Nợ xấu và vốn mỏng: Ngân hàng kêu gọi 'cởi trói' pháp lý để cứu doanh nghiệp SMEs

Ngành ngân hàng cần khung pháp lý đồng bộ, minh bạch hơn

Sáng 25/9, dưới sự chỉ đạo của Hội Luật gia Việt Nam, Tạp chí Đời sống và Pháp luật/Tạp chí điện tử Người Đưa Tin tổ chức tọa đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp".

Trong phiên thảo luận mở, bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên – Giám đốc Pháp chế Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB) nhấn mạnh, rằng ngân hàng thương mại vốn là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt, có sự tương tác với hệ thống pháp luật với tần suất dày đặc nhất trong nền kinh tế.

Theo bà, những năm gần đây Nhà nước đã nỗ lực không ngừng trong việc sửa đổi, bổ sung và ban hành mới nhiều văn bản quy phạm pháp luật, nhằm hoàn thiện khung khổ pháp lý đồng bộ, khả thi, sát thực tế và phù hợp với quy luật thị trường.

Đây là bước đi quan trọng giúp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc do chồng chéo pháp luật, đồng thời vẫn đảm bảo vai trò định hướng, giám sát và kiến tạo của Nhà nước trong việc huy động hiệu quả mọi nguồn lực, tạo động lực phát triển đột phá, phục vụ tăng trưởng kinh tế.

Những thay đổi này được đánh giá là tin vui không chỉ đối với ngành ngân hàng mà còn với cộng đồng doanh nghiệp nói chung, bởi chúng mở ra một môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi và bền vững hơn.

Bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên – Giám đốc Pháp chế Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB) phát biểu tại tọa đàm (Ảnh: Hữu Thắng).

Tuy vậy, nhìn từ thực tiễn hoạt động, ngành ngân hàng vẫn đang gặp phải một số khó khăn về pháp lý. Đơn cử, một số quy định giữa Luật Các tổ chức tín dụng, Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Kinh doanh bất động sản… vẫn chưa được đồng bộ, gây ra trở ngại trong quá trình đánh giá các giao dịch và xử lý tài sản bảo đảm, đặc biệt là đối với bất động sản và các dự án.

Bên cạnh đó, khi nhu cầu thị trường phát triển nhanh cùng sự thay đổi liên tục của công nghệ, khung pháp lý về chuyển đổi số như eKYC, chữ ký số, định danh điện tử hay cho vay trực tuyến cần được hoàn thiện nhanh hơn để theo kịp tiến trình số hóa.

Ngoài ra, trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao về phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố và bảo mật dữ liệu cá nhân, việc xây dựng các quy định cụ thể, rõ ràng sẽ giúp giảm chi phí tuân thủ cho cả ngân hàng và doanh nghiệp.

Một điểm nghẽn khác là Việt Nam hiện chưa có hướng dẫn pháp lý thống nhất về tiêu chí "dự án xanh", khiến việc triển khai các gói tín dụng bền vững gặp khó khăn.

Do đó, rất cần sớm ban hành các tiêu chí chung về tín dụng xanh, cũng như cơ chế khuyến khích và ưu đãi cho cả doanh nghiệp lẫn ngân hàng trong việc tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo và phát triển bền vững.

Tọa đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp" (Ảnh: Hữu Thắng).

Một trong những thay đổi lớn gần đây đối với hệ thống ngân hàng là việc Quốc hội chính thức luật hóa Nghị quyết 42 về xử lý nợ xấu vào tháng 6/2025. Trước đó, đến giữa năm 2024, nợ xấu nội bảng toàn hệ thống đã lên tới khoảng 833.300 tỷ đồng, tương ứng tỉ lệ gần 5% và tăng hơn 10% so với cuối năm 2023.

Trong bối cảnh này, việc Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi, có hiệu lực từ tháng 10/2025, chính thức ghi nhận quyền thu giữ tài sản để xử lý nợ xấu là một bước tiến quan trọng, được các ngân hàng kỳ vọng sẽ giúp quá trình xử lý trở nên minh bạch và hiệu quả hơn.

Điểm tích cực là những nội dung quan trọng từng chỉ áp dụng thí điểm theo Nghị quyết 42 nay đã được đưa vào luật, với cơ chế phối hợp cụ thể từ chính quyền địa phương và lực lượng công an cơ sở, tạo cơ sở pháp lý bền vững hơn để tổ chức tín dụng và các công ty xử lý nợ có căn cứ thực hiện.

Ngoài ra, luật mới cũng mở rộng phạm vi áp dụng, không giới hạn thời điểm phát sinh nợ, cho phép xử lý cả các khoản nợ cũ lẫn mới với một số điều kiện nhất định.

Tuy nhiên, vẫn còn những vướng mắc cần tháo gỡ. Việc xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp có tranh chấp hoặc đang trong quá trình thi hành án vẫn gặp nhiều khó khăn, bởi luật chỉ cho phép thu giữ khi đáp ứng các điều kiện cụ thể.

Bên cạnh đó, khoảng trống pháp lý từ khi Nghị quyết 42 hết hiệu lực cuối năm 2023 cho đến khi luật mới có hiệu lực vào tháng 10/2025 cũng khiến nhiều khoản nợ xấu bị đình trệ trong xử lý, gia tăng tranh chấp và áp lực trích lập dự phòng cho các ngân hàng.

Chính vì vậy, để luật hóa thực sự phát huy hiệu quả, việc ban hành kịp thời các nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa ngân hàng, tòa án, cơ quan thi hành án và các cơ quan quản lý liên quan là điều hết sức cần thiết.

Khung pháp lý cho tín dụng chuỗi cung ứng cần sớm hoàn thiện

Một vấn đề khác được đại diện OCB nhấn mạnh là khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME). Đây là nhóm chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, song đặc thù tài sản bảo đảm còn hạn chế khiến họ gặp nhiều khó khăn trong vay vốn ngân hàng.

Những năm gần đây, Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng đã có nhiều nỗ lực tháo gỡ, trong đó OCB đã triển khai nhiều giải pháp cụ thể nhằm khơi thông vốn cho SME. Ngân hàng phát triển các sản phẩm tín dụng dựa trên dòng tiền và uy tín giao dịch thay vì chỉ dựa vào thế chấp, đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu số và chấm điểm tín dụng từ hóa đơn điện tử, POS, thanh toán online hay dữ liệu dân cư.

Bên cạnh đó, nhiều gói tín dụng chuyên biệt như cho vay chuỗi cung ứng, chiết khấu hóa đơn, tài trợ thương mại được thiết kế để phù hợp nhu cầu vận hành của doanh nghiệp nhỏ. OCB cũng tích cực huy động nguồn vốn quốc tế để tái cấp cho SMEs, trong đó có các khoản vay dành riêng cho doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ hoặc doanh nghiệp trong lĩnh vực xanh, bền vững.

Ngoài hỗ trợ tín dụng, ngân hàng còn cung cấp dịch vụ tư vấn quản trị tài chính và rủi ro, miễn hoặc giảm nhiều loại phí dịch vụ để giảm chi phí gián tiếp cho doanh nghiệp.

Theo đại diện OCB, để SMEs có thể tiếp cận vốn thuận lợi hơn, khung pháp lý cho tín dụng chuỗi cung ứng cần sớm hoàn thiện, cho phép ngân hàng dựa trên hợp đồng và hóa đơn thay vì chỉ tài sản thế chấp.

Bên cạnh đó, việc tăng cường chia sẻ dữ liệu doanh nghiệp từ các cơ quan quản lý với ngân hàng sẽ giúp chấm điểm tín dụng minh bạch và nhanh chóng hơn.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh đơn giản hóa thủ tục pháp lý cho vay vốn điện tử, đồng thời có cơ chế ưu tiên cho tín dụng xanh và chuyển đổi số để SMEs được tiếp cận vốn ưu đãi.

Nguyễn Hồng Nhung