Những ứng viên tiềm năng của cuộc đua vaccine phòng Covid-19

Hôm qua (11/8), Nga tuyên bố phê duyệt vaccine phòng Covid-19. Bộ trưởng Y tế Nga Mikhail Murashko cho biết quốc gia này đã lên kế hoạch tiêm chủng miễn phí vaccine Covid-19 vào tháng 10. Đây là quốc gia dẫn đầu cuộc đua vaccine.

Theo National Geographic, khoảng 150 loại vaccine đang cùng lúc được phát triển. Nhiều nơi tích cực đẩy mạnh tiến trình nghiên cứu, hứa hẹn sớm đưa vào sản xuất chế phẩm này.

Những ứng cử viên sáng giá

Trên thế giới, nhiều ứng cử viên khác cũng nỗ lực để hoàn thiện vaccine đang nghiên cứu.

- mRNA-1273 (Công ty Moderna phối hợp cùng Viện Y tế Quốc gia Mỹ): Ứng viên này được thiết kế để tạo ra các kháng thể trung hòa, nhắm vào một phần protein corikeavirus và spike - vật chất virus sử dụng để liên kết và xâm nhập tế bào người.

Họ tạo ra các protein virus bắt chước SARS-CoV-2, huấn luyện hệ miễn dịch sinh cơ chế nhận diện kháng nguyên. Công nghệ này chưa từng được sử dụng trước đây. Do đó, khi được cấp phép, mRNA-1273 sẽ là chế phẩm sinh học đầu tiên ứng dụng phương pháp nói trên ở người.

Ngày 27/7, Moderna tuyên bố đã bắt đầu giai đoạn 3 của thử nghiệm lâm sàng vaccine mRNA-1273. Dự kiến, 30.000 tình nguyện viên Mỹ tham gia thử nghiệm. Moderna đang bám sát kế hoạch đề ra và đi đúng hướng, hứa hẹn sẽ có ít nhất 500 triệu liều vaccine mỗi năm, bắt đầu từ năm 2021.

Hơn 150 loại vaccine Covid-19 đang được phát triển cùng lúc trên toàn thế giới. Ảnh: Reuters.

- BNT162b2 (Công ty Dược phẩm Pfizer và Công ty Công nghệ Sinh học BioNTech, Đức): BNT162b2 cũng dựa trên liệu pháp mRNA, phát triển từ công nghệ điều chế vaccine chữa ung thư trước đó của BioNTech.

Kết quả sơ bộ của giai đoạn một cho thấy BNT162b2 tạo ra kháng thể và phản ứng tế bào T đặc hiệu với protein SARS-CoV-2. Dự án tiếp tục kết hợp giai đoạn 2 và 3 của quá trình điều chế vaccine, đồng thời bắt đầu thử nghiệm từ 27/7.

30.000 người dân tại 39 tiểu bang của Mỹ, Brazil, Argentina, Đức tham gia giai đoạn nói trên. Pfizer đã ký hợp đồng gần 2 tỷ USD với chính phủ Mỹ để cung cấp 100 triệu liều vào tháng 12. Nhóm hướng tới sản xuất 1,3 tỷ liều vào cuối năm 2021.

- ChAdOx1 nCoV-19 (Đại học Oxford, Anh, hợp tác với Công ty Dược phẩm Sinh học AstraZeneca): ChAdOx1 nCoV-19 sử dụng cơ chế vector virus, hình thành “con ngựa Trojan” cho hệ miễn dịch. Nhóm nghiên cứu chuyển protein tăng đột biến SARS-CoV-2 giúp virus xâm nhập tế bào vào phiên bản yếu của adenovirus - loại gây cảm lạnh thông thường. Khi adenovirus được tiêm vào người, protein tăng đột biến sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch.

Thử nghiệm lâm sàng đầu tiên của dự án vaccine này cho thấy hiệu quả. Nhóm đang tìm kiếm 50.000 tình nguyện viên ở Brazil, Anh, Mỹ và Nam Phi cho giai đoạn thử nghiệm trên người. Nhóm nghiên cứu có kế hoạch sản xuất một tỷ liều vaccine và sẽ bán với giá gốc.

- CoronaVac (Công ty Dược phẩm Sinovac của Trung Quốc hợp tác cùng Trung tâm nghiên cứu Brazil Butantan): Đây là loại vaccine bất hoạt, sử dụng phiên bản không lây nhiễm của SARS-CoV-2. Mặc dù không có khả năng gây bệnh, chúng vẫn có thể kích hoạt các phản ứng miễn dịch.

Hiện loại vaccine này được cấp phép thử nghiệm giai đoạn 3. Thử nghiệm trước đó cho thấy hiệu quả tạo ra phản ứng miễn dịch, không kèm tác dụng phụ nghiêm trọng. Công bố trên tạp chí Science của nhóm dự án tiết lộ vaccine CoronaVac có thể tạo ra kháng thể trung hòa 10 chủng SARS-CoV-2.

- Sinopharm (Công ty Dược phẩm Sinopharm hợp tác cùng Viện Sinh học Vũ Hán): Vaccine bất hoạt của nhóm nghiên cứu Trung Quốc hứa hẹn tung ra thị trường vào cuối năm nay. Giai đoạn 3 của thử nghiệm vaccine được tiến hành vào giữa tháng 7 với 15.000 tình nguyện viên, 18-60 tuổi. Công ty chọn người dân tại UAE để thử nghiệm bởi chủng tộc đa dạng.

- Ad5-nCoV (Công ty Dược phẩm CanSino Biologics, Trung Quốc): Đây là loại vaccine vector. Ad5-nCoV tạo ra các phản ứng miễn dịch đáng kể từ thử nghiệm giai đoạn 2. Theo công bố trên tạp chí The Lancet, tác dụng phụ không được ghi nhận trong quá trình trên. Chính phủ Trung Quốc phê duyệt loại vaccine này chỉ sử dụng cho quân đội trong thời gian một năm.

Trước khi đưa ra thị trường, vaccine phải trải qua nhiều giai đoạn thử nghiệm phức tạp ở động vật và người. Ảnh: Reuters.

Quá trình phát triển phức tạp và đòi hỏi thời gian

Vaccine trước khi đưa ra thị trường thường trải qua 10-15 năm với các nghiên cứu, thử nghiệm ở động vật và người để chứng minh độ an toàn, hiệu quả. Vaccine phòng quai bị là chế phẩm được phát triển nhanh nhất với thời gian 4 năm, bắt đầu được sử dụng từ năm 1960.

Mỗi loại vaccine phải trải qua quá trình thử nghiệm lâm sàng với nhiều giai đoạn, bắt đầu là kiểm tra sự an toàn và việc chúng có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch ở một nhóm người khỏe mạnh hay không. Giai đoạn 2 sẽ mở rộng với những người bị bệnh hoặc khả năng mắc cao hơn để đánh giá hiệu quả.

Giai đoạn 3 tiến tới thử nghiệm trên hàng nghìn người để đảm bảo tính an toàn và tác dụng trong cộng đồng. Bởi phản ứng miễn dịch có thể thay đổi theo độ tuổi, chủng tộc hoặc tình trạng sức khỏe tiềm ẩn.

Sau đó, các cơ quan quản lý sẽ đánh giá và phê duyệt vaccine. Giai đoạn này có thể kéo dài tới vài năm. Khi được phê duyệt, vaccine vẫn đối mặt với những rào cản tiềm tàng của quá trình sản xuất, phân phối, định giá sản phẩm.

Với vaccine phòng, chống virus SARS-CoV-2, các dự án phát triển tìm cách đẩy nhanh giai đoạn thử nghiệm lâm sàng và quá trình phê duyệt. Tuy nhiên, để tung ra thị trường, vaccine vẫn cần những đánh giá chuyên môn.

Thiên Nhan