Nước Mỹ không có gì?

Việt Nam và Mỹ đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống Joe Biden, tháng 9/2023.

Việt Nam và Mỹ đã nâng cấp quan hệ lên “Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững” nhân chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống Joe Biden vào tháng 9/2023.

Năm nay, hai nước kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao. Mối quan hệ hợp tác Việt-Mỹ ngày càng chặt chẽ và hiệu quả trên nhiều lĩnh vực được dựa trên lợi ích hai nước và quốc tế chung. Trong mối quan hệ 30 năm đó, Việt Nam đã học hỏi được nhiều kinh nghiệm từ nước Mỹ và ngược lại, họ cũng học được những kinh nghiệm đáng kể từ Việt Nam mặc dù hai quốc gia có những điều rất khác biệt.

Vào tháng 3/2025, Đoàn công tác của chúng tôi gồm 5 người, là công chức của Văn phòng Quốc hội tham gia chương trình thăm làm việc tại Mỹ theo lời mời của Văn phòng lãnh đạo Quốc tế của Quốc hội Mỹ. Mối quan hệ hữu nghị, hợp tác và các hoạt động giao lưu, trao đổi giữa Quốc hội hai nước và rộng hơn là giữa hai quốc gia đã không ngừng được củng cố và phát triển trong những năm qua.

Những điều rất khác của nước Mỹ

Mặc dù không phải đến Mỹ lần đầu, song chúng tôi đã thấy những thực tế khá bất ngờ về sự khác biệt của nước Mỹ, nhất là những gì xứ cờ hoa hiện không có. Trước hết là nước Mỹ không có ngôn ngữ riêng. Nói một cách chính xác, nước Mỹ không có luật liên bang quy định về ngôn ngữ chính thức quốc gia.

Mặc dù tiếng Anh là ngôn ngữ phổ biến nhất, song Hiến pháp không quy định về ngôn ngữ quốc gia và cũng không có một đạo luật liên bang nào quy định tiếng Anh hay một tiếng nào khác là ngôn ngữ chính thức. Phải đến tháng 3/2025, nước Mỹ mới có một sắc lệnh hành pháp (do Tổng thống Donald Trump ký ban hành) tuyên bố tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức của nước này.

Nước Mỹ cũng không có Bộ Văn hóa hoặc tương tự như nhiều quốc gia khác. Thay vào đó, các vấn đề liên quan đến văn hóa được quản lý bởi nhiều tổ chức và cơ quan khác nhau. Ví dụ, Smithsonian Institution quản lý các bảo tàng và thư viện, các di tích quốc gia được bảo tồn bởi National Park Service…

Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp tiến tới giải thể Bộ Giáo dục trong khi các em học sinh ngồi xung quanh tại Nhà Trắng, Washington, ngày 20/3/2025. (Nguồn: White House)

Nước Mỹ sẽ không còn Bộ giáo dục? Đó là câu hỏi vẫn đang còn tranh cãi. Tuy nhiên, vào tháng 3/2025, Tổng thống Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp nhằm bắt đầu quá trình giải thể Bộ Giáo dục. Như thế liệu có phải nước Mỹ cũng sẽ không có Bộ Giáo dục. Điều này không hẳn đúng. Việc hoàn toàn xóa bỏ một cơ quan liên bang như Bộ Giáo dục cần có sự phê chuẩn của Quốc hội và điều này chưa xảy ra. Sắc lệnh này yêu cầu Bộ trưởng Giáo dục thực hiện các bước cần thiết để giảm quy mô và chuyển giao quyền trong lĩnh vực giáo dục về cho các bang.

Mặc dù có thể nói, nước Mỹ là quốc gia có truyền thông rất phát triển, nhưng nước này lại không có đài phát thanh, truyền hình chính thống do chính phủ điều hành. Tuy nhiên, tại Mỹ có các tổ chức phát thanh và truyền hình công cộng như PBS (Public Broadcasting Service) và NPR (National Public Radio). Đây là những tổ chức phi lợi nhuận, hoạt động độc lập nhưng nhận được một phần hỗ trợ tài chính từ chính phủ. Các tổ chức này cung cấp nội dung giáo dục, văn hóa, và tin tức, nhưng không chịu sự kiểm soát trực tiếp của chính phủ.

Những ai học tiếng Anh hẳn đã từng nghe đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA). Tuy nhiên, VOA chủ yếu được thiết kế để phục vụ khán giả quốc tế, không phải người dân Mỹ. Theo luật pháp Mỹ, VOA bị cấm phát sóng trực tiếp trong nước và bị cấm tuyên truyền trong nước về các chính sách của chính phủ Mỹ. Tất nhiên, người dân Mỹ vẫn có thể truy cập nội dung của VOA thông qua trang web hoặc các nền tảng trực tuyến.

Nước Mỹ cũng không có tờ báo chính thống nào do chính phủ điều hành. Tuy nhiên, một số tờ báo lớn như The New York Times, The Washington Post, và The Wall Street Journal có thể được coi là những tờ báo ghi chép chính thức vì uy tín và phạm vi đưa tin rộng rãi. Những tờ báo này không thuộc sở hữu của chính phủ mà hoạt động độc lập.

Một điều khác lạ nữa là nhiều bang của Mỹ Không thu thuế thu nhập cá nhân. Là một nhà nước liên bang, nước Mỹ trao cho các bang những quyền tự quyết rất lớn. Một điều rất gây ngạc nhiên là chính quyền một số bang như Texas, Florida, Nevada, Washington… không áp thuế thu nhập cá nhân. Như thế chính quyền các bang này lấy gì để bù đắp cho khoản thu bị thâm hụt này? Câu trả lời là đây là chính sách để thu hút các nhà đầu tư và tất cả những ai quan tâm đến việc không phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Việc có nhiều nhà đầu tư, có nhiều người đến đây sinh sống, làm việc sẽ giúp chính quyền được bù đắp từ những khoản thu từ thuế bất động sản, thuế bán hàng và tất nhiên là thuế từ những hoạt động đầu tư…

Tham khảo và chia sẻ từ khác biệt

Như chúng ta thấy, nước Mỹ có nhiều điều khác biệt so với không chỉ với Việt Nam mà còn với nhiều quốc gia khác. Trong hơn 30 năm qua, Việt Nam đã học được kinh nghiệm gì của Mỹ?

Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường từ nước Mỹ. Việt Nam đã học hỏi mô hình kinh tế tự do cạnh tranh của Mỹ và nhiều nước, từ đó tiến hành đổi mới kinh tế, nhất là đổi mới mô hình tăng trưởng, thu hút đầu tư nước ngoài, cải cách môi trường kinh doanh, thúc đẩy sáng tạo và khởi nghiệp… để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của mình.

Chúng ta cũng có thể tham khảo nước Mỹ trong lĩnh vực quản trị và công nghệ hiện đại. Việt Nam tiếp thu kỹ thuật, công nghệ cao và phương thức quản lý hiện đại từ Mỹ trong các lĩnh vực như công nghệ thông tin, giáo dục, y tế, nông nghiệp…Trong lĩnh vực giáo dục và nghiên cứu, Việt Nam tăng cường hợp tác giáo dục với Mỹ, học hỏi hệ thống giáo dục tiên tiến, gửi hàng chục nghìn sinh viên sang Mỹ du học. Nhiều chương trình liên kết đào tạo giữa các trường đại học hai nước đã phát triển mạnh.

Một phiên thảo luận về "Chặng đường từ cựu thù đến Đối tác chiến lược toàn diện Việt - Mỹ" được tổ chức tại Đại học Colombia, Mỹ ngày 1/5/2025 nhân dịp kỷ niệm 30 năm quan hệ Việt Nam-Mỹ. (Nguồn: ĐSQ Việt Nam tại Mỹ)

Và Mỹ đã học được gì từ Việt Nam? Đó là bài học về sức bền và bản lĩnh. Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam, và sau này công nhận sự bền bỉ, khả năng chịu đựng và ý chí kiên cường của người Việt Nam trong đấu tranh bảo vệ đất nước. Mối quan hệ với Việt Nam đã giúp Mỹ hiểu thêm về văn hóa, lịch sử, phong tục Á Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, từ đó có những điều chỉnh trong cách tiếp cận với các nước châu Á.

Việt Nam trở thành ví dụ tiêu biểu cho việc biến cựu thù thành đối tác, và nay là Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững với nước Mỹ. Sẽ không phải là nói quá khi cho rằng Mỹ học được cách vượt qua quá khứ thù địch để xây dựng và phát triển quan hệ ngày càng tốt đẹp hơn với các nước cựu thù.

Mỹ cũng có thể có những tham chiếu từ Việt Nam về kinh nghiệm về chiến tranh bất đối xứng. Nước Mỹ đã nghiên cứu sâu bài học từ cuộc chiến tranh mà họ gây ra ở Việt Nam để thay đổi cách nhận định và chiến lược quân sự của họ, đặc biệt trong những cuộc xung đột sau này. Trong bối cảnh cạnh trang thương mại Mỹ - Trung hiện nay, Mỹ có thể đã nhận ra vai trò quan trọng của Việt Nam như một đối tác sản xuất, công nghiệp, chuỗi cung ứng thay thế hoặc bổ trợ cho Trung Quốc.

Như chúng ta thấy, Việt Nam và Mỹ, hai nước có những khác biệt rõ rệt trong cách thức vận hành nền quản trị quốc gia. Song chính sự trao đổi kinh nghiệm, hợp tác chặt chẽ trong 30 năm qua, bất chấp những khác biệt vốn có giữa hai quốc gia, đã khẳng định sức mạnh và hướng đi tích cực của mối quan hệ Việt - Mỹ hướng tới hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.

Vũ Đài Phương