Nỗ lực ngăn chặn tình trạng vi phạm bản quyền số

Việc phát hiện, xử lý các vấn đề vi phạm bản quyền số ngày càng phức tạp. (Ảnh minh họa)

Tình trạng vi phạm bản quyền số nở rộ

Sáng tạo nội dung số đã và đang trở thành mảnh đất mới đầy tiềm năng dành cho các nhà sản xuất nội dung và các nhãn hàng, các doanh nghiệp kinh doanh quảng cáo số. Tuy nhiên,các hoạt động trong lĩnh vực nội dung số thường xuyên phát sinh những vướng mắc, bất cập, đặc biệt là tình trạng vi phạm bản quyền nội dung số. Khảo sát của Liên minh Chống vi phạm bản quyền (CAP) châu Á cho thấy, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ cao về vi phạm bản quyền qua dịch vụ phát nội dung online, mạng xã hội hay tin nhắn trực tuyến.

Cụ thể, có tới 41% vi phạm qua nền tảng mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin; 19% thông qua streaming. Tỷ lệ sử dụng các nền tảng vi phạm bản quyền cũng chiếm tới 61%. Theo Trung tâm Bản quyền Nội dung số Việt Nam, hiện nay việc vi phạm bản quyền trên môi trường số đã và đang diễn ra công khai trên nhiều nền tảng bởi người dùng vẫn có xu hướng thích dùng nội dung không có bản quyền. Độ tuổi vi phạm nhiều nhất là 18-24 với tỷ lệ sử dụng nội dung lậu lên tới 65%. Lý do cơ bản là các website lậu sẵn sàng cung cấp nội dung với giá rất rẻ hoặc thậm chí miễn phí chỉ để lấy người dùng.

Hành vi vi phạm bản quyền số có các hình thức phổ biến như: thực hiện livestream, phát trực tiếp trên các mạng xã hội, website, sao chép nguyên trạng nội dung đã phát hoặc cắt ghép, chỉnh sửa video, sau đó đăng tải trái phép lên các nền tảng internet...

Các vi phạm về bản quyền số ngày một nhiều, đa dạng và khó kiểm soát hơn. Ông Lê Quang Tự Do - Cục trưởng Cục Phát thanh, truyền hình và Thông tin điện tử cho biết, thời gian qua, Cục đã nhận được rất nhiều yêu cầu xử lý các vi phạm bản quyền nội dung, phần lớn là các nội dung về giải trí như: ca nhạc, game show... Các nội dung vi phạm được sử dụng trái phép tại nhiều nền tảng như: các website, ứng dụng (app) OTT được cấp phép, các website đăng ký tên miền và đặt server ở nước ngoài, các app OTT lậu được chia sẻ trên internet hoặc được cài đặt qua các thiết bị Android TV Box; các mạng xã hội phổ biến như Facebook, YouTube, TikTok, Gapo, TalkTV, Instagram, Twitch...

Hành vi vi phạm bản quyền số có các hình thức phổ biến như: thực hiện livestream, phát trực tiếp trên các mạng xã hội, website, sao chép nguyên trạng nội dung đã phát hoặc cắt ghép, chỉnh sửa video, sau đó đăng tải trái phép lên các nền tảng internet... Điều đáng lo ngại là các hình thức, phương pháp vi phạm bản quyền rất tinh vi và biến đổi liên tục trên các nền tảng OTT nên rất khó phát hiện và xử lý.

Không dễ phát hiện và xử lý sai phạm

Vi phạm bản quyền số gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng như: gây thất thu thuế cho nhà nước, làm giảm uy tín của Việt Nam đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Chỉ tính riêng mảng nội dung video, theo báo cáo của Media Partners Asia, năm 2022, ước tính có 15,5 triệu người vi phạm, làm thất thoát 348 triệu USD, chiếm 18% doanh thu toàn ngành video hợp pháp. Nếu không có biện pháp cụ thể để ngăn chặn, các chuyên gia ước tính con số này sẽ tăng lên 19,5 triệu người vào năm 2027 và gây thất thoát khoảng 456 triệu USD.

Không thể phủ nhận các nội dung phát online trái phép như nhạc, phim đã gây tổn hại lớn cho các nhà sáng tạo, phát hành khi họ mất chi phí sản xuất nhưng không thể thu về lợi nhuận tương xứng. Thí dụ như những bộ phim gần đây, nhà sản xuất tốn hàng chục tỷ đồng để sản xuất. Tuy nhiên, khi bị các đối tượng đánh cắp và đăng tải lên mạng xã hội thì với một nội dung đó họ chỉ thu vài triệu đồng tiền quảng cáo.

Tình trạng vi phạm bản quyền số ngày càng tràn lan. (Ảnh minh họa)

Tính đến tháng 6/2022, Trung tâm Bản quyền Nội dung số Việt Nam đã phối hợp cùng các cơ quan chức năng chặn truy cập của người dùng tại Việt Nam hơn 500 website vi phạm bản quyền. Tuy nhiên, đây chưa phải là con số thực tế các website vi phạm bản quyền và chưa phản ánh đầy đủ thực trạng vi phạm bản quyền hiện nay. Việc bảo vệ tác phẩm gốc khỏi bị sao chép hoặc sử dụng sai mục đích trên mạng internet ngày càng trở nên phức tạp.

Ngay cả các công ty công nghệ lớn cũng chỉ chặn được phần lớn bởi những đối tượng đánh cắp bản quyền có rất nhiều biện pháp, thủ đoạn tinh vi, thậm chí còn tổ chức phát từ nước ngoài để khách hàng trong nước xem. Ngoài ra, loại tội phạm này còn sử dụng chiêu thức thay đổi tên miền liên tục, tạo ra hàng trăm website trong cùng một thời điểm...Trong khi đó, quy trình báo cáo vi phạm, gỡ bỏ các website này mất từ 1 đến 3 tuần.

Nhằm siết chặt quản lý, buộc các bên liên quan phải thực thi quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và quyền liên quan, đặc biệt là trên môi trường số, Điều 198b, Luật Sở hữu trí tuệ 2022 quy định rõ: Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian có trách nhiệm triển khai các biện pháp kỹ thuật, phối hợp bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường mạng viễn thông và mạng Internet.

Vì vậy, để tăng giá trị cho nền công nghiệp sáng tạo nội dung số, đồng thời góp phần làm sạch môi trường mạng, cần nỗ lực ngăn chặn tình trạng vi phạm bản quyền số. Theo ông Lê Quang Tự Do, để xử lý được tình trạng vi phạm bản quyền trên không gian mạng phải mất nhiều công sức, thời gian vì các trang vi phạm bản quyền nội dung số có nhiều biện pháp lách luật, thậm chí qua mặt AI, khiến người kiểm soát gặp nhiều khó khăn trong quá trình phát hiện và xử lý. Nhằm siết chặt quản lý, buộc các bên liên quan phải thực thi quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và quyền liên quan, đặc biệt là trên môi trường số, Điều 198b, Luật Sở hữu trí tuệ 2022 quy định rõ: Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian có trách nhiệm triển khai các biện pháp kỹ thuật, phối hợp bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường mạng viễn thông và mạng Internet.

Đây được xem là bước tiến rất quan trọng, bởi các web lậu dù sử dụng bất cứ tên miền quốc tế nào, đặt máy chủ ở đâu, ẩn giấu thông tin ra sao thì vẫn phải sử dụng dịch vụ của các doanh nghiệp trung gian tại Việt nam, cụ thể là các nhà mạng.

Tuy nhiên, việc phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm bản quyền số vẫn không dễ dàng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian, các nền tảng xuyên biên giới và chính các chủ thể sở hữu nội dung. Bên cạnh đó, cần mạnh tay xử lý bằng các biện pháp kỹ thuật như: ngăn cấm thực hiện hành vi trên không gian mạng, thậm chí từ chối cung cấp dịch vụ internet cho bên vi phạm... Mặt khác, các doanh nghiệp cũng phải thật sự chủ động, nâng cao trình độ, hiểu biết về mặt pháp lý cũng như có ý thức khai thác các sản phẩm của mình trên môi trường số một cách an toàn.

Mới đây, Hội Truyền thông số Việt Nam đã xây dựng và đưa vào vận hành Trục bản quyền số. Đây là nền tảng kết nối các nhà sản xuất nội dung, nhà công nghệ, nhà quảng cáo, cơ quan quản lý nhà nước, các nền tảng công nghệ... trong việc bảo vệ bản quyền số. Trục bản quyền số được xây dựng và phát triển thành một hệ sinh thái bản quyền số với 8 nhóm giải pháp dịch vụ hỗ trợ, gồm các dịch vụ hỗ trợ miễn phí dành cho thành viên của Trục và các dịch vụ nâng cao dành cho các nhu cầu công nghệ chuyên sâu.

Các nhóm dịch vụ, giải pháp hỗ trợ của Trục bản quyền số gồm có đăng ký bản quyền, kiểm duyệt nội dung tự động, phân phối nội dung tự động, truyền thông nội dung số, công nghệ bản quyền, lưu