Nữ CEO nóng bỏng và 'cú lừa' chấn động Thung lũng Silicon

Sau 4 năm trì hoãn, phiên tòa xét xử Elizabeth Holmes, nhà sáng lập startup xét nghiệm máu Theranos với cáo buộc lừa đảo sẽ diễn ra vào tuần sau.

Bồi thẩm đoàn cho phiên tòa của Holmes đã được lựa chọn vào 2/9 (giờ Mỹ). Dự kiến kéo dài 3-4 tháng, phiên tòa xét xử Holmes sẽ nhắm vào 12 tội danh lừa đảo liên quan đến hoạt động kinh doanh và công nghệ của Theranos.

Năm 2018, tình cũ của Holmes là Ramesh Balwani cũng bị Bộ Tư pháp Mỹ truy tố với tội danh lừa đảo. Phiên tòa xét xử Balwani dự kiến diễn ra vào đầu năm 2022. Vụ án của Holmes cho thấy sự ngạo mạn, tham vọng và lừa dối của bà ngay tại Thung lũng Silicon.

"Giả vờ đến khi thành sự thật"

Theo New York Times, phiên tòa xét xử Holmes sẽ đặt ra câu hỏi về việc bà bị điều khiển bởi lòng tham và quyền lực, hay chỉ là kẻ ngây thơ tin vào chính mình và bị Balwani thao túng. Vụ án xoay quanh vấn đề liên quan đến công nghệ của Theranos, mà Holmes khẳng định sẽ "cách mạng hóa lĩnh vực xét nghiệm máu".

Vụ lừa đảo của Holmes được so sánh với tinh thần "giả vờ cho đến khi thành sự thật" (fake it till you make it) tại Thung lũng Silicon, động lực giúp nhiều startup thành công, CEO trở nên giàu có. Tuy nhiên, chính tinh thần đó đã sản sinh những ý nghĩ phi đạo đức và lừa dối.

Các luật sư có thể bào chữa rằng Holmes chỉ là gương mặt đại diện của startup, trong khi Balwani và những người khác mới thực sự nắm giữ công nghệ. Họ cũng có thể lập luận Holmes chỉ tuân theo các "tiêu chuẩn" tại Thung lũng Silicon để hiện thực hóa tham vọng, nhà đầu tư lẽ ra phải nghiên cứu nhiều hơn về Theranos trước khi ủng hộ.

Elizabeth Holmes được xem là nữ CEO tai tiếng nhất Thung lũng Silicon. Ảnh: Reuters.

Trong hồ sơ tòa án năm 2020, Holmes cho biết mối quan hệ của bà với Balwani có "dấu hiệu lạm dụng và cưỡng chế", luật sư có thể mời chuyên gia về sức khỏe tâm thần. Trong khi đó, bên bào chữa cho ông Balwani phủ nhận mọi cáo buộc.

Thẩm phán Edward Davila tại Tòa án quận Bắc California đã tách vụ án của Holmes và Balwani. Các chuyên gia cho rằng đây là động thái bất thường để 2 người đổ lỗi lẫn nhau mà bên kia không thể phản kháng.

Hình tượng "Steve Jobs phiên bản nữ" sụp đổ

Nếu bị kết tội, Holmes có thể đối diện án tù 20 năm ở tuổi 37. Trong khi nhiều nhà sáng lập như Travis Kalanick của Uber hay Adam Neumann của WeWork từng vướng vào bê bối liên quan đến đạo đức, Holmes có thể trở thành một trong số ít nhà sáng lập phải ngồi tù vì điều này.

"Những loại lừa đảo này thường không bị truy tố. Rất nhiều người đã lừa dối cho đến khi thực sự biến chúng thành hiện thực", Alex Gibney, đạo diễn The Inventor, phim tài liệu về Theranos cho biết.

Luật sư của Holmes không phản hồi yêu cầu bình luận. Luật sư của Balwani và đại diện văn phòng luật sư quận Bắc California cũng từ chối chia sẻ.

Do đó, công chúng đang dồn mắt về phiên tòa cùng những tình tiết liên quan đến "cú lừa" lịch sử tại Thung lũng Silicon, vụ án trở thành ý tưởng cho các bộ phim tài liệu, sách và series có sự góp mặt của diễn viên Amanda Seyfried.

Trong nhiều năm, Holmes xây dựng hình ảnh người phụ nữ trầm tính, ánh mắt chăm chú và áo cổ lọ đen gợi nhớ Steve Jobs. Bà lắp kính chống đạn cho văn phòng, di chuyển bằng máy bay và có tài xế riêng. Năm 2019, Holmes được cho đã kết hôn với William Evans rồi sinh con vào tháng 7 năm nay.

Ngày 2/9, danh sách bồi thẩm đoàn cho phiên tòa xét xử Holmes, gồm 12 thành viên chính và 5 thành viên dự phòng đã tuyên thệ. Từng là "con cưng" của giới truyền thông, khá khó để tìm bồi thẩm đoàn có quan điểm trung lập, chưa từng biết đến Theranos hoặc Holmes.

Trong 2 ngày, thẩm phán Edward Davila từ Tòa án quận Bắc California, công tố viên liên bang và luật sư bào chữa cho Holmes đã thẩm vấn khoảng 100 thành viên bằng bộ câu hỏi dài 28 trang liên quan đến mức độ tiêu thụ thông tin về Theranos, trải nghiệm y tế tiêu cực trong quá khứ và từng nghe Holmes diễn thuyết hay chưa.

Elizabeth Holmes thần tượng Steve Jobs và thường bắt chước cách ăn mặc của ông. Ảnh: New York Times.

Không rõ Holmes có xuất hiện và tự bảo vệ mình hay không. Trước đây, bà quyết liệt bảo vệ Theranos, cho rằng công ty này đang thay đổi cả thế giới. Tuy nhiên, các công tố viên có thể sử dụng những phát ngôn quá khứ để chống lại Holmes. Trong cuộc thảo luận với Ủy ban Chứng khoán và Sàn giao dịch Mỹ (SEC) năm 2017, Holmes đã trả lời một câu hỏi bằng chữ "Tôi không biết" ít nhất 600 lần.

"Sẽ rất khó để cô ta trả lời 'tôi nhớ điều này' khi đã nói 'tôi không biết' quá nhiều lần. Đó là bằng chứng lớn nhất chống lại cô ấy", John C. Coffee Jr., giáo sư tại Trường luật Columbia cho biết.

Khi Mỹ truy tố Holmes vào năm 2018, Theranos đã ngừng hoạt động.

"Vết nhơ" kinh điển Thung lũng Silicon

Holmes thành lập Theranos vào năm 2003 khi mới 19 tuổi rồi nghỉ Đại học Stanford. Balwani gia nhập công ty năm 2009 và huy động hơn 700 triệu USD từ nhà đầu tư. Theranos được định giá 9 tỷ USD cùng nhiều lời lẽ có cánh từ Holmes.

Theranos còn ký thỏa thuận với chuỗi cửa hàng dược Walgreens và siêu thị Safeway tại Mỹ để cung cấp dịch vụ xét nghiệm máu. Một số chính trị gia Mỹ như George Shultz, Henry Kissinger (cựu Bộ trưởng Ngoại giao), William Frist (cựu Thượng nghị sĩ) và James Mattis (cựu Bộ trưởng Quốc phòng) cũng có tên trong hội đồng quản trị của Theranos.

"Chúng tôi đã tái phát minh cơ sở hạ tầng phòng thí nghiệm truyền thống, loại bỏ những kim tiêm vào cánh tay con người", Holmes chia sẻ trong một hội nghị năm 2014, khẳng định Theranos đã phát minh cỗ máy cách mạng, có thể thay thế hàng trăm xét nghiệm chỉ bằng một vết máu đầu ngón tay.

Máy xét nghiệm Theranos thực chất chỉ là vụ lừa đảo. Ảnh: Wired.

Holmes sớm được ca ngợi là Steve Jobs tiếp theo và trở thành tỷ phú trẻ nhất thế giới. Nhưng sau cuộc điều tra năm 2015 của WSJ về những tuyên bố dối trá của nữ CEO này, hình ảnh của bà xấu đi nhanh chóng.

"Bà ta đã lừa đảo, làm hại rất nhiều bệnh nhân và lấy tiền của họ", Tiến sĩ Phyllis Gardner, Giáo sư y khoa Đại học Stanford cho biết. Về sau, sự giám sát từ cơ quan quản lý và nhà đầu tư đã tiết lộ nhiều điểm nghi vấn về Theranos dẫn đến cáo buộc lừa đảo của SEC, vụ kiện từ nhà đầu tư và Walgreens.

Năm 2016, Forbes hạ ước tính tài sản của Holmes từ 4,5 tỷ USD xuống 0. Năm 2018, Theranos ngừng hoạt động. Trên thực tế, thiết bị kỳ diệu này chỉ tồn tại trên giấy. Holmes bị cáo buộc dùng các công nghệ xét nghiệm thông thường để giả mạo kết quả cho cỗ máy không có thật.

Cáo trạng từ Bộ Tư pháp Mỹ buộc tội Holmes và Balwani từng nói với nhà đầu tư rằng thiết bị của Theranos có thể xét nghiệm lâm sàng đầy đủ bằng cách lấy mẫu máu từ đầu ngón tay, dù cả 2 biết hiệu quả xét nghiệm thực tế rất kém, không đáng tin cậy và chậm chạp. Cả 2 còn tuyên bố với nhà đầu tư Theranos có thể đạt doanh thu 1 tỷ USD trong năm 2015, nhưng con số thực tế chỉ là vài trăm nghìn USD.

Luật sư của Holmes liên tục kêu gọi hoãn phiên tòa để tìm cách hủy bỏ bằng chứng và ngăn chặn nhân chứng. Họ cũng đưa ra nhiều vấn đề, bao gồm Holmes có phải đeo khẩu trang tại phiên tòa hay không.

Holmes cáo buộc bị bạn trai cũ Ramesh Balwani (giữa) thao túng và tra tấn tâm lý. Ảnh: Bloomberg.

Khoảng 200 người có kết quả xét nghiệm không chính xác từ Theranos được phép làm chứng, bao gồm nhiều tên tuổi như ông trùm truyền thông Rupert Murdoch từng đầu tư vào Theranos, luật sư David Boies, các chính trị gia Kissinger, Frist và Mattis.

Các công tố viên được cho muốn hạn chế luật sư của Holmes nói rằng startup phát ngôn thái quá để thu hút đầu tư là bình thường. Tuy nhiên, thẩm phán Davila khẳng định tòa án sẽ cho phép luật sư thảo luận về chủ đề này.

"Bạn không thể 'giả vờ cho đến khi thành sự thật' trong lĩnh vực y tế. Chúng được quản lý rất chặt chẽ, phải hoàn toàn chính xác và không làm hại ai, trong khi (Theranos) đã vi phạm những điều đó", Tiến sĩ Gardner cho biết.

Phúc Thịnh

Theo New York Times