Nông nghiệp sau cơn bão số 10 và kế hoạch tái thiết khẩn cấp

Trước tình cảnh này, lời kêu gọi hỗ trợ không chỉ dừng lại ở vốn mà còn cần những giải pháp pháp lý căn cơ để ngành nông nghiệp có thể thích ứng và trụ vững trước biến đổi khí hậu, hướng tới một mô hình kinh tế bền vững hơn.

'Cú đấm bồi' bão chồng bão

Thiệt hại do bão số 10 gây ra đã phơi bày sự mong manh của các mô hình kinh tế nông nghiệp mới, vốn được kỳ vọng là trụ cột chống chịu với thời tiết khắc nghiệt, biến đổi khí hậu. Đặc biệt, khu vực miền Trung và các tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề đã hứng chịu những cú sốc kép, khiến việc phục hồi gần như bất khả thi nếu không có sự can thiệp kịp thời.

Hình ảnh hoang tàn có thể được thấy rõ nét nhất tại các khu vực nuôi trồng dưa lưới nhà màng. Tại HTX Hưng Long (Hà Tĩnh), Giám đốc Bùi Đình Hội không giấu nổi sự thất vọng và cho biết sau khi gồng mình khắc phục thiệt hại khoảng 1 tỷ đồng do bão số 5 trước đó gây ra, bão số 10 ập tới khiến toàn bộ 1.000m2 nhà màng bị đổ sập hoàn toàn và 4.000m2 sản xuất khác bị tốc mái. Ước tính thiệt hại mới nhất lại tiếp tục khoảng 1 tỷ đồng nữa. Hai đợt bão khiến cả vốn lẫn nguồn sản xuất của HTX bay theo mưa gió, các thành viên trắng tay. Điều này cho thấy tình trạng kiệt quệ tài chính của một mô hình kinh tế tập thể đã dồn hết tâm huyết và vốn liếng vào nông nghiệp thông minh.

Tình trạng tương tự xảy ra với mô hình chăn nuôi. Ông Nguyễn Văn Toàn, Giám đốc Công ty CP dịch vụ thương mại và chăn nuôi Toàn Thảo (Thanh Hóa), chia sẻ toàn bộ tâm huyết đầu tư vào khu nuôi ốc bươu và ếch đã trôi theo dòng nước, đồng nghĩa với số tiền tỷ đầu tư đã ra đi.

Ngay cả tại Hà Nội, nơi ít bị ảnh hưởng trực tiếp bởi tâm bão, HTX gà vi sinh Thu Thoan ở Sóc Sơn cũng chịu thiệt hại khi lượng nước mưa từ đêm 29 và ngày 30 quá lớn, dồn xuống trang trại lợn, gà của HTX. Giám đốc Nguyễn Thị Thu Thoan cho rằng “như thế này không khác gì khởi nghiệp lại từ đầu”.

Mô hình nhà màng, nhà lưới dễ bị ảnh hưởng bởi bão lũ.

Thiệt hại không chỉ là vốn mà còn là sự đứt gãy trong chuỗi cung ứng nông sản và giống cây trồng. Tại HTX Nông nghiệp An Xuân (TP Huế), cơn lốc xoáy đã làm tốc mái nhà kho, khiến 20 trên tổng số 30 tấn lúa dự trữ bị ướt. Việc sấy khô, kịp thời cung ứng nguồn lúa giống cho người dân sau mưa bão là vấn đề sống còn, quyết định cả vụ mùa tiếp theo của vùng.

Bên cạnh đó, mô hình kinh tế du lịch kết hợp nông nghiệp cũng gánh chịu tổn thất lớn. Khu sinh thái của HTX Nông nghiệp và dịch vụ tổng hợp Liên Nhật (Hà Tĩnh) bị sập mái nhà, cây cối gãy đổ, ước tính thiệt hại sơ bộ lên tới hàng trăm triệu đồng. Giám đốc Nguyễn Hữu Quyền chia sẻ mong muốn được chính quyền hỗ trợ để sớm khắc phục, bởi "Phần lớn công trình hư hỏng nặng nên phải làm lại từ đầu”.

Khát vọng hồi sinh và "nút thắt" pháp lý

Trước thiệt hại do thiên tai gây ra, mong muốn chung của các chủ thể bị ảnh hưởng không chỉ dừng lại ở hỗ trợ tài chính mà là cần một hành lang pháp lý vững chắc và những giải pháp căn cơ để thích ứng với biến đổi khí hậu. Sự hỗ trợ cần phải toàn diện, giúp họ giải quyết các vướng mắc về vốn, vật tư và đảm bảo sự bền vững lâu dài.

Hiện nay, nhiều HTX đã ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất. Tuy nhiên, chính mô hình nông nghiệp công nghệ cao như nhà màng, nhà lưới lại là đối tượng dễ bị tổn thương từ bão lũ nhưng lại thiếu cơ chế bảo hiểm hiệu quả. Theo các chuyên gia, giải pháp cấp bách là hoàn thiện cơ chế bảo hiểm nông nghiệp và tập trung vào rủi ro thảm họa cho tài sản cố định bằng cách hỗ trợ phí bảo hiểm. Cụ thể là cần có quy định pháp luật cho phép Nhà nước hỗ trợ một phần đáng kể (ví dụ: 50-70%) phí bảo hiểm cho người dân, HTX, doanh nghiệp về các cấu trúc hạ tầng nông nghiệp chống chịu rủi ro cao (nhà màng, hệ thống tưới tiêu), coi đây là chi phí đầu tư công nhằm đảm bảo an ninh lương thực.

Đi liền với đó là ban hành tiêu chuẩn pháp lý rõ ràng về kết cấu và vật liệu xây dựng nhà màng/kho tàng để những chủ thể làm nông nghiệp, nhất là nông nghiệp công nghệ cao được hưởng chính sách bảo hiểm ưu đãi, buộc các HTX, doanh nghiệp phải tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật chống bão, chống gió giật tối thiểu.

Với đặc điểm biến đổi khí hậu, bão gió nhiều, đặc biệt là nhiều cơn bão chồng bão trong thời gian gần đây, khiến các HTX liên tiếp bị thiệt hại. Do đó, HTX luôn cần vốn để tái thiết lập tức nhưng thường vướng mắc bởi thủ tục hành chính phức tạp. Ông Nguyễn Hữu Quyền cho rằng, Chính phủ cần ban hành văn bản hướng dẫn tạm thời với quy trình pháp lý tối giản. Trong đó cho phép các HTX bị thiệt hại được đơn giản hóa hồ sơ xin hỗ trợ từ Quỹ Phòng chống thiên tai hoặc các gói cứu trợ khẩn cấp. Yêu cầu chứng minh thiệt hại nên được linh hoạt thông qua xác nhận nhanh của chính quyền cơ sở (UBND xã/phường).

Cùng với đó, cần có quy định cho phép tái cấp phép xây dựng/sửa chữa nhanh đối với các công trình bị sập trong vùng thiên tai, miễn hoặc giảm các khoản phí liên quan trong thời gian nhất định để đẩy nhanh tiến độ khôi phục, từ đó mới giúp các HTX nhanh chóng đi vào hoạt động trở lại sau bão lũ.

Nhiều trận bão, lũ trong năm, thậm chí trong cùng một tháng khiến các HTX mất sạch vốn. Điều này đồng nghĩa với khả năng vỡ nợ ngân hàng của HTX và không thể thực hiện hợp đồng bao tiêu cho thành viên và người dân.

Do đó, đại diện HTX mong rằng Ngân hàng Nhà nước cần ban hành văn bản pháp quy hướng dẫn các tổ chức tín dụng thực hiện nghiêm túc việc cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn giảm lãi suất hoặc khoanh nợ đối với các HTX, doanh nghiệp nông nghiệp bị thiệt hại từ 50% vốn sản xuất trở lên do thiên tai, biến khuyến khích thành quy định bắt buộc.

Còn các cơ quan tư pháp cần hỗ trợ pháp lý cho các HTX trong việc xử lý các tranh chấp hợp đồng cung ứng/bao tiêu do không thể thực hiện vì lý do bất khả kháng (thiên tai). Điều này giúp bảo vệ HTX khỏi các vụ kiện tụng hoặc đền bù hợp đồng không đáng có trong lúc khó khăn.

Thiệt hại do bão số 10 gây ra tiếp tục là lời cảnh tỉnh về tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế nông nghiệp trước sự khắc nghiệt của biến đổi khí hậu. Khi những người nông dân và HTX đang phải "khởi nghiệp lại từ đầu" sau khi chứng kiến bao tâm huyết, tiền bạc "trôi theo dòng nước”, sự hỗ trợ kịp thời của Nhà nước là vô cùng quan trọng. Hỗ trợ không chỉ là tiền mặt mà phải là tấm lá chắn pháp lý vững chắc, giúp họ giảm thiểu rủi ro, đơn giản hóa thủ tục và an tâm tái đầu tư vào những mô hình bền vững hơn. Chỉ khi đó, khát vọng hồi sinh của nông nghiệp Việt Nam mới có thể trở thành hiện thực.

Huyền Trang