Ninh Bình: Nan giải 'cứu' môi trường làng tái chế nhôm

Đầu tháng 9/2025, tại thôn Bình Yên, chúng tôi ghi nhận hoạt động cô đúc nhôm phế liệu, gia công cơ khí các sản phẩm làm ra từ nhôm, tạo hình, nhúng rửa bằng hóa chất diễn ra sôi động, ngay tại nhà ở của nhiều hộ dân, giữa một cộng đồng dân cư đông đúc. Dọc các ngõ có rất nhiều bao sỉ than được tập kết phục vụ các lò cô đúc nhôm; nước thải sản xuất, nước thải sinh hoạt cùng chảy dưới các rãnh nước lộ thiên; lòng đoạn sông trước thôn không có nước, ứ đọng bùn cùng rác thải. Phía sau thôn có một công trình xử lý nước thải nhưng đang trong tình trạng không hoạt động, các thiết bị bị hoen gỉ…

Hoạt động tái chế nhôm ở thôn Bình Yên. Ảnh: Duy Hưng

Theo thống kê của UBND Nam Ninh, tại thôn Bình Yên hiện có 170 hộ sản xuất (chiếm 30% số hộ trong thôn), trong đó có 77 hộ cô đúc nhôm phế liệu, 27 hộ gia công cơ khí các sản phẩm làm ra từ nhôm, 66 hộ sản xuất tạo hình, nhúng rửa; khoảng 1000 lao động tham gia sản xuất; lượng nhôm phế liệu được các hộ dân tái chế khoảng 400 tấn/tháng. Báo cáo ngày 3/9 của UBND xã nêu: “Hoạt động sản xuất của các hộ dân ở thôn Bình Yên mang tính tự phát, công nghệ lạc hậu nên ô nhiễm môi trường do sản xuất tái chế nhôm gây ra ở thôn ở mức báo động”.

UBND xã Nam Ninh cũng cho biết, từ năm 2013 đến năm 2021, Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh Nam Định cũ, UBND huyện Nam Trực cũ và xã UBND Nam Thanh cũ (1 trong các xã hợp thành xã Nam Ninh) đã triển khai tại thôn Bình Yên nhiều dự án nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Trong đó, dự án do Sở Tài Nguyên và Môi trường đầu tư (kinh phí gần 100 tỷ đồng) tập trung xây dựng hệ thống xử lý nước thải công xuất 500 m3/ngày/đêm, bể lắng cát, bể điều hòa; dự án do UBND huyện Nam Trực cũ đầu tư tập trung xây dựng đường cống dài 1000 m để dẫn nước thải…

Sông trước thôn Bình Yên bị ô nhiễm nặng. Ảnh: Duy Hưng

Ông Trần Văn Tiến, trưởng thôn Bình Yên 2 cho biết, khi các dự án trên được triển khai, các hộ dân trong thôn đã tích cực hợp tác. Trong đó, đã bàn giao đất ruộng để xây dựng khu xử lý nước thải, hồ điều hòa; đóng góp tiền để nâng cấp hệ thống đường ngõ xóm sau khi dự án đặt rãnh thoát nước; tự bỏ tiền nâng sân, sửa chữa lại nhà cửa cho phù hợp. Tuy nhiên, các dự án trên đều không phát huy hiệu quả, gây lãng phí rất lớn.

Cụ thể hơn, theo UBND xã Nam Ninh, sau khi được xây dựng, hệ thống thu gom và xử lý nước thải sản xuất không hoạt động được, do nước thải sản xuất và nước thải sinh hoạt được các hộ dân thải trực tiếp, không qua xử lý lắng đọng, dẫn đến tắc nghẽn, không dẫn ra được hồ điều hòa. Hệ thống máy bơm bị hóa chất công nghiệp ăn mòn nên cũng không thể hoạt động, dẫn đến nước thải sản xuất bị thải trực tiếp ra các sông quanh thôn. “Các khu vực sông ở phía Đông và trước thôn Bình Yên đang trong tình trạng ô nhiễm nặng, do nước thải phát sinh từ các công đoạn nhúng, tẩy, rửa sản phẩm nhôm chứa nhiều kim loại nặng như Ca, Zn, AL, Axit, xút chưa được xử lý. Bề mặt sông xuất hiện lớp bùn thải dày từ 0,9 - 2 m, chứa các chất thải nguy hại”, theo báo cáo của UBND xã Nam Ninh. Đối với hệ thống khí thải, theo UBND xã, dù đã được nhiều tổ chức khoa học, kỹ thuật về thử nghiệm nhiều mô hình xử lý nhưng đến nay vẫn chưa có mô hình nào thực sự hiệu quả, dẫn đến khí thải phát sinh từ các cơ sở sản xuất chưa được xử lý. Từ thực tế trên, ngày 16/4/2024, UBND tỉnh Nam Định cũ đã ban hành quyết định đưa làng nghề Bình Yên ra khỏi danh sách làng nghề, do ngành nghề sản xuất của làng thuộc diện không khuyến khích phát triển, có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường.

Theo ông Lưu Văn Dũng, Chủ tịch UBND xã Nam Ninh, nhằm triệt để xử lý ô nhiễm môi trường ở thôn Bình Yên, tỉnh và xã đang tính đến hai giải pháp căn cơ là chuyển đổi ngành nghề cho các hộ dân và di dời các cơ sở gây ô nhiễm vào Cụm Công nghiệp Nam Thanh 1 (gần địa bàn thôn Bình Yên, đang được triền khai quy trình đầu tư). Tuy nhiên cả hai giải pháp trên đều không dễ triển khai. Trong đó, với giải pháp chuyển đổi ngành nghề, hiện địa phương chưa trả lời được câu hỏi “Chuyển sang nghề gì?”. Việc chuyển đổi cần nhiều nguồn lực để thực hiện các chính sách hỗ trợ theo quy định. Đối với giải pháp di dời, hiện Cụm Công nghiệp Nam Thanh 1 mới đang được triển khai những bước đầu trong quy trình đầu tư. Khi vào Cụm Công nghiệp, các hộ phải thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai. “Theo quy định, diện tích sản xuất tối thiểu trong Cụm Công nghiệp là 5000 m2. Với giá đất khoảng 3 triệu đồng/m2 như hiện nay thì chi phí di dời rất lớn”, ông cho biết. Vì vậy, hiện chính quyền xã chỉ có thể tập trung tuyên truyền, vận động các hộ thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường theo quy định, trong đó thực hiện làm sạch kim loại bằng biện pháp cơ học thay cho sử dụng hóa chất.

Duy Hưng