Những hố chôn tập thể hé lộ thảm kịch ở Libya

Abdul Ali Al Falus và 4 người người con trai sống ở thị trấn Tarhuna, Libya bị lực lượng phiến quân Kaniyat bắt cóc đầu năm 2019. Khi đó, gia đình Abdul có mọi lý do để lo lắng cho an toàn của 5 người đàn ông, theo Washington Post.

Vào thời điểm ấy, số người đã bị các tay súng Kaniyat giết hại có lẽ lên đến hàng trăm. Nhiều nạn nhân bị bắn liên tiếp từ cự ly gần, họ thường bị bịt mắt, còng tay, trói chân.

Không ai, không tổ chức nào đứng ra ngăn chặn hay buộc Kaniyat phải trả giá.

Chính phủ Libya, thực thể được quốc tế công nhận, nhắm mắt làm ngơ trước tội ác của lực lượng phiến quân. Chính phủ ấy, chỉ hai năm trước, còn liên kết với Kaniyat vì các mục tiêu quân sự.

Khalifa Hifter, người đứng đầu tổ chức có tên Quân đội Quốc gia Libya, một trong hai lực lượng quân sự lớn nhất Libya, thậm chí thỏa hiệp với Kaniyat để sử dụng thị trấn Tarhuna làm bàn đạp tấn công quân đội chính phủ ở thủ đô Tripoli.

Khu mộ tập thể được phát hiện ở Tarhuna. Ảnh: Washington Post.

Tội ác ở Tarhuna

Những thông tin đầu tiên về tội ác của phiến quân Kaniyat đã xuất hiện từ đầu năm 2017. Thông tin được chuyển tới phe chính phủ Libya, phe quốc hội Libya, Liên Hợp Quốc, và các bên có trách nhiệm khác, hai cựu nhân viên Liên Hợp Quốc cho biết.

Nhưng chỉ tới vài tháng gần đây, khi những hố chôn tập thể lớn được khai quật, quy mô tội ác của Kaniyat mới được vạch trần. Gần như mỗi tuần, nhà chức trách lại phát hiện thêm những thi thể đang phân hủy dưới các hố chôn, bằng chứng cho tội ác chiến tranh ở Tarhuna.

Tới nay, ít nhất 120 thi thể đã được đưa lên mặt đất, theo đại diện cơ quan pháp y thuộc Bộ Tư pháp Libya. Những hố đã được phát hiện chứa chủ yếu là các thi thể mới được chôn.

Kamal Abubaker, giám đốc Cơ quan Tìm kiếm và Nhận dạng người mất tích, cho biết đây là lần đầu tiên cơ quan của ông tìm thấy hố chôn tập thể có cả xác phụ nữ và trẻ em.

"Điều kỳ lạ là quá nhiều người mất tích từ cùng một thị trấn. Trong văn hóa ở đây, người ta không tra tấn các thành viên cùng gia đình, hoặc hàng xóm hay người thuộc cùng một cộng đồng cư dân. Điều đã xảy ra ở Tarhuna chỉ có thể được gọi là thảm sát", ông Abubaker nói.

Đội khai quật làm việc ở khu mộ tập thể. Ảnh: Washington Post.

Nhóm khai quật của ông Abubaker cho biết có thể có tới 17 bãi chôn cất tập thể khác ở khắp thị trấn. Hơn 350 gia đình đã thông báo về các trường hợp thân nhân mất tích.

"Thật không may, các chính phủ ở Libya không can thiệp vào tội ác của tổ chức phiến quân này. Nếu họ muốn, họ có thể loại bỏ chúng ngay. Nhưng mọi chính phủ đều làm ngơ, đổi lại, Kaniyat làm theo những gì chính phủ yêu cầu", Mohamed Al Kosher, thị trưởng thị trấn Tarhuna, cho biết.

Phiến quân Kaniyat là ai?

Kaniyat là tổ chức phiến quân do 7 anh em thuộc gia đình Kani cầm đầu. Lực lượng này cai trị thị trấn Tarhuna với sự tàn bạo đến mức hiếm có, ngay cả khi đong đếm bằng tiêu chuẩn của cuộc nội chiến đẫm máu ở Libya.

Trước khi nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi bị lật đổ, anh em nhà Kani gần như vô danh. Họ chỉ là một gia đình nghèo sống trong một căn hộ hai tầng ở trung tâm thị trấn Tarhuna, cách thủ đô Tripoli khoảng 70 km về phía nam.

Khi đó, Tarhuna là vùng đất của những người trung thành với Gaddafi, trong khi 7 anh em nhà Kani bị gạt ra bên lề trong cay đắng và ghen tức. Khi cuộc nổi dậy nổ ra, anh em nhà Kani đã chớp lấy thời cơ.

"Phản ứng đầu tiên của nhà Kani là chào đón tình trạng vô chính phủ như một cơ hội. Màn sương chiến tranh giúp họ có cơ hội tập hợp lực lượng, sử dụng vũ lực tàn bạo để trả những mối thù xưa", Jalel Harchaoui, chuyên gia từ Sáng kiến toàn cầu chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, cho biết.

Lực lượng Kaniyat năm 2017. Ảnh: Aaswat.

Vào thời gian Gaddafi bị sát hại tháng 10/2011, anh em nhà Kani triệt hạ thành công nhiều kẻ thù cũ. Điều này giúp nhà Kani nổi danh, nhờ đó quy tụ thêm về dưới trướng các lực lượng chống Gaddafi, đồng thời dùng bạo lực thâu tóm quyền lực ở Tarhuna.

Chỉ sau vài năm, lực lượng Kaniyat của anh em nhà Kani đã xây dựng được đội ngũ lên tới hàng trăm tay súng, kiểm soát các đơn vị cảnh sát và quân đội ở Tarhuna.

Kaniyat kiếm tiền bằng cách đánh thuế thân lên người dân, đưa người di cư trái phép, thu thuế của các chủ doanh nghiệp nhỏ, hay thậm chí cưỡng đoạt quyền sở hữu của một số công ty lớn.

Đến năm 2016, nhóm này tìm thấy một nguồn thu nhập mới, khi chính phủ Đoàn kết dân tộc (GNA) Libya được Liên Hợp Quốc và phương Tây bảo trợ thành lập ở Tripoli.

Ban đầu, Kaniyat liên kết với chính phủ mới, nhận lại tiền lương và các khoản hỗ trợ khác. Kaniyat bỗng chốc thành một lực lượng đáng chú ý, bởi tổ chức này kiểm soát hành lang then chốt tiếp cận Tripoli từ phía nam. Kaniyat được chính phủ gọi là Lữ đoàn 7, đồng nghĩa trở thành một đơn vị chính thức của chính phủ Libya.

"Chúng bắn chết tất cả đàn ông"

Kaniyat sẵn sàng ra tay với bất cứ lý do gì. Tháng 4/2017, tổ chức này đã giết tất cả thành viên là nam giới của dòng họ Mabrouk, tổng cộng 14 người, sau khi một người trong dòng họ từ chối gia nhập lực lượng.

"Chúng bắn chết tất cả đàn ông. Chúng sợ các anh trai tôi sẽ trả thù", một phụ nữ trong gia tộc các nạn nhân nói.

Trong vụ bắt cóc và sát hại 4 thành viên gia đình Falus, động cơ có thể nhiều hơn một. Gia đình Falus sở hữu một cửa hàng thu đổi ngoại tệ và có ảnh hưởng ở thị trấn Tarhuna. Với Kaniyat, gia đình này bị coi là mối đe dọa.

Gia đình các nạn nhân thường quá sợ hãi và không dám báo cáo về các vụ giết người, bắt cóc.

Tội ác của Kaniyat được tố cáo tới chính quyền Libya từ đầu năm 2017. Liên Hợp Quốc và các tổ chức theo dõi nhân quyền cũng nhận được thông tin.

Thân nhân mang theo ảnh đi tìm người mất tích. Ảnh: Washington Post.

"Tôi đã trình báo về cánh đồng nơi chúng chôn thi thể, các vụ giết người, bắt cóc, nhưng không có gì thay đổi", Ahmed Harouda, một thương nhân từng sống ở Tarhuna, cho biết.

Tháng 4/2019, khi Quân đội Quốc gia Libya muốn dùng Tarhuna làm bàn đạp tấn công chính phủ ở thủ đô Tripoli, Kaniyat đã đổi phe và đặt toàn bộ lực lượng dưới quyền chỉ huy của tướng Khalifa Hifter.

Từ thời điểm này, các vụ giết chóc và bắt cóc ở Tarhuna cũng tăng đột biến, Thị trưởng Mohamed al-Kosher cho biết. Ước tính, phiến quân đã giết hơn 1.000 thường dân, 2/3 số vụ giết người ấy diễn ra trong giai đoạn 14 tháng dưới quyền chỉ huy của Hifter.

Đến mùa hè năm 2020, phe Quân đội Quốc gia Libya thất thế và bị đánh bật khỏi Tarhuna. Lực lượng Kaniyat do đó cũng tháo chạy khỏi thị trấn.

Hai trong số 7 anh em nhà Kani, gồm Mohsen và Abdul Adheem, đã bị tiêu diệt bởi một máy bay không người lái tháng 9/2019. Những người còn lại, trong đó có hai thủ lĩnh Mohammed và Abdul-Rahim, được cho là đang lẩn trốn ở thành phố Ajdabiya.

Các nỗ lực quốc tế nhằm trừng trị anh em nhà Kani tới nay đều thất bại. Tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, Mỹ và Đức đều muốn thông qua nghị quyết đóng băng tài sản và cấm di chuyển với các thành viên Kaniyat.

Dù vậy, Nga - một trong 5 nước có quyền phủ quyết - không chấp nhận thông qua lệnh trừng phạt cho tới khi có thêm bằng chứng rằng lực lượng phiến quân đã sát hại dân thường.

Tìm lại người thân

Sau khi lực lượng chính phủ chiếm lại Tarhuna, gia đình hàng nghìn nạn nhân mới có thể thực sự đi tìm những người đã biến mất.

Bên trong những nơi từng là căn cứ quân sự, trung tâm giam giữ, hay nhà giam bí mật của Kaniyat, người ta phát hiện ra vô số kiểu tra tấn quái đản và tàn bạo, như rút móng tay, đánh bằng roi da, giật điện.

Thi thể người chết được đặt trong xe đông lạnh bên ngoài một bệnh viện tại Tripoli. Ảnh: Washington Post.

Gia đình các nạn nhân cũng đổ tới bệnh viện ở Tripoli với hy vọng xác định được thi thể của người thân đã thiệt mạng. Những phần thi thể khai quật từ hố chôn được đặt trong túi đen, chứa bên trong một container đông lạnh bên ngoài bệnh viện.

Tới nay, chỉ 59 trong số 120 thi thể đã được xác nhận danh tính, chủ yếu nhờ vào mẫu răng, đặc điểm cơ thể khi sinh, sẹo phẫu thuật, hay quần áo, đại diện Bộ Tư pháp Libya cho biết.

Duy Anh