NƯỚC

Tranh minh họa: Văn Dương

Nước nhiều mà hiếm

Trên bề mặt hành tinh xanh này, nước chiếm hơn 70%. Trong đó, nước mặn chiếm khoảng 97% tổng lượng nước, nước ngọt chỉ khoảng 3%, nhưng 2/3 (khoảng 68%) nước ngọt tồn tại dưới dạng băng tuyết, nước ngầm. Nước ngọt để chúng ta sử dụng ở các ao, hồ, sông, suối chỉ chiếm khoảng 1%. Yêu cầu tiết kiệm nước bởi tỷ lệ khối lượng nước ngọt quá ít. Nên cần phải có kế hoạch dự trữ nước hợp lý để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt cuộc sống hằng ngày từ ăn uống, tắm rửa cho bản thân đến việc phục vụ canh tác sản xuất. Ngay trong cơ thể người cũng phải biết cân bằng lượng nước để nuôi sống. Người ta có thể nhịn ăn nhiều ngày nhưng không thể nhịn uống vài ba ngày. Bởi mất nước quá giới hạn sẽ dẫn đến tử vong.

Tầm quan trọng của nước là vậy. Ở đâu có được sự sống là nhờ ở đó có nước. Nước chuyển hóa muôn hình phục vụ cho sự sống động thực vật, cả trong nước ngọt, lẫn nước mặn và băng hà. Những trạng thái tuần hoàn của nước trên trái đất vô cùng vi diệu: bay hơi, ngưng tụ, giáng thủy và thăng hoa. Hơi nước là khí nhà kính tự nhiên giúp điều hòa nhiệt độ cho bầu khí quyển, nhờ vậy mới ổn định cho sự sống. Cơ thể người và nhiều động vật cũng luôn có sự chuyển hóa nước trong quá trình tiếp nhận và phế thải. Ngoài ăn uống rồi đại - tiểu tiện, phế quản và lỗ chân lông cũng là hệ thống luân chuyển nước để điều hòa lượng oxy cho cơ thể. Người hoạt động nhiều về thể lực hoặc tiếp xúc với nhiệt độ cao, cơ thể càng thoát nước, nên yêu cầu dung nạp nước càng lớn để bù lại số nước thoát ra từ lỗ chân lông và hơi thở. Thực vật sống được là nhờ quá trình luân chuyển nước, ngoài hút nước từ mạch ngầm trong lòng đất lên để tạo nhựa nuôi thân, còn có quá trình quang hợp trong không khí cho hoa lá xanh tươi. Thế nên, nếu không bảo vệ nước điều hòa ổn định theo tự nhiên trong bầu khí quyển, tai họa sẽ diễn ra thảm khốc.

Nhất thủy nhị hỏa

Dân gian từ xưa đã đúc kết như vậy để thấy vị trí và vai trò của nước trên trái đất này. Nước mang lại lợi ích hàng đầu cho con người sử dụng để sinh sống. Trong nông nghiệp, họ đề ra phương châm đem lại thành quả sản xuất: Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống. Thời khoa học chưa phát triển, khi nắng hạn làm đất đai mất nước, hoa màu khô héo, mất mùa, rơi vào thảm họa đói khát triền miên, người ta chủ trương đắp đập đào kênh dẫn thủy nhập điền. Đến khi khoa học phát triển, hệ thông kênh đập càng được nâng lên, không chỉ để tưới hoa màu mà còn là nguồn năng lượng tái tạo để phát điện. Nhà máy thủy điện mọc lên mỗi ngày một nhiều bên những con đập ngăn sông. Kênh đập đem lại lợi ích vô cùng to lớn cho đời sống cộng đồng.

Nhưng cái gì sẽ xảy ra trong quá trình trị thủy

Ở trên nói “nhất nước” còn nói đến sức mạnh phi phàm của nó. Tàu thuyền đi trên biển gặp mưa to gió lớn mới thấy sự ghê gớm của sóng nước trùng dương. Còn nước trên đất liền vào những mùa mưa lũ càng kinh sợ hơn. Xưa trong kinh thánh có truyền thuyết về nạn “đại hồng thủy” hủy diệt sự sống, nhưng đó là truyền thuyết. Ở thời đại ngày nay, các quốc gia trên thế giới cũng như ở Việt Nam, hằng năm nạn đại hồng thủy luôn diễn ra đe dọa đời sống. Lửa bốc cháy dữ dội có thể lấy nước chế ngự, dập tắt nhưng nước tràn về (như sóng thần, bão lũ) sẽ không lấy gì ngăn chặn, sức tàn phá của nước thật ghê gớm, cuốn phăng tất cả mọi vật nằm trong dòng trôi, thảm họa khôn lường.

Vì thế, từ xưa đến nay, việc trị thủy được đặt lên hàng đầu. Thời sơ khai, tổ tiên ta đã có ước mơ chiến thắng thủy nạn qua truyền thuyết Sơn Tinh Thủy Tinh. Núi cao vững chãi sẽ giảm phần tai họa gió mưa lũ lụt. Ngày nay mỗi khi mưa gió làm cho núi non sụt lở, nhà cửa, con người cuốn trôi, mùa màng thất bát, cuộc sống khó khăn. Nên việc trị thủy hôm nay và mai sau là công việc hàng đầu, một việc cực kỳ hệ trọng nhưng tuyệt đối khoa học, từ khảo sát địa hình đến văn hóa, để tìm ra biện pháp chế ngự. Không thể tùy tiện đắp một con đập, xây một hồ chứa, nếu đi ngược lại quy luật, phá vỡ vận hành của tự nhiên, tất gánh lấy sự trả giá tàn khốc không lường của trời đất.

Góc nhìn giáo dục: Võ Nguyên .