Nồng nàn làn điệu tâm pớt của người M'nông

Những câu hát trao gửi qua đêm hội cồng chiêng đã trở thành “cầu nối” cho những mối lương duyên trọn đời.

Tâm pớt là làn điệu dân ca được hát theo phong cách ngẫu hứng mang đầy màu sắc văn hóa được sử dụng trong nhiều hoàn cảnh khác nhau và là một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của người M’nông. Người M’nông có thể hát kể tâm pớt khi kết bạn, giao duyên, lúc uống rượu cần hay trong nhà, bon làng có khách quý… Mỗi bài hát tâm pớt gồm nhiều câu và mỗi ý được người hát ứng đối dài hay ngắn tùy theo nội dung được đề cập. Tùy theo tính chất và mục đích mà người hát tâm pớt thể hiện nội dung phù hợp. Hát tâm pớt có thể diễn ra bất cứ nơi nào mà họ muốn và họ có thể hát một mình hoặc cùng nhiều người tham gia hát đối đáp. Nội dung của hát tâm pớt đa dạng, phong phú và tùy thuộc vào từng hoàn cảnh cụ thể mà người hát có thể thể hiện sao cho sinh động, cuốn hút người nghe. Ví như khi kết bạn, chào mời thì lời hát tâm pớt được thể hiện giữa những người mới quen, giữa chủ và khách. Hát trong lúc giao duyên, tình cảm thì người hát là nam còn người đáp lại là nữ… Trong tiêu chí của người M’nông, ai thuộc nhiều bài tâm pớt và ứng đối nhanh thì đó là người tài giỏi, được mọi người yêu mến, quý trọng. Vì vậy, dù ở trong bất cứ hoàn cảnh nào, đồng bào cũng có thể hát tâm pớt.

Ở một số lễ hội truyền thống của người M’nông như: sum họp cộng đồng; lễ kết nghĩa bon; lễ mừng lúa mới… khi nhịp chiêng vang lên là lúc làn điệu tâm pớt được cất lên một cách ngọt ngào, thu hút sự quan tâm của người dân và du khách. Ở đây, tiếng tâm pớt như một lời kêu gọi mọi người tề tựu để chứng kiến sự kiện quan trọng của cộng đồng. Một trong những bài tâm pớt được bà con sử dụng thường xuyên và tỏ rõ lòng hiếu khách chính là bài “Đón khách”. Lời bài hát như sau: “Hôm nay nhà ta có khách, khách từ phương xa lặn lội ghé thăm. Lòng ta vui, nhịp chiêng cũng vui. Lòng ta vui, mở ché rượu cần. Ta uống thử, rượu này không độc. Ta uống trước mời khách uống sau. Rượu ta nhạt nhưng lòng ta như bếp lửa, nên dù nhạt xin khách đừng chê. Lòng ta vui, con suối cũng vui. Con suối vui, đồi núi cũng vui. Bon làng vui, con chim bay đến và mong khách đường xa hãy ở lại nhà…”. Hay như trong tình cảm giữa nam - nữ khi muốn tìm hiểu đối phương thì người M’nông lại hát với hình thức giao duyên với những ca từ thật dân dã: “Em có thể hợp ý với lỗ tai hổ không/ Em có thể hợp ý với lỗ tai cọp không/ Em có hợp ý với lỗ tai khỉ không/ Anh xin em chiếc túi để đeo/ Anh xin em xâu nanh để đeo cổ/ Anh xin em chiếc khăn để quấn đầu/ Anh muốn cưới vợ xinh vợ ngoan/ Anh muốn cưới vợ con cậu con bác…”, chàng trai đã “mượn” lời hát để nói lên nỗi lòng của mình qua 3 lần “anh xin em”.

Chính những ca từ giản dị ấy, nhiều câu chuyện tình lãng mạn đã nảy nở. Những câu hát trao gửi qua đêm hội cồng chiêng đã trở thành “cầu nối” cho những mối lương duyên trọn đời. Ông Điểu Nơi - nghệ nhân ưu tú ở bon Jiêng Ngaih, xã Tuy Đức cho biết: “Tâm pớt hôm nay không chỉ là ký ức đẹp của quá khứ, mà còn là nhịp cầu gắn kết cộng đồng, lưu giữ văn hóa truyền thống của người M’nông. Một câu hát tâm pớt ngẫu hứng hay có thể khiến cả bon làng tán thưởng. Nhờ hát tâm pớt mà tôi cưới được bà xã tôi đấy. Mỗi khi nghe ai hát tâm pớt, tôi thấy như đang sống lại tuổi trẻ của mình, được hòa chung nhịp đập của núi rừng và tình yêu đôi lứa”.

Mỹ Hằng .