Những vấn đề lớn đặt ra khi gian lận AI bùng phát

AI “phủ bóng” lên đại học

Sự việc bắt đầu tại Đại học Yonsei danh giá, nơi một giáo sư phát hiện hàng chục sinh viên sử dụng sách giáo khoa, phần mềm chuyên dụng và ChatGPT trong kỳ thi trực tuyến môn “Xử lý ngôn ngữ tự nhiên và ChatGPT” vào ngày 15-10 vừa qua. Dù được yêu cầu bật camera giám sát, ghi lại màn hình, tay và khuôn mặt, 40 sinh viên vẫn thừa nhận gian lận và bị chấm điểm 0.

Nhiều sinh viên trường Đại học Yonsei đã dùng công nghệ trí tuệ nhân tạo để làm bài thi

Sự việc nhanh chóng lan sang hai ngôi trường danh tiếng khác là Đại học Quốc gia Seoul (SNU) và Đại học Korea, nơi có nhiều sinh viên bị phát hiện dùng AI trong các kỳ thi trực tuyến và trực tiếp. Tại Đại học Korea, sinh viên còn chia sẻ đáp án qua nhóm chat ngay trong lúc làm bài. Với SNU, gian lận bằng AI trong môn Thống kê khiến trường phải cân nhắc tổ chức thi lại.

Ở Hàn Quốc, ba trường đại học danh tiếng trên này tạo thành nhóm “SKY” (viết tắt của Seoul National, Korea và Yonsei), là những cái tên quyền lực nhất trong hệ thống giáo dục cạnh tranh khốc liệt của Hàn Quốc. Việc nhóm “SKY” đồng loạt vướng vào bê bối gian lận bằng AI là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử giáo dục đại học nước này.

Sự lan rộng của các vụ gian lận học thuật chỉ trong vài ngày tại cho thấy AI không còn là công cụ hỗ trợ học tập, mà đã trở thành “đường tắt” được nhiều sinh viên sử dụng để vượt qua áp lực thi cử. Theo khảo sát năm 2024 của Viện Nghiên cứu Giáo dục Nghề nghiệp Hàn Quốc, hơn 90% sinh viên đại học đã từng sử dụng AI cho bài tập - một con số phản ánh thực tế rằng thế hệ sinh viên hiện nay coi AI là một phần không thể thiếu của quá trình học.

Tại Đại học Yonsei, con số còn gây sốc hơn khi có tới 190 sinh viên trong một khóa học 600 người thừa nhận đã dùng AI để gian lận. Nhiều người đã cố tình điều chỉnh góc quay camera tạo điểm mù, mở cửa sổ ẩn hoặc sử dụng AI trên điện thoại. Thậm chí, sau khi giám thị thông báo những ai tự thú chỉ bị 0 điểm mà không xử phạt thêm, đã xuất hiện một cuộc thăm dò nội bộ và 190 người chủ động nhận vi phạm. Điều này phản ánh sự lệch chuẩn trong nhận thức về tính trung thực học thuật.

Tuy nhiên, không ít sinh viên phản bác rằng lỗi nằm ở phía nhà trường khi không có hướng dẫn rõ ràng về phạm vi sử dụng AI. Trên diễn đàn của Đại học Korea, nhiều sinh viên phàn nàn rằng, giáo viên không nói rõ được dùng AI đến mức nào. Một số cấm, một số lại khuyến khích nên làm sao biết đâu là sai?

Thực tế, có thể nói AI đã trở thành một “kỹ năng mềm” phổ biến trong các sinh viên ở Hàn Quốc cũng như sinh viên trên khắp thế giới. Nhiều sinh viên coi Perplexity, Gemini hay ChatGPT như trợ lý không thể thiếu. Một nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật tại SNU thẳng thắn thừa nhận rằng, bản thân cũng dùng AI để viết code, còn chuyện các giảng viên, giáo sư “không thích thì kệ, nhưng chẳng có cách nào ngăn được”. Điều đó chứng tỏ, vấn đề không chỉ nằm ở hành vi gian lận, mà ở sự vênh nhau giữa tốc độ phát triển công nghệ và khả năng thích ứng của giáo dục đại học.

Bài toán tương lai phải giải ngay từ lúc này

Hàn Quốc là quốc gia đề cao giáo dục, nơi kỳ thi tuyển sinh đại học được xem như một “cuộc chiến sinh tử” vào đời. Văn hóa “thi cử quyết định vận mệnh” vẫn chi phối toàn bộ hệ thống giáo dục nước này. Tuy nhiên, trong khi AI đã làm thay đổi cách tiếp cận tri thức, nhiều trường đại học vẫn sử dụng phương pháp đánh giá cũ, đó là bài thi trắc nghiệm trực tuyến, câu hỏi chuẩn hóa, hoặc các dạng bài có thể dễ dàng được AI trả lời.

Giáo sư Park Joo-Ho (Đại học Hanyang) thẳng thắn nhận định, cách thi cử đó đã lỗi thời. Theo vị giáo sư, điều mà giáo dục đại học cần kiểm tra là khả năng sáng tạo, tư duy phản biện, phân tích, những năng lực mà AI chưa thể thay thế. Song để làm được điều đó, các trường phải chuyển từ mô hình giảng dạy đại trà sang các lớp học nhỏ, nơi tương tác, tranh luận và đánh giá quá trình được đặt lên hàng đầu.

Một vấn đề khác là sự thiếu nhất quán giữa các trường đại học bởi theo khảo sát năm 2023, chỉ 23% trường đại học Hàn Quốc có quy định cụ thể về AI. Phần lớn các trường khoán cho giảng viên tự quyết định, khiến sinh viên luôn mơ hồ về giới hạn được phép. Sự mơ hồ này đã tạo ra “vùng xám”, vô tình khuyến khích hành vi gian lận.

Gian lận bằng AI không chỉ là vi phạm quy chế thi cử; nó là sự đổ vỡ của niềm tin giữa giáo viên và sinh viên. Khi niềm tin bị xói mòn, mọi chế tài trở nên kém hiệu quả. Gian lận tập thể cho thấy sinh viên đã không còn coi hành vi ấy là vi phạm nghiêm trọng. Điều này rất nguy hiểm vì nó làm lung lay giá trị cốt lõi nhất của giáo dục đại học là liêm chính.

Tại Hàn Quốc - nơi tấm bằng đại học từ các trường thuộc nhóm SKY được xem như là một “tấm hộ chiếu” vào tầng lớp ưu tú - thì sự suy giảm niềm tin vào công bằng học thuật sẽ gây tổn hại lâu dài cho xã hội. Doanh nghiệp sẽ nghi ngờ năng lực thực sự của sinh viên. Hệ thống tuyển dụng dựa trên thành tích học thuật có thể mất đi ý nghĩa. Và đáng lo hơn nữa là gian lận ở giảng đường có thể trở thành gian dối ở nơi làm việc.

Để thích ứng với sự phát triển và phổ biến của AI, nhiều trường đại học đã ban hành hướng dẫn về việc sử dụng AI, như cẩm nang 82 trang của Đại học Korea. Nhưng việc “cấm tuyệt đối” là điều không khả thi. AI đã trở thành một kỹ năng thiết yếu, giống như kỹ năng tìm kiếm thông tin trên Internet 20 năm trước.

Trên thực tế, tại Mỹ, Singapore hay ở châu Âu, các trường đại học đã điều chỉnh theo hướng không cấm AI mà hướng dẫn sử dụng AI một cách có đạo đức, đồng thời thay đổi cách đánh giá để AI không thể thay thế con người.

Thay vì loay hoay đối phó gian lận, các trường thực hiện xây dựng mô hình đánh giá mới như: Đánh giá dựa trên dự án, thảo luận, nghiên cứu độc lập; Yêu cầu sinh viên trình bày quá trình làm việc chứ không chỉ kết quả; Đánh giá miệng và trình bày trực tiếp; Thi kết hợp - nơi AI được phép dùng nhưng phải được trích dẫn; Giảng dạy kỹ năng sử dụng AI an toàn, có đạo đức…

Có thể thấy, vụ bê bối tại nhóm SKY cho thấy giáo dục đại học đứng trước lựa chọn không dễ dàng: hoặc thay đổi để thích nghi với kỷ nguyên AI, hoặc tiếp tục xử lý khủng hoảng bằng biện pháp mang tính đối phó.

Gian lận AI không phải là vấn đề riêng của Hàn Quốc, song việc nó bùng phát trong nhóm trường danh giá nhất lại cho thấy mức độ cấp bách của vấn đề. AI không chỉ làm gián đoạn mô hình kinh doanh, dữ liệu hay sản xuất, giờ đây nó đang thách thức nền móng của giáo dục đại học - nơi được coi là biểu tượng của tri thức, liêm chính và cạnh tranh công bằng.

Cấm đoán rõ ràng không phải là giải pháp hiệu quả, song trừng phạt chỉ giải quyết phần ngọn. Điều mà các trường đại học cần là một cuộc cải cách toàn diện theo hướng: Thiết lập bộ quy tắc rõ ràng về AI; Đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá; Xây dựng văn hóa trung thực dựa trên niềm tin, không chỉ dựa trên giám sát; Trang bị cho sinh viên kỹ năng sử dụng AI có trách nhiệm.

Vụ việc gian lận nhóm SKY ở góc độ khác cho thấy rằng, giáo dục đại học không thể tiếp tục đi theo con đường, cách thức cũ khi công nghệ đang phát triển như vũ bão. Trong kỷ nguyên AI, trường đại học không chỉ phải dạy sinh viên “biết nhiều hơn”, mà dạy họ trở thành người học “trung thực hơn, sáng tạo hơn và có trách nhiệm hơn”. Bởi suy cho cùng, tri thức có thể được tạo ra bởi máy móc, nhưng nhân cách thì không.

Hoàng Tuấn