Những vấn đề 'nóng' nào sẽ được bàn thảo tại Thượng đỉnh Mỹ-Nhật?

Chắc chắn, hai nhà lãnh đạo cũng sẽ thảo luận về cách đối phó với một Trung Quốc đang trỗi dậy, các chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên, tình trạng biến đổi khí hậu và đại dịch Covid-19.

Thu hẹp khoảng cách lớn về nhận thức

Sau những sứt mẻ, hiện giờ, chính quyền của Tổng thống Biden sẽ đặt trọng tâm vào việc thúc đẩy quan hệ hợp tác với các đồng minh, trong đó có Nhật Bản, và điều này được các đồng minh của Mỹ nhiệt liệt hoan nghênh.

Tuy nhiên, trong bối cảnh Trung Quốc tiếp tục trỗi dậy và Mỹ đang thúc giục các đồng minh gánh vác trách nhiệm lớn hơn nữa trong các vấn đề quốc tế, có nguy cơ giữa Mỹ và Nhật Bản sẽ xuất hiện một khoảng cách lớn về nhận thức.

Mặc dù Nhật Bản rất lo ngại về cách hành xử của Trung Quốc, song trong những năm gần đây, Tokyo luôn duy trì cách tiếp cận mang tính hợp tác hơn là đối đầu.

Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide (trái) và Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) sẽ bàn thảo nhiều vấn đề 'nóng'. (Nguồn: AP)

Tháng 10/2018, cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo đã thăm Bắc Kinh, và Nhật Bản đã ký các biên bản ghi nhớ với Trung Quốc về hơn 50 dự án chung liên quan đến xây dựng cơ sở hạ tầng tại các nước thứ 3.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình theo dự kiến sẽ có chuyến thăm cấp nhà nước tới Nhật Bản vào tháng 4/2020, nhưng sau đó chuyến công du đã bị hoãn lại do đại dịch Covid-19.

Dưới thời Thủ tướng Suga, những nhân vật có quan điểm "bồ câu" và "diều hâu" đối với Trung Quốc trong đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền của Nhật Bản thường tranh giành ảnh hưởng với nhau.

Những nhân vật theo đường lối "diều hâu" đã tìm mọi cách để hoãn chuyến thăm cấp nhà nước của ông Tập Cận Bình khi đề cập vấn đề Tân Cương và Hong Kong. Tổng thư ký LDP Toshihiro Nikai, một người ủng hộ Thủ tướng Suga, đã phản đối việc trì hoãn này, nhưng chuyến thăm được cho là cũng sẽ không diễn ra trong năm 2021.

Mặc dù Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi hối thúc Trung Quốc giải quyết vấn đề Tân Cương, song Tokyo vẫn né tránh việc áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với nước láng giềng vì cho rằng thiếu các khuôn khổ pháp lý để hành động như vậy.

Vì vậy, Mỹ nên chuẩn bị sẵn tâm lý về việc Nhật Bản sẽ áp dụng một cách tiếp cận ôn hòa hơn đối với Trung Quốc. Nhật Bản chắc chắn sẽ tiếp tục tăng cường vai trò cũng như sứ mệnh của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF) trong khuôn khổ Hiến pháp Hòa bình và liên minh Mỹ-Nhật.

Đồng thời, Nhật Bản cũng sẽ tìm kiếm một cam kết rõ ràng từ Mỹ về việc ngăn chặn các hành động khiêu khích của quân đội Trung Quốc, đặc biệt là xung quanh quần đảo Senkaku (mà Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền và gọi là Điếu Ngư) sau khi Trung Quốc thông qua Luật Hải cảnh mới hồi tháng trước, trao cho lực lượng bảo vệ bờ biển của Trung Quốc quyền sử dụng vũ khí.

Các nhà phân tích cho rằng, Mỹ chắc chắn sẽ phải thất vọng nếu muốn Nhật Bản có những hành động quân sự mạnh mẽ hơn đáng kể đối với Trung Quốc. Mặc dù Nhật Bản đã thông qua luật an ninh năm 2015 cho phép SDF can dự có giới hạn vào các hoạt động phòng vệ tập thể, nhưng các hạn chế của Hiến pháp về cơ bản cấm Nhật Bản sử dụng vũ lực vì những mục đích không liên quan đến phòng thủ.

Hơn nữa, công chúng Nhật Bản vẫn ủng hộ điều 9 - điều khoản hòa bình - trong Hiếp pháp và hầu như không mong muốn SDF can dự vào các sứ mệnh chiến đấu có nguy cơ gây thương vong.

Đưa hợp tác trở lại đúng hướng

Về Triều Tiên, cả hai nhà lãnh đạo đều ủng hộ việc áp dụng cách tiếp cận cứng rắn. Khác với người tiền nhiệm Donald Trump, ông Biden không quá thân thiết với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un.

Ông Suga sẽ nóng lòng muốn thể hiện quan điểm cứng rắn của mình đối với Triều Tiên trước dư luận trong nước khi đề nghị Mỹ hỗ trợ để hồi hương các công dân Nhật Bản trước đây bị Triều Tiên bắt cóc.

Tổng thống Biden đã phải tìm cách tái đảm bảo về mối quan hệ hợp tác 3 bên Mỹ-Nhật-Hàn mà ông Trump từng phớt lờ. Tuy nhiên, nút thắt quan trọng ở đây vẫn là căng thẳng giữa Nhật Bản và Hàn Quốc về vấn đề lao động cưỡng bức - những vấn đề đã nhấn chìm nhiệt huyết hợp tác giữa hai nước cho dù họ có chung mong muốn kiềm chế chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên.

Việc giải quyết tình trạng biến đổi khí hậu và chiến đấu chống đại dịch Covid-19 sẽ là "mảnh đất màu mỡ" để Mỹ-Nhật thúc đẩy quan hệ hợp tác.

Về biến đổi khí hậu, Tổng thống Biden đã nhanh chóng đưa Mỹ trở lại Hiệp định Paris và dự kiến sẽ tổ chức một hội nghị thượng đỉnh về khí hậu với 40 nhà lãnh đạo thế giới từ ngày 22-23/4.

Thủ tướng Suga cam kết Nhật Bản sẽ giảm khí thải các bon xuống mức 0 vào năm 2050.

Do các viện tài chính của Mỹ và Nhật Bản dẫn đầu thế giới về việc ủng hộ dùng than đá, nên dưới sự lãnh đạo của hai nước này, nhiều khả năng thế giới sẽ được thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, không dùng nhiên liệu hóa thạch mà chuyển sang dùng năng lượng có thể tái tạo và cuối cùng có thể thiết lập mối quan hệ đối tác về năng lượng sạch.

Về vấn đề Covid-19, do Nhật Bản và Mỹ có một lịch sử hợp tác lâu dài về y tế quốc tế, nên việc hai nước thiếu hợp tác trong chống đại dịch Covid-19 là một điều đáng ngạc nhiên. Rất nhiều người lo sợ rằng Thế vận hội Tokyo sẽ trở thành một sự kiện làm siêu lây nhiễm đại dịch này.

Việc trao đổi thông tin nhiều hơn để chống Covid-19 không mang lại nhiều kết quả. Điều này bao gồm việc Nhật Bản sử dụng siêu máy tính trong nghiên cứu Covid-19 dựa trên AI, kinh nghiệm của các bác sĩ Mỹ trong việc điều trị cho bệnh nhân Covid-19 và hậu cần cho việc triển khai vaccine của chính quyền ông Biden.

Nhật Bản và Mỹ cũng có thể hỗ trợ nhiều hơn cho các nỗ lực đa phương, chẳng hạn như Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Trình tăng tốc Tiếp cận Công cụ Covid do EU điều hành, để giúp ngăn chặn sự lây lan toàn cầu và tiêm chủng cho người dân trên thế giới trước khi xuất hiện các đột biến kháng thuốc.

Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nhật tạo cơ hội quan trọng để đưa hợp tác song phương trở lại đúng hướng. Tuy nhiên, để tăng cường hợp tác một cách tốt nhất và thu hẹp khoảng cách về nhận thức, hai nước đồng minh này không nên né tránh các cuộc thảo luận liên quan đến những vấn đề gai góc.

(theo EastAsia Forum)