Những nghệ sĩ núi rừng của tôi

Chị H’Ben ở trong căn phòng cấp 4 với 1 bộ bàn ghế mộc, 1 chiếc giường đơn và… 1 rổ bát đũa bên cạnh mấy cái xoong, thau, ấm. Chị bắt tay tôi và anh Sanh rất niềm nở. Chị bảo thông cảm vì nhà trường chưa có gì hết. Anh Sanh cười bảo: “Sao lại chưa có gì hết? Có nghệ sĩ H’Ben, có nghệ sĩ Y Brơm của Ty, có anh chị em của Đoàn Đam San hỗ trợ. Cần gì có Ty giúp”.

Tôi cũng thấy ái ngại cho chị nhưng chị bước ra cửa, hú một tiếng, có 3-4 cô cậu học viên ôm guitar, ôm đàn goong xúm đến. Thế là họ ngồi chật giường chật nhà hát và hát. Họ hát say sưa những bài hát tiếng Bahnar, tiếng Jrai và cả bài tiếng Việt. Chị H’Ben bảo tôi: “Em về đây thì chị chỉ có hát và múa chiêu đãi em thôi”.

Nghệ nhân Ưu tú H’Ben lúc sinh thời. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ

Và thế là rộn rã. Không còn phân biệt chủ khách mà tất cả cùng hòa đồng. Anh Sanh giới thiệu tôi cho mọi người rồi yêu cầu tôi hát 1 bài tiếng Bahnar, 1 bài tiếng Jrai. Tôi hồi ấy còn khá trẻ, khá khỏe và khá cả tiếng Bahnar, tiếng Jrai nên tất nhiên là sau một vài cang rượu, tôi hát ngay. Hát những bài hát “tủ” của mình và được tán thưởng nhiệt tình khiến tôi càng phấn khích xoang luôn bài xoang “uống rượu cần vui tươi”. Tôi được một học viên đẹp trai tự giới thiệu là người Xơ Đăng ở Kon Tum nhưng cũng hát tiếng Bahnar, tiếng Jrai cùng tôi được, đó là A Đôi. A Đôi múa hát với tôi với các bạn suốt hôm ấy và chơi thân với tôi đến tận bây giờ.

Tôi được anh Sanh giới thiệu trước và đã nói về tôi cho chị biết khá kỹ. Hồi ấy, Trường Văn hóa Nghệ thuật Gia Lai chưa được xây dựng nền nếp, chưa quy củ, giáo viên và học viên ăn chung ở chung. Giáo viên được điều động từ Hà Nội vào có, từ các sở, ban, ngành có. Học viên đa số là anh chị em người dân tộc Bahnar, Jrai được tuyển từ làng xã lên. Tóm lại là Hiệu trưởng không có gì khác biệt với mọi người, có khác chăng là chị lớn tuổi hơn và chuyên môn hát múa thì nhất định là số 1.

Nhà văn Trung Trung Đỉnh (thứ 2 từ trái sang) cùng các văn nghệ sĩ trong một chuyến đi thực tế tại Gia Lai. Ảnh: Văn Công Hùng

Thời chị làm Hiệu trưởng thì anh Thịnh (chồng chị) làm Giám đốc Nhà Văn hóa hay Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật của tỉnh. Tôi vào Gia Lai thì đều qua thăm anh chị. Anh chị nuôi cậu con trai riêng của chị là Kiên, con với bok Núp hồi trước năm 1975.

Kiên bị bệnh bẩm sinh, mọi sinh hoạt đều khó khăn. Nhưng Kiên nhận biết hết mọi chuyện, nhất là tình cảm. Lần nào đến thăm chơi với anh chị, Kiên cũng nhận ra tôi ngay và nói những điều cậu muốn nói mà chỉ có anh chị mới dịch được.

Cậu con trai chung của anh chị tên là Thăng. Thăng đẹp trai, thông minh hơn người, học Nhạc viện Hà Nội về, chơi violin, guitar, organ, piano đều thành thạo, hát được cả tiếng Bahnar lẫn tiếng Jrai. Thế rồi cậu lấy vợ, có con, rồi khi anh chị về làng thì cậu cũng về theo… Nhưng cuối cùng cậu bị “ma men” bắt làm tù binh, không giải cứu được.

Anh Thịnh bị tai biến, một mình chị H’Ben phải chăm sóc 3 người đàn ông ốm yếu, dị tật. Nhưng chị tuyệt nhiên không một lời kêu than, không một lời trách móc oán thán ai. Gặp chị lúc nào cũng vui vẻ, cũng phải uống cái gì đó, ăn cái gì đó, hát cái gì đó cho vui. Lần nào chị cũng níu kéo: “Em phải ở đây với chị vài hôm chớ!”.

Cố họa sĩ Xu Man (bìa trái) và tác giả. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ

Những năm gần đây, khi vào Gia Lai, tôi đều đi cùng Nguyễn Quang Tuệ và anh chị em nhà văn, nhà báo. Tết nào chúng tôi cũng điện thoại chúc mừng năm mới cho nhau. Nhưng rồi, các bạn già của tôi ở Gia Lai lần lượt ra đi: nghệ sĩ Y Zơn, họa sĩ Xu Man, nghệ sĩ Y Brơm, nhà nghiên cứu văn hóa Rơ Mah Tenl và cả anh nữa-Trịnh Kim Sanh-người anh nâng đỡ và giúp sức cho các nghệ sĩ, nghệ nhân bản địa trưởng thành không thua kém bất kỳ địa phương nào…

Nhiều lúc tự dưng tôi sững người nhớ lại từng người. Nhớ cái dáng lúc nào cũng khổ sở của anh Rơ Mah Tenl. Nhớ cái dáng cao lênh khênh ấm áp của anh Trịnh Kim Sanh. Nhớ lối sống tỉ mẩn, lọ mọ và hóm hỉnh của anh Xu Man. Nhớ cái kiểu đi như chạy lùn lùn nhanh nhẹn và tháo vát, hát dân ca Jrai rất hay và uống rượu cần sôi nổi của anh Y Zơn mỗi lần theo anh về làng. Anh dạy tôi hát bài “Em nhớ Cheo Reo” của nhạc sĩ Kpa Pui. Nhớ anh Y Brơm đang dạy múa cho các em các cháu đẹp đến nao lòng.

Cuộc sống vẫn cứ trôi đi theo ông già thời gian, mọi người rồi cũng sẽ đến lượt mình. Các bạn già nghệ sĩ của tôi ở Gia Lai bây giờ còn anh Nay Pha-người đem đàn t’rưng ra giới thiệu cho bạn bè khắp thế gian nay cũng đã ngoài 80 rồi. Nghệ sĩ Ưu tú ngành múa tài hoa Xuân La đã nghỉ hưu. Nghệ sĩ Nhân dân Rơ Chăm Phiang-con chim sơn ca của núi rừng Tây Nguyên bây giờ cũng còn dang đôi cánh lên với những bài ca tuyệt đẹp về xứ sở quê hương mình.

TRUNG TRUNG ĐỈNH