Những điểm mới của Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê (Luật) đã được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển mới của đất nước, đặc biệt là phù hợp với chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Luật được xây dựng dựa trên việc rà soát kỹ lưỡng và tập trung sửa đổi, bổ sung 04 nhóm vấn đề chính, bao gồm:

- Nhóm các quy định liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước và tổ chức thống kê nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

- Nhóm các quy định liên quan đến thanh tra, kiểm tra chuyên ngành thống kê.

- Nhóm các quy định liên quan đến chuyên môn, nghiệp vụ thống kê phát sinh trong thực tiễn.

- Nhóm các quy định liên quan đến ứng dụng phương pháp thống kê, công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động thống kê nhà nước.

Những điểm mới đặc biệt để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp:

Để đảm bảo tính đồng bộ với chủ trương của Đảng và Nhà nước về tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, Luật đã thực hiện các sửa đổi quan trọng liên quan đến hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức thống kê ở địa phương:

- Luật thay thế hệ thống thông tin thống kê cấp huyện bằng hệ thống thông tin thống kê cấp xã. Điều này nhằm đảm bảo có đầy đủ thông tin thống kê về kinh tế - xã hội phục vụ công tác quản lý điều hành kinh tế - xã hội trên địa bàn cấp xã. Cụ thể, Điều 16 (Hệ thống thông tin thống kê cấp huyện) của Luật Thống kê hiện hành được thay thế bằng "Điều 16. Hệ thống thông tin thống kê cấp xã" để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.

- Hoàn thiện Hệ thống thông tin thống kê nhà nước: Các quy định mới giúp hình thành một hệ thống thông tin thống kê nhà nước đầy đủ, thông suốt trên dưới, ngang dọc từ Trung ương đến cấp xã, từ Bộ, ngành đến Bộ Tài chính và từ Sở, ngành đến Thống kê tỉnh, thành phố, phục vụ quản lý, điều hành các cấp. Hệ thống thông tin thống kê nhà nước sau khi sửa đổi bao gồm: Hệ thống thông tin thống kê quốc gia, hệ thống thông tin thống kê Bộ, ngành; Hệ thống thông tin thống kê cấp tỉnh và Hệ thống thông tin thống kê cấp xã.

- Điều chỉnh Cơ quan Thống kê ở địa phương: Các cụm từ liên quan đến cấp hành chính đã được điều chỉnh, như bãi bỏ cụm từ "cấp huyện" tại một số điều và thay cụm từ "cấp huyện" thành "cấp xã" hoặc "cấp cơ sở" tại Điều 42.

- Bổ sung Chế độ báo cáo thống kê cấp xã: Luật bổ sung quy định về chế độ báo cáo thống kê cấp xã (Điều 42b) để bảo đảm thu thập thông tin thống kê phục vụ quản lý, điều hành ở cấp xã. Thẩm quyền ban hành chế độ báo cáo thống kê cấp tỉnh, cấp xã được giao cho Bộ trưởng Bộ Tài chính. Bộ Tài chính khẳng định việc bổ sung này không làm phát sinh tăng khối lượng công việc của cấp xã do nội dung này sẽ được cơ quan Thống kê cơ sở thực hiện.

Các điểm mới quan trọng khác:

Ngoài việc điều chỉnh tổ chức bộ máy, dự thảo Luật còn có những điểm mới khác nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thống kê, bao gồm:

- Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia: Luật đã bổ sung Điều 51b (Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia). Việc này nhằm thể chế hóa Nghị quyết của Bộ Chính trị và Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cơ sở dữ liệu này nhằm xây dựng một nền tảng dữ liệu thống kê tập trung, thống nhất, đồng bộ, bảo đảm thông tin chính xác, kịp thời, đồng thời khắc phục tình trạng dữ liệu phân tán, manh mún ở nhiều bộ, ngành, địa phương, tăng cường khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu.

- Hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng: Luật bổ sung quy định về hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng. Việc này nhằm thể chế hóa thực tiễn hoạt động thống kê (như các bộ chỉ tiêu về phát triển bền vững, kinh tế số) và tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, tăng tính thống nhất, đồng bộ và khả năng so sánh thông tin.

- Luật thay thế cụm từ "Thanh tra chuyên ngành thống kê" bằng "Kiểm tra chuyên ngành thống kê" tại Điều 8 để phù hợp với Kết luận của Bộ Chính trị về việc sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra và Luật Thanh tra năm 2025.

Tóm lại, những sửa đổi trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê không chỉ nhằm bảo đảm tính thống nhất và chuyên môn cao trong hoạt động thống kê mà còn tập trung vào việc tái cơ cấu hệ thống tổ chức thống kê ở cấp cơ sở (cấp xã), phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp, đồng thời tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực thống kê.