Nhớ về nhà báo sáng lập Hội Nhà báo Việt Nam

Tấm gương sáng về tinh thần bất khuất

Nhà báo Xuân Thủy tên thật là Nguyễn Trọng Nhâm, sinh ngày 2/9/1912 tại thôn Hòe Thị, xã Phương Canh, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay là phường Phương Canh, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội). Ông bắt đầu giác ngộ cách mạng từ năm 1932. Đến năm 1935, ông lên Phúc Yên hoạt động cách mạng để tránh sự theo dõi gắt gao của bọn hào lý ở quê nhà. Từ đây, Xuân Thủy bắt đầu làm Báo. Ông dùng báo chí để tuyên truyền cách mạng:

Đế quốc tù ta, ta chẳng tù

Ta còn bộ óc, ta không lo

Giam người, khóa cả chân tay lại

Chẳng thể ngăn ta nghĩ tự do.

(Thơ Xuân Thủy,

Không giam được trí óc)

Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng: Bí thư T.Ư Đảng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội đồng Nhà nước, Phó Chủ tịch Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris... Ông hoạt động trên nhiều lĩnh vực, lĩnh vực nào cũng có những đóng góp xuất sắc và suốt đời gìn giữ, tỏa sáng một nhân cách của người cộng sản chân chính.

Nhà báo Xuân Thủy, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đầu tiên. Ảnh: Tư liệu

Đồng chí Trường Chinh khẳng định: “Đồng chí Xuân Thủy là một nhà lãnh đạo giàu kinh nghiệm, có đức, có tài, đã có nhiều cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta... Trên tất cả các mặt công tác, anh đều có những cống hiến xuất sắc” (Tuyển tập Xuân Thủy, NXB Văn học, 1999). Bút danh Xuân Thủy của ông ra đời vào năm 1935 và trở thành tên gọi của ông cho đến khi ông qua đời.

Ông là người sáng lập và là Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đầu tiên. Tháng 6 năm 1985, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Ban Bí thư T.Ư Đảng quyết định lấy ngày 21 tháng 6 hằng năm, ngày xuất bản số đầu Báo Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập sáu mươi năm trước, làm Ngày báo chí Việt Nam, nay là Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Vị Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đầu tiên

Chúng tôi đến thăm bà Ánh Tuyết – con gái nhà báo Xuân Thủy vào một ngày đầu tháng 4. Bà khiêm tốn nói với chúng tôi, lúc cha bà hoạt động báo chí, bà vẫn còn nhỏ. Sau khi cha mất, bà trực tiếp hỏi các thư ký của ông mới biết được nhiều điều rất thú vị, bà kể: Nhà báo Hoàng Phong là thư ký của nhà báo Xuân Thủy từ năm 1946 cho biết, cuối năm 1946, khi nhà báo Xuân Thủy là Trưởng Ban Tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh (gọi tắt là Mặt trận) thấy cần phải làm cho công tác tuyên truyền được mạnh mẽ nhất nên đã trực tiếp triệu tập cuộc họp trong và ngoài mặt trận tại Hà Nội để thành lập Đoàn Báo chí Việt Nam.

Thấm nhuần phương châm làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm huy động mọi trí lực của quần chúng, nhà báo Xuân Thủy đã đề nghị cụ Nguyễn Tường Phượng làm Chủ tịch Đoàn Báo chí Việt Nam. Khi kháng chiến bùng nổ, cụ Nguyễn Tường Phượng tản cư về Liên khu 3, nên nhà báo Xuân Thủy mới trực tiếp làm Chủ tịch Đoàn Báo chí kháng chiến vào năm 1947. Tại chiến khu Việt Bắc năm 1949, nhà báo Xuân Thủy là Ủy viên Thường trực Ban Thường vụ Tổng bộ Việt Minh, Đoàn Báo chí kháng chiến nằm trong Mặt trận nên đã mở một trường đào tạo báo chí để bổ sung lực lượng cho những người viết báo cách mạng. Vẫn theo phương châm của Bác Hồ, nhà báo Xuân Thủy đề nghị nhà báo Đỗ Đức Dục – người từng là nhân vật chủ chốt của tờ báo Thanh Nghị trong thời kỳ Pháp thuộc làm Giám đốc. Trường mang tên Huỳnh Thúc Kháng, mở tại Thái Nguyên trong điều kiện kháng chiến rất khó khăn nên chỉ có 43 học viên theo học. Lúc đó, nhà báo Xuân Thủy là Chủ nhiệm báo Cứu quốc – tờ báo duy nhất ra hằng ngày trong kháng chiến chống Pháp, nên toàn bộ hậu cần và thực hành của trường này đều do Báo Cứu quốc chịu trách nhiệm.

Đồng chí Xuân Thủy (ngoài cùng bên trái), Trưởng Đoàn đàm phán tại Hội nghị Paris. Ảnh: Tư liệu

Tháng 4/1950, nhà báo Xuân Thủy nhận thấy cần có một tổ chức chính thức được Nhà nước công nhận để những người viết báo trong cả nước có chỗ dựa vững chắc, hoạt động sẽ mạnh mẽ hơn. Do vậy, ông đã bàn với lãnh đạo Mặt trận Việt Minh tổ chức thành lập Hội Những người viết báo Việt Nam. Nhà báo Xuân Thủy làm Chủ tịch đến khóa thứ II (từ tháng 4/1959 đến 9/1962). Tại Đại hội III, khi chuẩn bị sang làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, nhà báo Xuân Thủy đề nghị nhà báo Hoàng Tùng làm Chủ tịch.

Trong Đại hội này, nhà báo Xuân Thủy đã đề nghị đổi tên thành Hội Nhà báo Việt Nam để hòa cùng Tổ chức quốc tế các nhà báo (OIJ) mà ông từng làm Phó Chủ tịch. Ông là người làm báo Việt Nam đầu tiên được OIJ trao tặng Huân chương báo chí quốc tế mang tên Julius Fucik - nhà báo cộng sản Tiệp Khắc trong ngục tù của phát xít Hitler có tác phẩm Viết dưới giá treo cổ với tiêu đề nổi tiếng: Hỡi loài người! Hãy cảnh giác!

Mở trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng

Để kịp thời tập hợp lực lượng báo chí phục vụ kháng chiến, ông đề nghị đổi tên Đoàn Báo chí Việt Nam thành Đoàn Báo chí Kháng chiến và ông được bầu làm Chủ tịch vào năm 1948. Trong quyển sách ảnh Thông tấn xã Việt Nam và Báo ảnh Việt Nam (2000), có đoạn viết “Trong những điều kiện khó khăn của những ngày đầu kháng chiến, Đoàn Báo chí chưa có hoạt động gì đáng kể. Nhưng đến tháng 4 năm 1949, với sự giúp đỡ của Tổng bộ Việt Minh, Đoàn Báo chí Kháng chiến đã có thành tích là mở được lớp đào tạo cán bộ viết báo Huỳnh Thúc Kháng…”.

Lúc này, nhà báo Xuân Thủy vừa là Chủ tịch Đoàn Báo chí Kháng chiến vừa là Thường trực của Ban thường vụ Tổng bộ Việt Minh, nên việc Tổng Bộ Việt Minh giúp đỡ Đoàn Báo chí Kháng chiến đều là việc của ông.

Đoàn Báo Kinh tế & Đô thị tham quan di tích nơi ra đời Hội Nhà báo Việt Nam tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Ảnh: Phạm Hùng

Do đó, nhà báo Xuân Thủy đứng ra mở trường, mời các nhà báo hàng đầu ở các lĩnh vực báo chí về giảng dạy, đề nghị các ngành, đoàn thể cử người đi học. Ông đã tổ chức thành công Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng - cơ sở đào tạo cán bộ báo chí đầu tiên của nước ta. Trong điều kiện thiếu thốn, khó khăn của kháng chiến, Báo Cứu Quốc do ông phụ trách đã gánh vác việc xây dựng nhà cửa, bảo đảm mọi điều kiện vật chất, phần lớn giảng viên cho lớp học.

Lớp học đầu tiên khai giảng ngày 4/4/1949, bế giảng ngày 6/7/1949. Tuy chỉ đào tạo được một lớp duy nhất, nhưng Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng do Xuân Thủy sáng lập, phụ trách và là giảng viên đã đào tạo được nhiều nhà báo, văn nghệ sĩ và nhà hoạt động xã hội nổi tiếng như Trần Kiên, Hải Như, Hữu Mai, Vương Như Chiêm, Từ Bích Hoàng, Trần Vũ, Phương Lâm, Lý Thị Trung, Phạm Thị Mai Cương... và để lại những kinh nghiệm quý báu cho các trường đào tạo báo chí sau này.

Tháng 4/1950, nhà báo Xuân Thủy chủ trì thành lập Hội Những người viết báo Việt Nam tại chính hội trường của Tòa soạn Báo Cứu Quốc. Ông được bầu làm Hội trưởng, Nhà báo Nguyễn Thành Lê làm Tổng Thư ký. Hòa bình lập lại, Đại hội lần thứ II vào năm 1959, đã đổi thành Hội Nhà báo Việt Nam, ông vẫn được bầu làm Chủ tịch. Sau khi thống nhất đất nước, với cương vị là Bí Thư T.Ư Đảng, vào ngày 7/7/1976, nhà báo Xuân Thủy đã chỉ đạo thống nhất Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Nhà báo yêu nước và dân chủ miền Nam Việt Nam, thành Hội Nhà báo Việt Nam hoạt động trên cả nước như hiện nay.

Năm 2019, địa điểm của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia năm 2019 theo Quyết định số 182/QĐ-BVHTTDL của Bộ VHTT&DL.

Nhà báo Xuân Thủy không bao giờ xa rời nghề báo! Ông tham gia cách mạng bằng nghề báo và ra đi đang lúc làm báo. Ông gục trên bàn làm việc do tim ngừng đột ngột với những trang báo viết dở “Những chặng đường Báo Cứu Quốc”. Xuân Thủy sẽ mãi mãi được nhớ đến như một nhà báo tài năng - “ngôi sao sáng” trên bầu trời báo chí cách mạng Việt Nam!

Thành Huy Long