Những huyền sử về khu rừng thiêng 'không ai dám chặt phá' ở Đà Nẵng

"Rú cấm" được bảo vệ nghiêm ngặt

Theo dã sử của làng Nam Ô (quận Liên Chiểu, Đà Nẵng), khu rừng nơi đây được gọi là rừng cấm, gắn liền với câu chuyện Huyền Trân công chúa đào thoát khỏi Chiêm Thành vào đầu thế kỷ XIV. Tương truyền, đây là nơi trú ẩn cuối cùng của công chúa trước khi bà lên thuyền trở về Đại Việt. Để tưởng nhớ sự kiện này, người dân Nam Ô đã dựng nên Miếu vọng Huyền Trân. Trải qua bao biến thiên lịch sử, ngày nay, ngôi miếu thiêng ấy chỉ còn là một phế tích, nhưng những câu chuyện về vùng đất này vẫn được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Trước khi tuyến hầm đường bộ Hải Vân và đường tránh qua thành phố Đà Nẵng được xây dựng, trên tuyến Bắc - Nam, khi đổ đèo Hải Vân về phía Nam, khu rừng này hiện ra như một hình tượng đặc biệt. Nhìn từ góc này, nó giống như một con phụng hoàng sải cánh; nhìn từ góc khác, nó lại tựa như một con rùa đã tồn tại qua hàng triệu năm. Cái tên rú cấm Nam Ô ra đời từ đó. Ở miền Trung, nhiều nơi có rú cấm – thuật ngữ chỉ những khu rừng thiêng, nhưng có lẽ chỉ riêng nơi này hội tụ cả yếu tố linh thiêng của rừng già và sự dữ dội của biển cả.

Một cây lớn trong rừng Nam Ô - khu rừng được bảo vệ nghiêm ngặt bởi những hương ước, luật định trong cộng đồng dân cư.

Khu rừng này còn mang nhiều tên gọi khác nhau theo từng cách lý giải của người dân. Vì nằm trên một mỏm đá cao, người xưa gọi nó là núi Cu Đê, đặt theo tên làng cổ và dòng sông chảy qua khu vực. Một tên gọi khác là núi Hoa Ổ, nhưng về sau phải đọc chệch thành Hóa Ổ để tránh phạm húy Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Hoa, mẹ vua Thiệu Trị. Có những người lại gọi khu rừng là hòn Phụng, bởi khi nhìn từ đèo Hải Vân xuống, hình dáng của nó giống như một con chim lớn tung cánh trên nền cát vàng. Các cụ tiên chỉ trong làng lại nhìn khu rừng từ phía biển và liên tưởng đến hình dáng một con hạc vục mỏ xuống sóng nước, vì vậy họ gọi nơi này là mũi Hạc.

Rừng cấm Nam Ô suốt hàng thế kỷ qua vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn bởi những quy tắc nghiêm ngặt của cộng đồng địa phương. Việc khai thác gỗ chỉ được thực hiện trong những trường hợp đặc biệt, như xây dựng hay trùng tu đình miếu. Chính vì vậy, dù nằm gần khu dân cư, nơi đây vẫn còn lưu giữ những cây cổ thụ to lớn, điều hiếm thấy ở những khu rừng ven đô thị. Khu rừng chủ yếu gồm các loài cây phổ biến như mây, song, bàng, đa. Tuy không có nhiều cây gỗ quý, nhưng người dân địa phương vẫn giữ gìn rừng nhờ những hương ước truyền thống. Chính sự gắn kết giữa thiết chế văn hóa và đời sống đã giúp bảo vệ khu rừng suốt bao thế hệ. Kể cả khi chính quyền TP Đà Nẵng phê duyệt chủ trương đầu tư cho một khu nghỉ dưỡng tại Nam Ô thì khu vực rừng cấm này vẫn được bảo vệ nghiêm ngặt, không được phép thực hiện các hạng mục của dự án.

Cảnh sắc nơi đây cũng mang những nét đặc biệt hiếm thấy. Khi bước vào khu rừng, cái nóng gay gắt của trời Đà Nẵng như lập tức tan biến. Ánh nắng chỉ có thể len lỏi qua những tầng lá ken dày, rọi xuống nền đất phủ đầy rêu xanh, lá mục. Dọc những con đường mòn, có chỗ lớp lá mục dày đến ngang bàn chân. Xa xa, những con gà rừng hay chim cuốc bất chợt vụt bay khỏi tán cây khi có bóng người xuất hiện. Sóng biển phía ngoài vẫn vỗ vào ghềnh đá, hòa cùng tiếng ve râm ran trên cao.

Điều kỳ lạ là loài ve ở rừng cấm Nam Ô có kích thước lớn gấp hai, ba lần bình thường, nhưng chỉ xuất hiện trong khu rừng này mà không có ở các khu rừng lân cận dù khoảng cách chỉ vài cây số. Theo lời kể, loài ve này từng là sản vật đặc biệt được tiến vua thời Nguyễn, gọi là “chá thiền tử” - món ăn chế biến từ ve non dành riêng cho ngự thiện. Trong "Đại Nam nhất thống chí", Quốc sử quán triều Nguyễn cũng ghi nhận: “Núi Cu Đê ở phía bắc huyện, cách cửa biển Cu Đê về phía tây khoảng một dặm, giữa bãi cát đột ngột nổi lên một hòn núi, cỏ cây rậm rạp, có nhiều con ve, người nơi đó bắt, ăn rất ngon”.

Khu rừng với nhiều huyền sử

Không chỉ là một khu rừng mang vẻ đẹp nguyên sơ, rừng cấm Nam Ô còn chứa đựng những dấu tích của lịch sử. Đi sâu vào trong rừng, hai phế tích cổ vẫn còn đó, phủ đầy rêu xanh. Một trong số đó là miếu bà Chúa Tiên thần nữ, được cho là vị thần bảo hộ người dân Nam Ô từ thời các Chúa Nguyễn. Cách đó không xa là Miếu vọng Huyền Trân Công chúa, được dựng nên để tưởng nhớ sự kiện nàng công chúa nhà Trần từng lưu lại nơi này trước khi lên thuyền về Đại Việt.

Tương truyền, sau khi vua Chế Mân qua đời, theo tập tục Chiêm Thành, hoàng hậu phải lên giàn hỏa thiêu để tuẫn táng theo chồng. Để cứu Huyền Trân công chúa khỏi số phận ấy, vua Trần Anh Tông đã sai tướng Trần Khắc Chung và An phủ sứ Đặng Vân dẫn quân đến Đồ Bàn (Bình Định ngày nay). Nhờ mưu trí, họ thuyết phục được quân Chiêm rằng công chúa cần ra biển để bái vọng quê hương trước khi lên giàn hỏa. Nhưng ngay khi ra đến bờ biển, Huyền Trân được đưa thẳng xuống thuyền, trốn khỏi Đồ Bàn. Quân Chiêm phát hiện ra và lập tức truy đuổi. Trên đường rút lui, nhiều cuộc giao tranh ác liệt đã diễn ra. Khi đến vùng Nam Ô, một viên tùy tướng nhà Trần cùng nhiều binh sĩ đã hy sinh để cản bước quân Chiêm, giúp công chúa kịp lên thuyền trở về Đại Việt.

Rừng Nam Ô phía gần những ghềnh đá đua ra biển.

Đến nay, ở sát bờ biển vẫn còn một ngôi mộ mà người dân Nam Ô tin rằng đó chính là nơi yên nghỉ của viên tướng nhà Trần đã hy sinh trong trận chiến năm ấy. Còn Trần Khắc Chung, vị tướng chỉ huy chiến dịch, được dân làng Nam Ô xem như một bậc tiền hiền, lập đền thờ với danh hiệu "Tiền hiền Triệu Cơ chư tiên linh thần vị". Ở miền Trung, danh xưng "tiền hiền" thường dành cho những người có công khai khẩn, lập làng. Dù không thuộc trường hợp này, nhưng sự đóng góp của ông trong lịch sử đã khiến người dân nơi đây kính trọng và thờ phụng.

Trải qua hàng trăm năm, rừng cấm Nam Ô không chỉ là chứng tích của một giai đoạn lịch sử quan trọng, mà còn là biểu tượng của sự giao thoa giữa thiên nhiên, con người và tín ngưỡng dân gian. Những câu chuyện về khu rừng này vẫn được người dân gìn giữ, như một phần không thể tách rời của mảnh đất nơi cửa biển.

Hà Anh