Nhật Bản đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động và khủng hoảng nhân khẩu học

Tình trạng già hóa dân số ở Nhật Bản

Dữ liệu của chính phủ Nhật Bản công bố trước ngày lễ kỷ niệm cho thấy dân số Nhật Bản từ 65 tuổi trở lên là 36,25 triệu người- mức tăng cao nhất mọi thời đại.

Người dân băng qua đường ở khu trung tâm Akihabara đông đúc của Tokyo. Ảnh: Leopatrizi | Istock | Getty Images

Trong bối cảnh hiện tại, nhiều người cao tuổi vẫn phải lao động. Thống kê vào năm 2023 ghi nhận số lượng lao động Nhật Bản từ 65 tuổi trở lên đã tăng trong năm thứ 20 liên tiếp, đạt mức kỷ lục 9,14 triệu người. Dù nhiều công ty Nhật Bản áp đặt độ tuổi nghỉ hưu bắt buộc là 60 nhưng chính phủ Nhật Bản vẫn khuyến khích công ty giữ lại những nhân viên cao tuổi nếu họ muốn tiếp tục làm việc.

Theo báo cáo của Bộ Nội vụ và Truyền thông Nhật Bản, mặc dù dân số chung của đất nước đang giảm nhưng phân khúc những người từ 65 tuổi trở lên đã tăng lên 29,3% dân số, tỷ lệ cao nhất so với bất kỳ quốc gia nào.

Theo ông Robert Feldman, Cố vấn cấp cao tại công ty Morgan Stanley MUFG Securities, dữ liệu này làm dấy lên thêm lo ngại về sự thay đổi nhân khẩu học và tình trạng thiếu hụt lao động ở Nhật Bản.

Một cuộc khảo sát từ Teikoku Databank vào tháng trước đã ghi nhận 51% các công ty tại Nhật Bản đều rơi vào tình trạng thiếu hụt về nhân viên toàn thời gian.

"Tình trạng thiếu hụt lao động ở Nhật Bản vẫn tệ như mọi khi, đặc biệt là trong ngành dịch vụ thực phẩm", ông Feldman nhấn mạnh.

Ông Feldman cũng đưa ra cảnh báo khi những người lao động cao tuổi bắt đầu nghỉ hưu thì sẽ không có nhiều lao động trẻ thay thế họ tại Nhật Bản.

"Không có giải pháp nào phù hợp với tất cả"

Theo Viện Nghiên cứu An sinh Xã hội và Dân số Quốc gia, dựa trên các xu hướng gần đây, tỷ lệ người cao tuổi ở Nhật Bản dự kiến sẽ tiếp tục tăng, ước tính đạt 34,8% vào năm 2040.

Trong khi đó, một ghi chú nghiên cứu từ Cố vấn cấp cao Feldman của công ty Morgan Stanley cũng ước tính rằng dựa trên các xu hướng nhân khẩu học trong quá khứ, tổng lực lượng lao động nước này có thể giảm từ khoảng 69,3 triệu vào năm 2023 xuống còn khoảng 49,1 triệu vào năm 2050.

Chính phủ Nhật Bản đã nhận ra những tác động về kinh tế và xã hội có thể xảy ra trong tương lai trước xu hướng dân số hiện tại và đã có các giải pháp đối phó với tình trạng trên trong những năm gần đây.

Một số biện pháp được đưa ra nhằm đảo ngược tình trạng tỷ lệ sinh đang giảm của đất nước. Cụ thể, Văn phòng của Thủ tướng Fumio Kishida đưa ra các chính sách như cung cấp thêm chi phí cho các gia đình để hỗ trợ nuôi dạy trẻ em và tăng đầu tư cho các cơ sở chăm sóc trẻ em trong nước.

Bên cạnh đó, chính quyền địa phương thậm chí cũng thực hiện các bước như thiết lập ứng dụng hẹn hò công khai nhằm mục đích giúp người dân Nhật Bản hòa nhập, kết hôn và sinh con.

Tuy nhiên, cho dù áp dụng các biện pháp khuyến khích nhằm tăng tỷ lệ sinh ở Nhật Bản nhưng hiện tại nước này vẫn chưa thể giải quyết được tình trạng thiếu hụt lao động trong ngắn hạn.

Vì vậy, Nhật Bản đã liên tục mở cửa cho nhiều người di cư hơn trong những năm gần đây, ước tính đạt kỷ lục 2 triệu lao động nước ngoài vào năm 2024 và dự kiến sẽ có thêm 800.000 người trong 5 năm tới, theo các báo cáo của phương tiện truyền thông nước này.

Theo ông Feldman, để giải quyết tình trạng khủng hoảng nhân khẩu học dự kiến trong vài thập kỷ tới, Nhật Bản sẽ phải thu hút thêm nguồn lao động từ nước ngoài với tốc độ nhanh hơn nhiều, lên tới hàng chục triệu người.

"Tôi cho rằng điều đó vẫn chưa là tốt. Sự sụt giảm về lực lượng lao động trong nước nên được bù đắp bằng năng suất tốt hơn của những người lao động trẻ tuổi Nhật Bản", ông Feldman cho biết.

Ông cũng nói thêm rằng để tạo ra sự tăng trưởng năng suất này, Nhật Bản sẽ cần nhiều nguồn vốn hơn để đầu tư vào năng suất của người lao động và triển khai các công nghệ mới như AI và tự động hóa nhằm hỗ trợ trong công việc.

Đầu năm nay, Carlos Casanova, nhà kinh tế cấp cao khu vực Châu Á tại Ngân hàng UBP nhận định công nghệ AI thường được coi là giải pháp cho cuộc khủng hoảng nhân khẩu học của Nhật Bản nhưng cho đến nay vẫn chưa làm được gì nhiều để giảm thiểu tình trạng này.

"Chúng ta có một xã hội ngày càng hướng đến người tiêu dùng. Vì vậy, chúng ta cần có nguồn lực lượng lao động lớn kiếm được nhiều tiền hơn và chi tiêu nhiều hơn để duy trì đà tăng trưởng kinh tế", ông Casanova nhận định.

"AI có thể là một phần của giải pháp, nhưng con người là yếu tốt quan trọng nhất. Ngoài vấn đề nhập cư, Nhật Bản sẽ còn phải thực hiện các thay đổi về mặt xã hội và cơ cấu như tăng tỷ lệ tham gia lực lượng lao động nữ để tăng thêm số lượng người lao động trong nước", ông Casanova nhấn mạnh./.

Hồng Nhung