Những cây cầu sập xuống dòng lũ: Thiên tai hay hệ quả?

Cầu sập không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn cướp đi sinh mạng người dân. Ảnh minh họa: IT

Khi những cây cầu gãy xuống dòng lũ – Lời cảnh tỉnh từ thiên nhiên

Thời gian gần đây, hiện tượng những cây cầu sập do nước lũ, dòng chảy xiết và thiên tai cực đoan ngày càng trở nên đáng lo ngại.

Một minh chứng điển hình, tại Quảng Ngãi vừa qua, mưa lớn kéo dài đã khiến cầu Nước Bao (huyện Sơn Hà) bị lũ cuốn sập, cắt đứt hoàn toàn tuyến giao thông huyết mạch của địa phương. Sự cố khiến gần 300 hộ dân, với hơn 1.200 nhân khẩu, bị cô lập, không thể tiếp cận nhu yếu phẩm, y tế và các hoạt động sinh hoạt thiết yếu. Đây là một trong những ví dụ điển hình cho thấy sức tàn phá của lũ dữ tại các khu vực miền núi nơi hạ tầng còn thiếu và yếu.

Một vụ việc khiến nhiều người đau lòng nhất tại Việt Nam đó là vụ sập cầu Phong Châu nối liền huyện Tam Nông và huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ rất bất ngờ xảy ra khi tất cả các phương tiện đang lưu thông vào ngày 9/9/2024 khiến nhiều người chết và mất tích. Cầu Phong Châu bắc qua sông Hồng trên quốc lộ 32C, nối liền hai huyện Lâm Thao và Tam Nông (Phú Thọ). Cầu được xây dựng với kết cấu dàn thép, có chiều dài gần 380m. Công trình được khánh thành vào ngày 28/7/1995. Năm 2013, cầu Phong Châu được sửa chữa. Đến tháng 9/2019, Phú Thọ ra lệnh cấm các phương tiện có trọng tải từ 18 tấn trở lên qua cầu này.

Mới đây nhất, một cây cầu ở Trung Quốc bị sập chỉ vài tháng sau khi khánh thành. Theo video trên mạng xã hội đã ghi lại, một đoạn của cây cầu cao tại tỉnh Tứ Xuyên, khu vực miền núi phía Tây Nam Trung Quốc đã đổ sập xuống giữa dòng nước trắng tràn trắng xóa. Cây cầu dài gần 760 mét này đã được chính quyền đóng cửa từ một ngày trước vì xuất hiện các vết nứt và dấu hiệu dịch chuyển địa hình – cảnh báo rõ ràng về nguy cơ mất ổn định. Chỉ ít giờ sau, cả một đoạn cầu đã đổ sập, nguyên nhân ban đầu được xác định là sạt lở đất do địa hình dốc và mưa lớn kéo dài. Sự cố cho thấy chỉ cần một sự thay đổi địa chất bất thường, những công trình quy mô lớn cũng có thể bị đánh gục trong chớp mắt.

Những thảm họa tương tự cũng đã diễn ra ngày càng thường xuyên hơn từ Nhật Bản, Philippines đến Ấn Độ, Hoa Kỳ… đều từng ghi nhận các vụ sập cầu do lũ, cho thấy không quốc gia nào đứng ngoài vòng đe dọa của thiên nhiên.

Bão lũ – thách thức vượt quá năng lực thiết kế truyền thống những cây cầu

Các công trình cầu đường thường được xây dựng theo các tiêu chuẩn an toàn dựa trên dữ liệu khí tượng thu thập nhiều năm. Tuy nhiên, trong vài thập kỷ trở lại đây, biến đổi khí hậu đã làm cho mưa lớn, lũ quét, dòng chảy cực đoan xảy ra với tần suất cao và mức độ khốc liệt vượt xa dự báo.

Sở dĩ những vụ việc đáng tiếc xảy ra là một số địa phương có đặc điểm địa hình hẹp, dốc, sông suối chảy xiết khiến áp lực nước dồn vào mố cầu tăng đột biến, gây xói lở chân trụ.

Một cây cầu sập đôi khi ảnh hưởng của mưa, lũ… chỉ là yếu tố tức thì, nhưng nguyên nhân sâu xa, cần phải tính đến những yếu tố quyết định từ con người.

Trong đó, việc thiết kế những cây cầu cần được tính toán một cách kỹ lưỡng, đặc biệt đối với các yếu tố cực đoan của khí hậu nơi xây dựng. Thậm chí, nhiều tiêu chuẩn được xây dựng từ hàng chục năm trước, không lường trước mực nước dâng nhanh hoặc lực dòng chảy tăng đột biến.

Bên cạnh đó, các công trình xây dựng một khi đã xuống cấp cần đảm bảo việc bảo dưỡng, bảo trì định kỳ. Đôi khi, chỉ vì một vết nứt nhỏ ở trụ, mố cầu có thể trở thành “điểm tử” dưới áp lực nước.

Thực tế, các yếu tố khách quan như xói mòn, nước lở lòng sông do khai thác cát quá mức. Đây là nguyên nhân ngày càng phổ biến ở Việt Nam, khiến cầu bị “mất chân”, nghiêng trụ.

Theo chuyên gia, ở nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc hay các nước châu Âu đã chứng minh rằng rủi ro sập cầu hoàn toàn có thể giảm thiểu nếu hạ tầng được đầu tư đúng mức. Kinh nghiệm cho thấy việc thiết kế cầu với trụ đơn lớn, hạn chế tối đa vật cản dòng nước, giúp giảm áp lực lên kết cấu khi lũ đổ về. Bên cạnh đó, việc chú trọng gia cố chống xói ngầm bằng những công nghệ hiện đại như tường cọc sâu, lớp bảo vệ đá hộc hoặc các rọ đá đặc biệt nhằm giữ ổn định nền móng trước dòng chảy biến động.

Không chỉ dừng lại ở thiết kế, các nước phát triển còn triển khai hệ thống cảm biến IoT gắn trực tiếp lên thân cầu, theo dõi liên tục các chỉ số rung chấn, độ nghiêng, mực nước và tốc độ dòng chảy. Dữ liệu được truyền về trung tâm theo thời gian thực, cho phép cơ quan quản lý phát hiện bất thường ngay từ giai đoạn sớm. Nhiều nơi còn tích hợp hệ thống báo động lũ tự động, có khả năng đóng cầu ngay lập tức khi mực nước vượt ngưỡng an toàn.

Những kinh nghiệm này cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi để tăng cường sức chống chịu cho các công trình giao thông, nhất là trong bối cảnh thời tiết ngày càng cực đoan và khó dự đoán.

Cầu sập không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn cướp đi sinh mạng người dân, cô lập cộng đồng, khiến công tác cứu hộ trở nên khó khăn. Trong mùa bão lũ, không thể nói trước điều gì xảy ra, tuy nhiên, đối với những công trình giao thông, là huyết mạch quốc gia, chúng ta cần có những ứng phó lâu dài và bền vững hơn.

Có thể nói, các cây cầu đề là các tuyến kết nối giao thông quan trọng giữa các vùng, miền để phục vụ dân sinh, phục vụ người dân kết nối với các tuyến y tế, giáo dục, cứu hộ; là mạch máu vận chuyển hàng hóa, giữ cho kinh tế địa phương không bị tê liệt.

Vì vậy, bên cạnh các biện pháp ứng phó ngắn hạn mỗi khi có thiên tai, chúng ta cần những giải pháp dài hơi và bền vững hơn: từ thiết kế cầu đường theo tiêu chuẩn chịu tải mới của khí hậu cực đoan, tăng cường kiểm định và bảo trì định kỳ, cho tới xây dựng hệ thống quan trắc dòng chảy – địa chất theo thời gian thực.

Chỉ khi chủ động nâng cao khả năng chống chịu của hạ tầng, chúng ta mới có thể giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ các cộng đồng dễ tổn thương trong bối cảnh thiên tai ngày càng khốc liệt.

Quang Minh