Núi lửa 'ngủ yên' ở Iran bất ngờ dâng cao gần 10 cm, chuyên gia cảnh báo nguy cơ

Ngọn núi lửa Taftan 'ngủ yên' trong hơn 700.000 năm. Ảnh: Shutterstock

Theo trang tin BGR, nằm ở phía Đông Nam Iran, cách thành phố gần nhất khoảng 50 km, núi lửa Taftan đang có dấu hiệu chuyển động. Dù Taftan chưa từng được ghi nhận phun trào, nhưng một nghiên cứu gần đây cho thấy ngọn núi lửa này đã dâng cao 9,7 cm trong 10 tháng. Các nhà khoa học lo ngại hiện tượng này cho thấy áp lực bên trong đang tăng, có thể dẫn tới một vụ phun trào dữ dội. Đây cũng không phải là núi lửa duy nhất “thức giấc”, khi một núi lửa đang ngủ yên ở Alaska gần đây cũng bắt đầu rung chuyển.

Dựa trên dữ liệu vệ tinh, một nhóm nhà nghiên cứu đã phát hiện hiện tượng nâng cao của núi lửa Taftan diễn ra từ tháng 7/2023 đến tháng 5/2024. Từ đó đến nay, núi vẫn giữ độ cao mới này. Không tìm thấy yếu tố bên ngoài nào gây ra việc dâng cao, nên các nhà khoa học kết luận đây là dấu hiệu của sự tích tụ áp lực bên trong. Taftan là núi lửa dạng tầng, được tạo thành từ dung nham và tro đã cứng lại, với buồng magma nằm ở độ sâu khoảng 3,5 km bên dưới.

Phát hiện về hoạt động của Taftan là kết quả nghiên cứu của nhóm nhà khoa học Trung Quốc, Đức và Tây Ban Nha, được công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters vào tháng 10/2025. Kết quả này được xem như một lời cảnh báo gửi tới Iran.

Núi lửa Taftan nằm trong dãy núi nơi mảng Arab và mảng Á-Âu gặp nhau. Đây là đỉnh núi duy nhất trong khu vực liên tục phun hơi nước và khí. Do vị trí khá xa xôi, dữ liệu và việc theo dõi núi lửa thường bị hạn chế. Để khắc phục, nhóm nghiên cứu đã phát triển một kỹ thuật lọc dữ liệu mới nhằm làm sạch dữ liệu vệ tinh liên quan đến chuyển động địa chất, gọi là InSAR (radar khẩu độ tổng hợp giao thoa). Khi áp dụng kỹ thuật InSAR đã được “làm sạch” này cho Taftan, họ phát hiện bằng chứng rõ ràng về hoạt động gia tăng của núi lửa.

Dữ liệu InSAR cho thấy đỉnh Taftan đã dâng lên 9,7 cm trong vòng chưa đầy một năm. Nhờ kỹ thuật lọc này, các nhà nghiên cứu có thể loại đến 50% lỗi trong dữ liệu để cô lập chuyển động thật của núi lửa. Điều đó cho phép họ xác định chính xác thời điểm bắt đầu và kết thúc của đợt chuyển động, cũng như khu vực tập trung mạnh nhất. Cụ thể, chuyển động này diễn ra quanh ba lỗ thông hơi trên đỉnh núi lửa.

Ngoài ra, họ phát hiện sườn phía Đông của đỉnh núi di chuyển muộn hơn và dừng lại sớm hơn so với sườn phía Tây. Nhóm nghiên cứu đã so sánh dữ liệu này với các chuyển động núi lửa tương tự ở Italy và Nhật Bản. Họ không tìm thấy tiền lệ nào cho thấy kiểu chuyển động này chắc chắn dẫn đến phun trào, tuy nhiên rõ ràng nó cho thấy có sự xáo trộn bên trong núi.

Các nhà khoa học đưa ra một số giả thuyết về nguyên nhân gây ra chuyển động và mức độ nguy hiểm đối với khu vực xung quanh. Họ cho rằng hệ thống thủy nhiệt của Taftan, vốn giải phóng khí và hơi nước, có khả năng là nguyên nhân, chứ không phải chính dòng magma, vì độ sâu của chuyển động không trùng với độ sâu buồng magma.

Một trong những kịch bản nghiêm trọng nhất mà các nhà nghiên cứu nêu ra là nếu núi lửa phun trào, mối lo ngại chính không phải là dòng dung nham. Điều đáng lo hơn là các vụ nổ do áp suất hơi nước. Ngay cả khi thành phố gần nhất cách núi hàng chục kilomet, những đợt phun khí như vậy vẫn có thể lan rộng, gây thiệt hại mùa màng và làm bỏng mắt, phổi của người dân sống gần đó. Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh họ muốn chính quyền địa phương Iran nhận thức rõ nguy cơ tiềm ẩn và bảo đảm núi lửa Taftan được giám sát chặt chẽ hơn trong thời gian tới.

Bảo Hà/Báo Tin tức và Dân tộc