Những tiếng súng ám ảnh toàn cầu: Khác biệt quan điểm, tình hình sử dụng súng

Việc dễ dàng mua vũ khí tấn công và đạn dược tiếp tục làm dấy lên những cuộc tranh luận gay gắt trên toàn nước Mỹ sau các vụ xả súng hàng loạt, nhất là những vụ việc nhắm vào học sinh, điển hình như thảm kịch năm 2022 tại Uvalde, bang Texas.

Tranh cãi dai dẳng

Theo trang web của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR), quyền sở hữu súng tại Mỹ bắt nguồn từ Tu chính án thứ hai của Hiến pháp nước này: "Một lực lượng dân quân có tổ chức là điều cần thiết cho an ninh của một quốc gia tự do, quyền của người dân được lưu giữ và sử dụng vũ khí sẽ không bị xâm phạm".

Trong những năm qua, Quốc hội Mỹ thường thảo luận về việc sửa đổi luật súng đạn ngay sau mỗi vụ xả súng gây rúng động, như thảm kịch Las Vegas năm 2017 (60 người chết) hay vụ tại trường trung học Marjory Stoneman Douglas ở bang Florida năm 2018 (17 người chết).

Tuy nhiên, hầu hết các dự luật đều thất bại do không tập hợp đủ sự ủng hộ về mặt chính trị cho các biện pháp được đề xuất như cấm vũ khí tấn công, mở rộng kiểm tra lý lịch và hạn chế bán súng cho những người nằm trong danh sách theo dõi khủng bố liên bang.

Tính đến năm 2025, không có luật liên bang nào của Mỹ cấm vũ khí tấn công bán tự động, súng trường cỡ nòng .50 (12,7 mm) kiểu quân đội, súng ngắn hay băng đạn cỡ lớn. Chính phủ liên bang cũng không yêu cầu người mua súng phải có chứng chỉ đào tạo an toàn súng đạn. Từng có một lệnh cấm liên bang đối với vũ khí tấn công và băng đạn lớn trong giai đoạn 1994–2004 nhưng đã hết hiệu lực theo quyết định của Quốc hội Mỹ.

Bạo lực súng đạn tại Mỹ đạt mức cao nhất mọi thời đại vào năm 2021. Năm sau đó, Quốc hội thông qua một dự luật lưỡng đảng thắt chặt quy định đối với một số loại súng, đánh dấu luật súng đạn liên bang quan trọng đầu tiên sau gần 3 thập kỷ nhưng vẫn chưa đạt đến một lệnh cấm toàn diện, bất chấp kêu gọi mạnh mẽ của các nhóm vận động thắt chặt kiểm soát súng đạn.

Ở Canada, tỉ lệ sở hữu súng cũng tương đối cao, khoảng 35 khẩu trên 100 dân, xếp thứ 7 thế giới nhưng nước này không đối mặt với mức độ bạo lực súng đạn tương tự Mỹ. Chính phủ Canada đặt ra các quy định về súng mà các tỉnh bang và thành phố có thể áp đặt bổ sung. Luật súng đạn của Canada thường được thúc đẩy sau các sự việc bạo lực. Vụ xả súng năm 1989 sát hại 14 sinh viên ở Montreal được coi là động lực cho những cải cách lớn về súng. Theo đó, áp dụng thời gian chờ 28 ngày khi mua súng, bắt buộc học khóa an toàn, kiểm tra lý lịch chi tiết hơn, cấm băng đạn dung lượng lớn và hạn chế nghiêm ngặt các loại vũ khí kiểu quân đội.

Bên trong cửa hàng vũ khí Stoddard’s Range and Guns ở TP Atlanta - Mỹ. Ảnh:CNN

Những người đam mê súng kiểm tra vũ khí mới tại gian hàng ở Hội chợ súng quốc tế ở TP Lausanne - Thụy Sĩ Ảnh: SWISSINFO.CH

Châu Á nghiêm ngặt

Các nhà vận động kiểm soát súng thường lấy Nhật Bản làm hình mẫu với luật lệ cực kỳ khắt khe và tỉ lệ tử vong do súng thấp kỷ lục, thường dưới 100 người mỗi năm trên tổng dân số 124 triệu người. Việc sở hữu hầu hết các loại súng ở Nhật đều là bất hợp pháp.

Theo Luật Kiểm soát súng và kiếm Nhật Bản, loại súng duy nhất được phép sở hữu là súng săn, súng hơi hoặc súng dùng cho nghiên cứu, thi đấu. Để được cấp phép, cá nhân phải trải qua các bài kiểm tra viết, kiểm tra tâm thần, thử ma túy và kiểm tra lý lịch cực kỳ gắt gao. Chủ sở hữu cũng phải báo cáo nơi trữ đạn dược và mang súng đi kiểm tra hằng năm. Ngoài ra, một số người cho rằng do tỉ lệ tội phạm nói chung ở Nhật Bản rất thấp nên hầu hết người dân nước này thấy không cần thiết phải có súng phòng thân.

Tương tự Nhật Bản, nhờ chính sách kiểm soát súng đạn nghiêm ngặt, Hàn Quốc chưa bao giờ xảy ra các vụ xả súng đẫm máu dù hầu hết đàn ông nước này được đào tạo bài bản kỹ năng bắn súng sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự bắt buộc. Theo báo The Korea Herald, luật về quản lý an toàn súng, kiếm và vật liệu nổ của Hàn Quốc quy định chỉ những nhân sự được ủy quyền trong các lĩnh vực an ninh, bao gồm cảnh sát, quân nhân và vệ sĩ bảo vệ quan chức chính phủ hoặc phái đoàn nước ngoài, mới được sở hữu súng. Các vận động viên bắn súng, nhà sản xuất, người kinh doanh vũ khí hoặc những người cần súng cho công trình xây dựng, đạo cụ phim ảnh cũng có thể được cấp phép nhưng quy trình rất chặt chẽ và phức tạp.

Theo dữ liệu chính phủ năm 2021, có khoảng 35.000 thợ săn ở Hàn Quốc vượt qua quy trình thẩm định khắt khe để sở hữu súng săn. Quy trình 10 bước này yêu cầu hai điều kiện tiên quyết là giấy phép săn bắn và giấy phép sở hữu súng. Ứng viên phải vượt qua bài kiểm tra viết quốc gia, sau đó tham gia các buổi đào tạo tại trường bắn được cấp phép.

Những người vượt qua vòng này tiếp tục kiểm tra sức khỏe tại bệnh viện đa khoa về một số bệnh lý nhất định, tiếp theo là kiểm tra về tâm thần và ma túy. Sau đó, họ cần giấy phép sở hữu súng do cảnh sát cấp. Ngay cả khi đã mua súng từ các đại lý địa phương, thợ săn cũng bị cấm giữ súng tại nhà. Ngoại trừ mùa săn bắn, họ bắt buộc phải ký gửi súng tại sở cảnh sát.

Ngay cả việc cảnh sát Hàn Quốc sử dụng vũ khí sát thương cũng bị kiểm tra cực kỳ kỹ càng để xem có chính đáng hay không dù đó là trong trường hợp đối mặt với tội phạm bạo lực. Theo luật hiện hành, hành vi sản xuất, mua bán hoặc sở hữu súng trái phép ở Hàn Quốc có thể bị phạt tới 15 năm tù hoặc phạt tiền tối đa 77.400 USD.

XUÂN MAI