Những hồn thiêng bất tử bên dòng sông Long Đại

Bước sang những năm 70 của thế kỷ trước, chiến tranh ngày một leo thang, hàng trăm chàng trai cô gái tuổi mới mười tám đôi mươi của huyện Kiến Xương (Thái Bình cũ) tạm biệt thầy cô, bè bạn, mái trường để xung phong lên đường đánh giặc. Và Trường Sơn qua đất Quảng Bình là nơi họ đến. Tất cả Thanh niên xung phong (TNXP) của huyện Kiến Xương được phân về Đại đội C130, Tiểu đoàn 2, Sư đoàn 571, Đoàn 559, Binh đoàn 12 Trường Sơn làm nhiệm vụ mở đường thuộc hệ thống đường Trường Sơn. Địa điểm họ đóng quân là “tọa độ lửa” nơi Bến phà II Long Đại (xã Hiền Ninh, tỉnh Quảng Bình cũ).

Bến phà Long Đại trong những ngày chiến tranh khốc liệt.

Những cái chết bất tử bên dòng sông

Đọc những trang nhật ký của các anh các chị ngày xa quê hương vào Trường Sơn đánh giặc làm chúng ta thao thức, thương nhớ. Tháng 4/1971, anh Bùi Năng Đắc vào chiến trường, đêm bên dòng sông Long Đại anh nhớ về quê hương với tình cảm dạt dào. Vào chiến trường được 4 tháng sau anh viết “Tôi còn nhớ buổi chiều hôm ấy/ Đảng ủy đưa giấy gọi lên đường/ Giục ta thẳng tới chiến trường/ Xuyên rừng phá đá mở đường Trường Sơn/ Đến Trường Sơn chiến trường mới lạ/ Khác Thái Bình óng ả quê ta/ Trường Sơn hùng vĩ bao la/ Rừng cây giúp sức quân ta diệt thù…” (ngày 26/8/1971).

Bia tưởng niệm 16 liệt sĩ hy sinh ở Bến phà II Long Đại

Và trong cuốn nhật ký “Tiếng hát Trường Sơn” lần đầu tiên được công bố của tác giả liệt sĩ Bùi Năng Đắc ghi “Lên Trường Sơn xẻ núi mở đường. Gặp em con gái quê hương. Tóc xanh phảng phất mùi hương ruộng đồng. Ôi đôi má em hồng lên vì nắng. Đôi mắt nhìn như xuyên thẳng vào tim. Ôi nụ cười tô thắm tình duyên. Của cô gái đồng chiêm mười tấn.” (Ngày 10/11/1971). Niềm vui khi được gặp nữ TNXP cùng đồng hương đã làm anh Đắc viết nên nhưng câu từ mượt mà, giản dị, yêu thương. Nhưng những trang nhật ký anh còn viết dở thì mấy tháng sau anh đã hy sinh, thân thể anh đã hóa vào dòng sông Long Đại.

Một trang nhật ký của liệt sĩ Bùi Năng Đắc để lại sau khi anh hy sinh.

Tháng 9 năm 1972, Mỹ đánh phá ác liệt bên bến phà Long Đại. Để giữ mạch máu giao thông được thông suốt, các TNXP của C130 sống và chiến đấu tại nơi được mệnh danh là “túi bom”, là “chảo lửa”, nhưng các anh, các chị vẫn không hề nao núng, luôn giữ ý chí và quyết tâm “đánh địch mà đi, mở đường mà tiến”. Địch đánh phá ác liệt, TNXP vẫn bám trụ địa bàn. Địch đánh xong là cứu người, cứu hàng hóa, khí tài, người này ngã, người khác thay thế, tiếp tục làm nhiệm vụ thông tuyến, bảo đảm mạch máu giao thông. Dưới sự tàn phá khốc liệt của bom đạn quân thù, ranh giới giữa sự sống và cái chết trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Tổ quốc ghi công 16 liệt sĩ hy sinh ở Bến phà II Long Đại.

Ngày 19/9/1972, trong lúc các chiến sĩ của đơn vị C130 đang làm nhiệm vụ vận chuyển hàng tại Bến phà II Long Đại thì máy bay Mỹ bất ngờ ném bom oanh tạc xuống khu vực bến phà. Đợt ném bom của máy bay Mỹ đã làm 15 chiến sĩ của C130 hy sinh, trong đó có 3 chiến sĩ đang vận chuyển hàng hóa từ bờ bắc sang bờ nam sông Long Đại; 12 chiến sĩ hy sinh trên bờ sông. Còn một số người bị thương nặng.

Sau khi máy bay giặc ngừng ném bom, khu vực nơi đơn vị đóng quân chỉ còn bãi đất trống với ngổn ngang hố bom. Các chiến sĩ may mắn thoát chết đã định thần lại và đi tìm đồng đội hy sinh, xót xa thay khi đào bới trong từng hố đất, tìm kiếm trên dòng sông Long Đại, trái tim đồng đội quặn thắt khi đồng đội hy sinh hầu hết đều không còn nguyên vẹn thi thể.

Nỗi đau chưa vơi thì chỉ 4 ngày sau đó máy bay giặc lại đánh bom khu vực bến phà, chiến sĩ Trần Mạnh Hà đang làm nhiệm vụ lại hy sinh. Sau hai đợt rải thảm bom của quân đội Mỹ, Đại đội C130 có 16 TNXP hy sinh (gồm 7 nữ, 9 nam), đều có quê quán Kiến Xương, Thái Bình.

Những ngôi nhà của gia đình, thân nhân 16 liệt sĩ ở Kiến Xương, Thái Bình.

Mười sáu trái tim nhiệt huyết, là mười sáu cuộc đời của các chàng trai, cô gái còn rất trẻ, có những người mới bước qua tuổi mười bảy. Các anh, các chị đã mãi mãi neo đậu, hóa thân mình ở Bến phà II Long Đại.

Ngôi nhà chung, các anh chị nhớ về

Chiều muộn, một người phụ nữ ở Hà Nội vào, chị cứ đi qua đi lại ở Bến phà II Long Đại khi chị nghe một nữ Tổng đội TNXP Quảng Bình kể về sự hy sinh của 16 liệt sĩ nơi đây. Chồng chị vào Quảng Bình nhận nhiệm vụ công tác, vào thăm chồng và lần đầu tiên chị được nghe kể về Bến phà II Long Đại. Và 4 tháng trước, khi thắp nén nhang ở Bến phà II Long Đại, chị đã òa khóc khi biết được cha mẹ của các liệt sĩ nơi đây hầu hết đã qua đời. Nhiều liệt sĩ giờ còn thân nhân là anh, là chị nhưng tuổi cũng đã lớn, và ai cũng có gia đình riêng… và chị nghĩ: 16 liệt sĩ nơi Bến phà II Long Đại hy sinh khi còn rất trẻ, chưa có gia đình, giờ cha mẹ các anh chị đã mất và thời gian nữa sau, khi các anh chị là thân nhân của các liệt sĩ nơi đây qua đời thì việc hương khói cho anh linh của 16 liệt sĩ sẽ như thế nào? Điều đặc biệt là các liệt sĩ sinh ra cùng quê, rời quê lên đường và hy sinh cùng trong đợt bom…

Khu Di tích Bến phà II Long Đại sau khi được trùng tu, tôn tạo.

Những đêm thao thức rồi chị ngỏ ý với chồng và chị tâm sự với bạn bè là chị muốn góp sức tôn tạo, xây “một ngôi nhà chung” cho các liệt sĩ ở Bến phà II Long Đại để các anh chị liệt sĩ mãi mãi ấm trong khói hương. Và với tấm lòng của chị cùng các mạnh thường quân và các sở ngành liên quan tỉnh Quảng Trị: Di tích lịch sử Bến phà II Long Đại được triển khai xây dựng. Và khi tỉnh có quyết định khởi công tôn tạo, hơn 3 tháng trời chị bám sát công trình để đốc thúc, động viên các tốp thợ xây dựng, tôn tạo công trình cho kịp tiến độ, đảm bảo chất lượng công trình và mỹ quan theo thiết kế.

Sau hơn 3 tháng xây dựng công trình phụ trợ và dự án nâng cấp, tôn tạo Di tích lịch sử nơi hy sinh của 16 thanh niên xung phong tại Bến phà II Long Đại có tổng kinh phí khoảng gần 30 tỷ đồng đã hoàn thành đúng dịp giỗ 53 năm ngày mất của các liệt sĩ (19/9/1972-19/9/2025). Tất cả kinh phí đầu tư xây dựng Bến phà II Long Đại hoàn toàn xã hội hóa, không sử dụng ngân sách nhà nước.

Tượng đài 16 TNXP hình bó lúa ở Bến phà II Long Đại.

Theo nhiều người làm trong lĩnh vực tư vấn thiết kế, xây dựng: từ ý tưởng, quy mô xây dựng Bến phà II Long Đại chỉ hoàn thành trong vòng hơn 3 tháng nói ra rất ít người tin. Vì chừng đó thời gian mà bạt cả quả đồi; xây dựng khuôn viên nhà bia với diện tích 2.800m²; nhà khánh tiết; hai dãy nhà chờ phục vụ lễ thả hoa đăng và bến thả hoa đăng; đồng thời, dự án cũng tiến hành sửa chữa các hạng mục xuống cấp và xây dựng tượng đài cùng bức phù điêu khắc họa tinh thần anh dũng, bất khuất của lực lượng TNXP… là khối lượng công việc rất lớn. Và rồi với sự quyết tâm của những người thực hiện xây dựng, tôn tạo, Khu di tích Bến phà II Long Đại đã hoàn thành đúng ngày giỗ lần thứ 53 của 16 liệt sĩ.

Điểm nhấn của lần tôn tạo Di tích Bến phà II Long Đại lần này là xây dựng tượng đài 16 thanh niên xung phong quê Thái Bình trong khuôn viên. Tượng đài có chiều cao 16m tượng trưng sự hy sinh bất diệt của 16 anh chị. Đế tượng đài phía dưới màu đỏ, phía trên có hình ngôi sao vàng cao 1,6m. Phía trên hình ngôi sao và ngay chân tượng là không gian để gắn hình ảnh, ghi tên tuổi, lý lịch, địa chỉ các anh chị. Trên tượng đài có hình 16 bông lúa thắt chặt thành bó lúa trĩu hạt, những hạt lúa chín vàng mơ như tuổi xuân thì của các liệt sĩ khi hy sinh.

Được biết, ý tưởng làm 16 bông lúa gắn với 16 liệt sĩ quê hương Thái Bình với cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, nơi các liệt sĩ đã tắm đẫm tuổi thơ và lớn lên trên cánh đồng làng trước khi vào Trường Sơn và ở lại. Bó lúa quyện vào nhau là tinh thần đoàn kết, bất khuất, kiên cường của các chị các anh trong chiến đấu. Bó lúa cũng muốn gửi gắm khát vọng hòa bình, và ấm no cho đất nước Việt Nam. “Mười sáu bông lúa Thái Bình năm tấn/ Hóa sóng Long Đại khắc mãi nghìn năm”.

Bức đá khối và câu thơ tri ân trong khuôn viên Di tích Bến phà II Long Đại

Tại phòng trưng bày ở nhà khánh tiết trong khu di tích được đưa vào sử dụng sa bàn 3D mapping hiện đại nhất hiện nay, tái hiện lại thời khắc của phà Long Đại ngày xưa. Cùng với đó còn có các hiện vật liên quan như: mâm, bát, vật dụng sinh hoạt của các anh chị được sưu tầm từ nhân dân quanh vùng và đồng đội.

Đó là mảnh bom cháy năm 1966 địch thả xuống bắn phá ở thôn Long Đại làm chết 6 người dân. Bà Phan Thị Hà (sinh 1939), thôn Long Đại cất giữ 59 năm qua là chứng tích tội ác chiến tranh, giờ bà trao lại ở nhà khánh tiết Bến phà II Long Đại. Đó là dụng cụ y tế của ông Phan Công Nông, cán bộ y tế thôn Long Đại dùng để cứu, chữa cho nhân dân, bộ đội, TNXP ở khu vực Bến phà Long Đại…

Ông Lê Ngọc Quang - Bí thư Tỉnh ủy và ông Trần Phong - Chủ tịch UBND tỉnh thỉnh chuông tri ân các anh hùng liệt sĩ.

Khi nói về Bến phà II Long Đại cũng như các điểm Di tích lịch sử cách mạng trên địa bàn Quảng Bình và Quảng Trị (nay là Quảng Trị), ông Lê Ngọc Quang - Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị xúc động cho biết: việc tôn tạo các điểm di tích lịch sử là để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc công ơn to lớn của các Anh hùng liệt sĩ đã anh dũng chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân. Mỗi người cần lan tỏa, tri ân sâu rộng ý nghĩa nhân văn, giá trị lịch sử sâu sắc của các các điểm di tích, các sự kiện lịch sử, là nền tảng góp phần nuôi dưỡng tinh thần dân tộc. Qua đó khơi dậy niềm tự hào, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Dương Sông Lam