Nụ cười trên những xe lăn

Tôi có hơn 4 năm ở chiến trường Campuchia (chiến trường K). Với tất cả những người lính khi đó, kỹ năng phát hiện mìn và gỡ mìn được xem là sống còn. Nhưng dù giỏi phát hiện, gỡ mìn đến thế nào thì chuyện đạp mìn, vướng mìn gần như khó tránh khỏi.

Chiến đấu để lấy lại sự sống

Hôm vừa rồi, tiễn đồng đội Nguyễn Văn Thạnh (thương binh 1/4, 95%, tức chỉ còn 5% sức khỏe) đến nơi an nghỉ cuối cùng, hình ảnh cảm động nhất là khi đồng đội cũ khiêng chiếc xe lăn đưa xuống mộ. Mọi người rơi nước mắt. Đồng đội tôi và gia đình cứ nghĩ Thạnh mất hai chân, ngồi xe lăn, làm việc trên xe lăn suốt từ năm 1980 đến nay, giờ bạn ấy đi về bên kia thế giới cũng cần có chiếc xe lăn.

Hai thương binh Nguyễn Văn Thạnh (bìa trái) và Trần Thanh Cảnh

Bức ảnh ấy đăng lên mạng xã hội, một người xem đã ghi cảm xúc: "Có lẽ không nên chôn theo chiếc xe lăn, vì một người như đồng đội ấy, ở thiên đường xứng đáng được Thượng đế ban tặng lại đôi chân diệu kỳ".

Có thể vậy. Một thương binh như bạn Thạnh, hai chân bị cắt cụt gần tới háng, mà phấn đấu trở thành một doanh nhân thành đạt, sống chí tình với đồng đội, nếu có phép mầu nào đó thì xin có lại cho Thạnh đôi chân bạn từng mơ ước.

Ba thương binh 1/4, hàng đầu từ trái qua: Nguyễn Văn Hùng, Nguyễn Văn Thạnh và Lê Khác

Một đồng đội nữa của tôi là Tạ Ngọc Châu (quê Tư Nghĩa, Quảng Ngãi) cũng mất hai chân vì mìn nhưng may mắn hơn Thạnh vì không phải cắt cụt tới háng nên vẫn dùng được nạng. Châu ít ám ảnh về cuộc chiến. Điều Châu quan tâm nhất là kiếm tiền nuôi con ăn học. Lần ghé nhà bạn ở Tư Nghĩa, hình ảnh đập vào mắt tôi là bạn bỏ nạng, "đi" bằng hai tay móc vào hai cái đòn nhỏ, di chuyển thật lẹ để chăm sóc đàn heo - nguồn sống của gia đình.

Hai thương binh Nguyễn Văn Thạnh (bìa trái) và Nguyễn Văn Hùng

Thật diệu kỳ, Châu nuôi mấy đứa con đều thành đạt. Hôm đám cưới con ở TP HCM, Châu vận bộ veston đẹp lung linh. Nhìn bạn ấy hạnh phúc, nước mắt tôi cứ tự nhiên lăn dài.

Còn hôm đám cưới con gái Thạnh, tôi đề nghị bạn ấy cố gắng mang cặp chân giả, chơi bộ đồ veston cho đẹp nhưng Thạnh bảo: "Có sao chơi vậy, khiêng giúp tao với cả xe lăn lên sân khấu"! Hình ảnh đó cũng đẹp diệu kỳ.

Nhiều lắm, biết bao nhiêu đồng đội tôi sau cuộc chiến đã phải sống cả đời trên xe lăn. Ngoài Thạnh, Châu còn là Lê Khác (thương binh 85%), Nguyễn Văn Hùng (thương binh 90%)... đều phải neo phần đời còn lại trên những chiếc xe lăn. Xót xa làm sao.

Với những thương binh đặc biệt nặng, để sống được, họ đã biết bao lần cưa, xẻ rồi lại xẻ, cưa, đau không thể tưởng tượng nổi, có lúc muốn chết đi cho nhẹ thân. Bạn Thạnh từng tâm sự, hồi điều trị ở Bệnh viện Mặt trận 479 (Siem Reap - Campuchia), vết thương hành hạ dữ dội, bạn ấy muốn chết và vạch ra kế hoạch chết hẳn hoi. Thương binh thường được y tá cấp cho thuốc ngủ, vì quá đau không ngủ được nên Thạnh để dành được vài chục viên, đủ để chết.

Đồng đội đưa chiếc xe lăn xuống mộ hôm tiễn thương binh Nguyễn Văn Thạnh về nơi an nghỉ cuối cùng

Nhưng số bạn ấy còn sống và phải sống khi cô y tá phát hiện ra. Cô y tá vừa khóc vừa nói với Thạnh: "Anh à, còn 1% cũng phải chiến đấu để lấy lại sự sống. Nếu có chết, về đất nước mình mà chết anh ơi". Gan lì như Thạnh, thế mà lúc ấy những giọt nước mắt cũng tự lăn ra.

Hai điều đặc biệt

Không thể có số liệu thống kê về hậu quả của mìn trong cuộc chiến tranh ấy, nhưng ở Trung đoàn 812 (Sư đoàn 309), trong hơn 10 năm chiến đấu trên chiến trường K, có rất nhiều lần bổ sung quân. Thường mỗi năm vài đợt, để bù số chiến sĩ hy sinh, đặc biệt là số bị thương do mìn.

Chiến trường K có hai điều đặc biệt. Một, đó là cuộc chiến tranh không có tù binh của phía Pol Pot. Vì hễ bắt được tù binh của ta, trước sau gì Pol Pot cũng giết. Đó cũng là lý do bộ đội ta luôn thủ một quả lựu đạn, như lời nguyền bất di bất dịch, để nếu bị Pol Pot bắt sống thì tự xử nhanh gọn. Trong khi đó, phía ta bắt được hàng trăm ngàn tù binh và tất cả được đối xử tử tế, trả về nguyên quán sinh sống. Hai, đây là cuộc chiến tranh mìn, đủ các loại mìn hiện đại nhất, ngày càng hiện đại, sức công phá càng tàn ác.

Hồi đơn vị tôi bảo vệ biên giới ở Đắk Lắk (1977-1978), khi đó chỉ có mìn K58 do Trung Quốc sản xuất. Đây là loại mìn sát thương bằng uy lực của 4 lạng thuốc nổ bên trong mà Trung Quốc "nhái" theo mẫu của Liên Xô nhưng K58 màu xanh, còn mẫu của Liên Xô màu đen.

Năm 1979, Sư đoàn 309 của chúng tôi chuyển địa bàn qua Battambang, bắt đầu xuất hiện mìn KP2, loại nhảy nổ, có nghĩa là khi vướng phải, quả mìn bật lò xo nhảy lên cao khoảng 80 cm. Với 2 lạng thuốc nổ và mảnh vụn sát thương, ai vướng phải quả này mất chân là chuyện phải xảy ra.

Mục đích của loại mìn KP2 là loại đối phương khỏi vòng chiến đấu. Tháng 3-1979, Trung đoàn 812 tiếp quản Pailin (một thị trấn sát biên giới Campuchia - Thái Lan), lúc đó đang do một tiểu đoàn Bộ đội Biên phòng đứng chân. Ngay trong ngày đầu tiên, tiểu đoàn đã dính nhiều quả KP2 nên có bị thương, hy sinh.

Pailin là một thị trấn chiến lược, có những rừng cà phê ngút ngàn, có mỏ đá quý được khai thác hơn 1 thế kỷ qua, với những viên sapphire xanh tuyệt đẹp. Nghe nói vào đầu thế kỷ thứ XX, 90% lượng sapphire xanh trên toàn cầu có nguồn gốc từ mỏ Pailin.

Chỉ chạm là nổ

Phía Tây Pailin là những dãy núi chiến lược mà bằng mọi giá Trung đoàn 812 phải chiếm để xây dựng tuyến chốt phòng thủ. Muốn thế, phải vượt qua một bãi mìn hỗn hợp dưới chân núi.

Sau KP2 là mìn đè nổ 652A, chỉ chứa khoảng 1 lạng thuốc nổ nhưng sát thương rất uy lực. Và cũng gần như lập tức mìn 652B ra đời, thử nghiệm ngay ở chiến trường Pailin. Đây là loại mìn chạm nổ, không thể gỡ được, sử dụng pin vi mạch, chỉ cần chạm là nổ, rất nhạy.

Đó chỉ là các loại mìn chống bộ binh, còn chống tăng thì loại cổ điển đạp nổ được thay bằng TM46 với 8 kg thuốc nổ. Hãy tưởng tượng sức công phá của 8 kg thuốc nổ TNT. Kể chi tiết những loại mìn như vậy mới thấy được tính chất của cuộc chiến tranh mìn.

Có lần, chở tử sĩ về chôn tạm ở sân bay Battambang, ghé thăm đồng đội nằm điều trị ở Đội Điều trị 7, thấy gần như tất cả anh em đều cụt chân. Có những buổi sáng thương binh ngồi phơi nắng, tự gõ vào ống chân của mình để bắt giòi. Những con giòi trắng, giòi đen sinh sôi nảy nở trong ống chân đang hoại tử, rơi ra, trông rất sợ!

Bạn Nguyễn Văn Thạnh khi bị mìn chỉ mất hai bàn chân, nhưng quá trình điều trị dài ngày thiếu kháng sinh nên vết thương hoại tử, phải tháo khớp gối và cắt đến tận nửa đùi trên. Chiến trường mà.

Trở lại chiến trường xưa

Mấy năm trước, trở lại chiến trường xưa, ghé Siem Reap, thấy một ban nhạc gồm những người dân K là nạn nhân của bom mìn, lập ra để ca hát kiếm sống.

Đến Pailin, những nông trường cà phê không còn nữa mà thành những rừng mì (sắn) ngút ngàn. Trên những con đường mới làm rất tốt, thấp thoáng là những người nông dân chống nạng. Họ cũng là những nạn nhân của mìn. Ghé bãi mìn xưa, nhà cửa đã mọc lên nhưng thỉnh thoảng vẫn thấy những tấm bảng: "Khu vực nguy hiểm - có mìn".

Mìn đã để lại những hậu quả, gánh nặng cho xã hội không thể tưởng tượng được. Đó là lý do Công ước về cấm sử dụng, tàng trữ, sản xuất và chuyển giao các loại mìn sát thương cá nhân (hiệu lực 1-3-1999) phải ra đời, tất nhiên là các nước xuất khẩu vũ khí đâu có chịu ký (?).

Bài và ảnh: Lưu Nhi Dũ