Những chính sách từ các thị trường lớn tác động đến thương mại Việt Nam năm 2025

Thị trường Trung Quốc

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp mức thuế bổ sung 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc bắt đầu từ ngày 4/2. Bên cạnh đó, sắc lệnh áp thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ có hiệu lực từ 4/3 không loại trừ quốc gia nào, hay sắc lệnh thuế quan “có đi có lại” nhằm tăng mức thuế nhập khẩu lên mức tương đương với các nước đang áp dụng đối với hàng hóa Mỹ.

Ngoài ra, Mỹ còn tăng cường hạn chế các công nghệ đối với Trung Quốc như kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn, hạn chế doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào công nghệ Trung Quốc, bảo vệ các quyền sở hữu trí tuệ... Đáp lại, phía Trung Quốc "trả đũa" bằng việc áp thuế 15% đối với than và khí đốt tự nhiên hóa lỏng nhập khẩu từ Mỹ, cùng mức thuế 10% đối với dầu thô và thiết bị nông nghiệp, ô tô phân khối lớn. Trung Quốc cũng hạn chế xuất khẩu một số nguyên liệu quý hiếm và điều tra chống độc quyền với Google, đưa 2 doanh nghiệp Mỹ vào danh sách thực thể không đáng tin cậy.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng, biện pháp trả đũa thuế quan của Trung Quốc mang tính biểu tượng hơn là thực chất, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc Nông Đức Lai chia sẻ tại Hội nghị. Ông cho rằng, cạnh tranh Mỹ - Trung cùng các chính sách thương mại giữa hai nước này đều tác động đến thương mại Việt Nam theo cả chiều hướng tích cực và tiêu cực.

Về tích cực, Việt Nam có cơ hội đón nhận làn sóng đầu tư từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng khi các doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đã tìm cách đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan từ Mỹ, dẫn đến việc mở rộng đầu tư vào các quốc gia như Việt Nam. Điều này gián tiếp thúc đẩy Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh và vị trí địa lý thuận lợi.

Đồng thời, việc thu hút đầu tư nước ngoài tăng sẽ mở ra cơ hội cho Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất phụ trợ, thúc đẩy doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp nhẹ.

Hội nghị Giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 2/2025 dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Công Thương Phan Thị Thắng. Ảnh: Lê Hồng Nhung/Mekong ASEAN

Việt Nam còn được hưởng lợi từ việc Mỹ giảm nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực dệt may, điện tử và máy móc. Tuy nhiên, điều này cũng khiến Việt Nam đối mặt với nguy cơ bị Mỹ điều tra chống bán phá giá.

Ở chiều ngược lại, khi hàng hóa Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu sang Mỹ, doanh nghiệp Trung Quốc phải tìm cách xuất khẩu sang các thị trường khác, trong đó có Việt Nam, điều này gây sức ép cạnh tranh lên hàng sản xuất nội địa. Đồng thời, Việt Nam cũng chịu cạnh tranh lớn hơn tại nội địa Trung Quốc khi quốc gia này dư thừa sản xuất trong bối cảnh hạn chế xuất khẩu.

Trước những tác động từ chính sách thương mại của Mỹ, Trung Quốc sẽ tiếp tục thả đồng NDT mất giá so với USD để thúc đẩy xuất khẩu. Như vậy, áp lực hàng hóa từ Trung Quốc đối với Việt Nam sẽ càng lớn hơn.

Khi chuyển hướng và tăng cường xuất khẩu sang các thị trường ngoài Mỹ và EU, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ hạ thấp các tiêu chuẩn hàng hóa theo nhu cầu của thị trường hướng tới và cạnh tranh đơn hàng với doanh nghiệp các nước (trong đó có Việt Nam), điều này dự báo sẽ tác động đối với doanh nghiệp Việt Nam trong trung hạn, ông Nông Đức Lai cho biết.

Thị trường Mỹ

Theo ông Đỗ Ngọc Hưng - Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ, Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫn duy trì động lực thúc đẩy chính sách thương mại để thực hiện lời hứa trong chiến dịch tranh cử, với những tác động đến thuế, đầu tư và quyết sách tác động đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cụ thể, Chính quyền Mỹ đã khởi động quy trình lấy ý kiến công chúng về những lo ngại liên quan đến các biện pháp thương mại không công bằng hoặc không có tính đối ứng từ các đối tác toàn cầu, nhằm xây dựng chính sách thuế quan đối ứng; ban hành chỉ đạo “Bảo vệ các doanh nghiệp Mỹ ứng phó với các rào cản thương mại”; ban hành chỉ đạo “Chính sách đầu tư nước Mỹ trên hết”.

Mỹ cũng bắt đầu giai đoạn thực hiện biện pháp yêu cầu điều tra theo Mục 301 về việc "tác động của Trung Quốc đối với ngành hàng hải, logistics và đóng tàu để độc chiếm thị trường".

Quốc gia này tiếp tục xem xét áp thuế quan toàn cầu 25% sản phẩm nhôm, thép xuất khẩu sang Mỹ, bổ sung áp thuế 10% với hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc. Trong tuần này, Chính quyền Mỹ cũng đang xem xét áp thuế 25% đối với các ngành ô tô, dược phẩm và bán dẫn, cũng như nhập khẩu gỗ xẻ.

Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ Đỗ Ngọc Hưng trao đổi trực tuyến tại Hội nghị Giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 2/2025.

Liên quan đến vấn đề phòng vệ thương mại, trong Chính sách thương mại nước Mỹ trên hết, Tổng thống Donald Trump đã chỉ đạo Bộ Thương mại Mỹ thực hiện hành động liên quan đến lĩnh vực phòng vệ thương mại như xem xét các chính sách và quy định liên quan đến việc áp dụng luật chống bán phá giá và thuế đối kháng.

Ngoài ra, Bộ Thương mại Mỹ xem xét các vấn đề liên quan đến quy định về thẩm tra tại chỗ các doanh nghiệp và chính phủ trong vụ kiện phòng vệ thương mại. Trên cơ sở đó, phân tích, đánh giá liệu các quy định đã đủ để khiến các bị đơn và chính phủ nước ngoài tuân thủ trong quá trình điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp (AD/CVD) hay không.

Trên thực tế, theo ông Đỗ Ngọc Hưng, Bộ Thương mại Mỹ đang đẩy nhanh quá trình điều tra bằng cách hạn chế gia hạn trả lời câu hỏi. Trong bối cảnh trên, ông cho rằng, khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn là Việt Nam chưa được coi là nền kinh tế thị trường đầy đủ dẫn đến bất lợi trong các cuộc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp của Mỹ.

Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp Việt Nam cũng luôn hợp tác với Mỹ đầy đủ trong các vụ việc điều tra về phòng vệ thương mại dẫn đến kết luận một số vụ việc có lợi cho doanh nghiệp trong nước, tăng lợi thế cạnh tranh xuất khẩu của Việt Nam.

Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ đề xuất, Việt Nam cần khẩn trương xây dựng một lộ trình cụ thể để bảo vệ lợi ích thương mại trước các biện pháp thuế quan tiềm tàng từ Chính quyền Tổng thống Donald Trump.

Việc hợp tác đầy đủ với phía Mỹ trong quá trình cung cấp thông tin cho các vụ kiện thương mại là điều quan trọng để bảo vệ lợi ích doanh nghiệp và tránh các rủi ro pháp lý. Ngoài ra, doanh nghiệp cần thận trọng với nguồn nguyên liệu đầu vào từ các nước đang là đối tượng bị Mỹ áp thuế, nhằm tránh nguy cơ bị điều tra về gian lận xuất xứ hoặc lẩn tránh thuế quan.

Thị trường EU

Ông Trần Ngọc Quân - Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU cho biết, EU đã bắt đầu nhiệm kỳ mới giai đoạn 2024 - 2029 với nhiều điều chỉnh chính sách quan trọng. Trước đây, EU dùng chính sách để "cưỡng ép" thay đổi hành vi, nhưng hiện tại EU đưa ra vấn đề dùng doanh nghiệp làm trung tâm, các chính sách thích ứng với năng lực của doanh nghiệp trong con đường phát triển xanh, bền vững. Chính sách chung của EU sẽ là tăng cường khả năng cạnh tranh, tăng cường an ninh và tăng cường khả năng phục hồi kinh tế.

Dự kiến EU sẽ thực hiện chương trình tổng thể là "La bàn cạnh tranh" (tập trung vào đơn giản hóa thủ tục hành chính, thủ tục thuế), Omnibus (tập trung vào phát triển xanh theo năng lực của doanh nghiệp gồm dãn tiến độ EUDR đến cuối năm 2025, rà soát lại CBAM dự kiến đưa số lượng doanh nghiệp bị ảnh hưởng xuống còn 20% theo số liệu hiện nay, bỏ chương trình giảm sử dụng thuốc trừ sâu mà thay bằng công nghệ sinh học...).

Để thực thi an ninh kinh tế và khả năng phục hồi, EU theo đuổi chính sách tăng cường đàm phán FTA (đang nỗ lực sớm kết thúc đàm phán với Ấn độ, các nước ASEAN, các nước Nam Mỹ, châu Phi….). EU cũng thúc đẩy xuất khẩu, thu hút đầu tư và quản lý chặt hàng nhập khẩu vào khu vực với chính sách kiểm soát an toàn chất lượng. Hiện EU có 2 cơ quan giám sát và cảnh báo an toàn với hàng nông nghiệp và công nghiệp, chống gian lận thương mại, chống bán phá giá, trợ cấp….

EU ngày càng chú trọng việc phát triển thương mại điện tử, đặc biệt trong bối cảnh Trung Quốc đang gặt hái thành công trong hoạt động bán lẻ xuyên biên giới đến EU. Theo thống kê của EU, Trung Quốc đã xuất khẩu 4 tỷ kiện hàng bán lẻ đến châu Âu trong năm 2024. Dự kiến EU sẽ cải cách lại hải quan với khả năng bỏ ngưỡng xuất khẩu tối thiểu 150 Euro không phải nộp thuế hải quan.

Trước xu hướng trên, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU khuyến nghị, các chính sách mới về môi trường có thể giảm áp lực cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, đây là thời gian quá độ vì EU điều chỉnh chính sách mới để giảm áp lực đổi mới cho doanh nghiệp nội khối, tăng cường khả năng cạnh tranh. Khi hết nhiệm kỳ này, không loại trừ EU sẽ quay lại các biện pháp "mạnh tay" về môi trường và bền vững, do vậy, doanh nghiệp Việt phải có kế hoạch sản xuất và nghiên cứu thích hợp.

EU đang thúc đẩy ký kết các FTA mới, vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần tăng cường các biện pháp xúc tiến thương mại, tìm kiếm đối tác để tận dụng Hiệp định EVFTA trước khi nhiều FTA sẽ được EU kết thúc đàm phán (dự kiến trong năm nay và năm sau).

Mặt khác, với vai trò chăm sóc khách hàng ngày càng lớn, bên cạnh việc kinh doanh theo phương thức truyền thống (FOB), doanh nghiệp cũng nên xem xét đưa hàng vào các kho ngoại quan EU, tiếp xúc trực tiếp với người mua các chuỗi và trao đổi thương xuyên với nhà nhập khẩu để nắm bắt nhu cầu và thị hiếu của thị trường.

Lê Hồng Nhung