Nỗ lực bảo vệ môi trường sống của bộ tộc Kayapo

Bộ tộc Kayapo trong trang phục truyền thống. Ảnh: KAYAPO PROJECT

Khoảng 500 năm trước, kể từ khi những người châu Âu lần đầu tiên đặt chân đến khu vực rừng rậm Amazon, bộ tộc Kayapo đã buộc phải di cư vào sâu bên trong rừng Amazon. Tuy nhiên, vào những năm 1980, đời sống của người Kayapo trở nên khấm khá hơn, do bộ tộc khai thác gỗ trên các vùng đất bản địa. Đến năm 1989, người Kayapo quyết định thay đổi vì tương lai của bộ tộc nằm ở việc bảo tồn rừng Amazon.

Sống trong môi trường rừng nhiệt đới, cộng đồng người Kayapo phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên và vật chất từ môi trường tự nhiên. Niềm tin tôn giáo của người Kayapo cũng liên quan nhiều đến thiên nhiên. Người Kayapo có nền văn hóa phong phú và đặc sắc. Họ thường dùng sơn để trang điểm khuôn mặt, trang trí quần áo và lông vũ để mang mặc trong các nghi lễ. Đối với người Kayapo, loài ong và các loài côn trùng khác có tầm quan trọng trong đời sống tâm linh.

Bởi, người Kayapo tin rằng, tổ tiên của họ đã học được cách sống và tồn tại từ các loài côn trùng như ong. Đối với trang phục truyền thống mặc trong nghi lễ, người Kayapo thường vẽ các mô hình côn trùng như ong, chim ruồi, nhện, bọ cánh cứng và châu chấu. Ngoài ra, người Kayapo cũng hay vẽ các hoa văn trên da của họ. Phụ nữ Kayapo thường cạo hình chữ V trên da đầu; đàn ông Kayapo thường đội mũ với những chiếc lông vũ rực rỡ, tượng trưng cho vũ trụ.

Các nghi lễ của người Kayapo xoay quanh các mùa. Tại Amazon có mùa khô và mùa mưa. Lễ kỷ niệm mùa khô được gọi là “Bemp”; trong buổi lễ này, bộ tộc Kayapo sẽ tổ chức các đám cưới hoặc nghi lễ đặt tên cho trẻ sơ sinh. Các nghi thức theo mùa khác còn có các điệu múa hoặc nghi lễ đặc biệt liên quan đến mùa màng. Khi một đứa trẻ được sinh ra, mối quan hệ hôn nhân giữa một người đàn ông và phụ nữ Kayapo mới được chính thức hóa. Một người đàn ông có thể có hai hoặc ba vợ. Trẻ sơ sinh được đặt theo họ của tổ tiên. Lễ đặt tên được coi là một dịp quan trọng giúp một đứa trẻ phát triển các mối quan hệ xã hội và bản sắc cá nhân.

Người Kayapo sống trong những túp lều mái tranh lợp bằng lá cỏ và không chia phòng riêng. Thay vì sử dụng nệm, giường, người Kayapo dùng võng để phù hợp với môi trường nóng trong rừng rậm. Để di chuyển trên sông Amazon, người Kayapo thường sử dụng ca nô. Trong cuộc sống hằng ngày, phụ nữ Kayapo thường đảm nhận việc thu hoạch vườn rau và chăm sóc con cái, còn đàn ông thường đi săn và đánh cá.

Người Kayapo là những thợ săn lành nghề; họ thường sử dụng phi tiêu tẩm chất gây tê có nguồn gốc thực vật để săn bắt. Cá là nguồn thực phẩm chính trong các bữa ăn của người Kayapo, ngoài ra còn có quả hạch, các loại rau trong vườn. Người Kayapo có các nghề thủ công như xâu vòng từ vỏ sò, đan võng và chế tạo ca nô, dụng cụ săn bắn.

Ngày nay, những người trẻ tuổi Kayapo vẫn luôn học hỏi ông cha về những kỹ năng cần thiết để sinh tồn trong rừng như kỹ năng săn bắn, câu cá, chế tạo và sử dụng ca nô, trồng rau... Kể những câu chuyện truyền miệng là một trong những khía cạnh văn hóa đặc sắc của người Kayapo. Đây là cách người Kayapo bảo tồn bản sắc và lưu giữ các truyền thuyết lịch sử. Các truyền thuyết truyền miệng của người Kayapo thường liên quan đến thiên nhiên và sự thay đổi của các mùa trong năm.

Hiện nay, nạn phá rừng Amazon và khai thác mỏ đang diễn ra với tốc độ nhanh chóng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của các bộ tộc ở Amazon. Do đó, những năm gần đây, bộ tộc Kayapo đã đóng góp một phần tiếng nói quan trọng trong chiến dịch truyền thông toàn cầu bảo vệ rừng Amazon cũng như nỗ lực tìm các giải pháp để bảo vệ sự cân bằng sinh thái tại khu vực Amazon.

Thu Minh