Nước Nga với cuộc cải cách chính trị lớn

Bước ngoặt

Hơn 1.300 khách mời dự buổi lễ Tổng thống Nga đọc Thông điệp liên bang 2020, tại trung tâm triển lãm “Manezh” ở thủ đô Moscow ngày 15-1 là những người đầu tiên được nghe tin chấn động từ người lãnh đạo cao nhất của Liên bang Nga, với những đề xuất cải cách mang tính "bước ngoặt".

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã sắp xếp rất rõ ràng thứ tự các ưu tiên trong đường lối lãnh đạo đất nước tới đây, đó là người dân, tài chính và cải cách chính trị. Và chính ưu tiên thứ ba đó đã gây ra cơn chấn động trên toàn nước Nga. Tổng thống Putin nhấn mạnh, những sửa đổi mà ông đề xuất sẽ thay đổi diện mạo cả hệ thống chính trị của đất nước, tạo ra một nền tảng mới về chất cho quá trình phát triển không chỉ trong vài năm tới mà cho cả giai đoạn dài tiếp sau.

Những đề xuất sửa đổi được Tổng thống Putin trình bày rất cụ thể, đó là chỉ công dân Nga sống ít nhất 25 năm tại đất nước và không có bất kỳ cơ sở nào để thường trú tại nước khác mới được giữ các chức vụ lãnh đạo nhà nước quan trọng. Quy định nhiệm kỳ tổng thống không kéo dài quá 2 kỳ liên tiếp. Nâng cao vai trò và trách nhiệm của cơ quan lập pháp, đây là quy chế hiến định cho một cơ quan do chính ông Putin lập ra vào năm 2000 là Hội đồng quốc gia...

Tổng thống Nga Vladimir Putin và ông Mikhail Mishustin. Ảnh: name.ru.

Nếu thời gian tới, những đề xuất sửa đổi được xã hội ủng hộ thông qua trưng cầu dân ý, nước Nga sẽ có cơ quan lập pháp mạnh, đảm đương cả vai trò bổ nhiệm lãnh đạo cao nhất của nhánh hành pháp thay vì chỉ phê chuẩn theo đệ trình của tổng thống như hiện nay, đánh dấu một sự “đoàn kết” trở lại giữa hai nhánh lập pháp và hành pháp sau những “phân chia chiến tuyến” từ thời kỳ 1993 và cũng là bối cảnh để bản hiến pháp hiện thời ra đời.

Nói một cách cụ thể, ông Putin đề nghị thay đổi phương thức bổ nhiệm chính phủ theo cách Quốc hội đề xuất các ứng cử viên và tổng thống không có quyền từ chối đề cử của Quốc hội vào các cương vị thủ tướng, phó thủ tướng và bộ trưởng thay cho việc tổng thống bổ nhiệm thủ tướng.

Tuy nhiên, tổng thống vẫn giữ quyền xác định các ưu tiên của chính phủ và quyền bãi nhiệm các thành viên chính phủ. Tổng thống vẫn kiểm soát trực tiếp hệ thống phòng thủ. Đồng thời, việc bổ nhiệm người đứng đầu các bộ sức mạnh sau khi tham khảo ý kiến với Hội đồng Liên bang (Thượng viện). Cuối cùng, ông đề nghị đưa ra trưng cầu dân ý về những sửa đổi hiến pháp.

Tổng thống Putin cũng cho biết ông không phản đối việc củng cố vai trò của Tòa án Hiến pháp. Ngoài ra, ông đề nghị tăng cường vai trò của Hội đồng Nhà nước và các thống đốc thông qua việc chính thức hóa các quy định trong hiến pháp. Với mỗi sáng kiến sửa đổi, ông Putin đề nghị trưng cầu ý dân.

Phát ngôn viên của Tổng thống, ông Dmitry Peskov lưu ý rằng đây là cải cách nghiêm túc nên nguyên thủ quốc gia Nga cho rằng cần phải tham khảo ý kiến của dân chúng thông qua bỏ phiếu. Thời điểm và thủ tục tiến hành trưng cầu ý dân sẽ được xác định sau đó được chính thức hóa bằng sắc lệnh.

Hãng thông tấn TASS dẫn lời Phó Thủ tướng Nga Vitaliy Mutko cho biết sau khi thực hiện kế hoạch sửa đổi Hiến pháp, Hội đồng Nhà nước sẽ nằm trong cơ cấu hành pháp. Chủ tịch Hội đồng Nhà nước là Tổng thống Nga, các thành viên trong Hội đồng gồm các chủ tịch Hội đồng Liên bang (Thượng viện) và Duma Quốc gia (Hạ viện), lãnh đạo các phe phái trong Hạ viện, thống đốc các chủ thể, đại diện toàn quyền của Tổng thống Nga ở các khu vực liên bang.

Ngoài ra, Hội đồng còn gồm những người có nhiều kinh nghiệm trong các hoạt động công - nhà nước và xã hội. Theo giới chuyên gia, sau khi đưa quy chế về cơ quan này vào Hiến pháp, vai trò của Hội đồng quốc gia vẫn sẽ không thay đổi, song chức năng và nhiệm vụ cụ thể sẽ là vấn đề được chú ý, quan tâm, đặc biệt là trong so sánh với chính phủ.

Thay đổi cơ cấu nền tảng của chính quyền hành pháp

Ngay sau khi Tổng thống Nga kết thúc bản Thông điệp liên bang, Thủ tướng Nga Dmitry Medvedev đã đệ đơn xin đưa cả chính phủ từ chức, mở đường “hiện thực hóa” các sáng kiến của Tổng thống Putin. Theo hãng thông tấn TASS, ông Putin đã cảm ơn Thủ tướng Medvedev trong thời gian phục vụ vừa qua, song vẫn nhấn mạnh rằng nội các của ông Medvedev đã không đạt được tất cả các mục tiêu đặt ra. Tổng thống Putin đã đề nghị nội các của ông Medvedev tiếp tục làm việc cho đến khi nội các mới được thành lập.

Truyền thông Nga cho biết ông Medvedev sẽ được bổ nhiệm làm Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh của Tổng thống. Ông Medvedev vốn là một đồng minh thân cận của ông Putin, đã đảm nhận chức vụ Thủ tướng Nga từ năm 2012 cũng đã đồng ý đảm nhận vai trò trong Hội đồng An ninh của Tổng thống.

Sau khi ông Dmitry Medvedev đệ đơn từ chức, Tổng thống Putin đã đề cử một quan chức còn ít người biết tiếng, ông Mikhail Mishustin, người đứng đầu Cơ quan Thuế Liên bang Nga, làm thủ tướng mới. Trên thực tế, trong điều kiện nền kinh tế phải chống trả với các biện pháp trừng phạt cũng như các cục diện bất lợi trên thế giới, Cơ quan Thuế của ông Mikhail Mishustin đã đóng góp xuất sắc cho ngân sách, “tiêu diệt” đa phần các mô hình thuế “xám”, chống ngầm hóa doanh nghiệp.

Giới trẻ Nga bày tỏ tình cảm yêu mến đối với Tổng thống Putin. Ảnh: featureshoot.

Chỉ còn chờ Duma quốc gia (Hạ viện) thông qua, Nga sẽ có tân thủ tướng là một nhà kỹ trị thực thụ, nổi tiếng với mục tiêu số hóa nền kinh tế và xã hội. Tập trung tài và lực vào một mối vì lợi ích của đất nước hẳn là “chương trình hành động” mà Tổng thống Putin muốn thực hiện kể cả sau năm 2024.

Đánh giá đầu tiên, đa phần là nhất quán trong giới quan sát Nga, là các đề xuất của Tổng thống Putin thực chất đã thay đổi cơ cấu nền tảng của chính quyền hành pháp, biến Liên bang Nga từ một nước cộng hòa “siêu tổng thống” từ năm 1993 thành nước cộng hòa tổng thống-nghị viện, với cơ quan lập pháp mang tính đại diện và thực hiện đầy đủ vai trò đại diện, với đội ngũ lãnh đạo địa phương đặt lợi ích quốc gia dân tộc lên trên hết, có năng lực quản lý hiện đại, với hai nhánh chính quyền hành pháp và lập pháp có liên hệ chặt chẽ, đảm bảo cho chiến lược phát triển kinh tế-xã hội.

Theo hiến pháp, năm 2024 sẽ kết thúc nhiệm kỳ thứ hai liên tiếp của Tổng thống Putin, khi ông sẽ không tiếp tục ứng cử lần 3. Và người lãnh đạo cao nhất đang bắt đầu xây dựng di sản của mình cho đất nước, quan trọng nhất trong đó là hệ thống chính trị cân bằng và vững chắc, có khả năng cải tổ các cơ cấu. Hệ thống đó sẽ hoạt động kể cả khi ông không còn nắm giữ vị trí “tổng tư lệnh”. Mục đích và nhiệm vụ đã rõ, song diễn biến tiếp theo trên chính trường Nga sẽ còn phụ thuộc vào phản ứng từ phía hệ thống hiện hành, hay đúng hơn là vào niềm tin của hệ thống đối với tầm nhìn của ông Putin, với di sản chính trị mà ông để lại.

Cũng ngay lập tức, trang thông tin của Điện Kremlin ngày 15-1 cho biết Tổng thống Nga Vladimir Putin đã thành lập nhóm công tác soạn thảo các đề xuất sửa đổi hiến pháp. Nguyên thủ quốc gia Nga đã ký lệnh phê duyệt thành phần của nhóm công tác, có hiệu lực ngay trong ngày 15-1.

Chủ tịch Ủy ban Hiến pháp Hội đồng Liên bang (Thượng viện) Andrei Klishas, Chủ tịch Ủy ban Xây dựng nhà nước và pháp luật Duma Quốc gia (Hạ viện) Pavel Krasheninnikov, Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Nga Taliya Khabrieva được bổ nhiệm làm các đồng chủ tịch nhóm công tác với thành phần hơn 70 thành viên này.

Giải quyết điểm nóng thế giới, khó có thể thiếu Nga

Tất cả những thay đổi trên nhằm hướng tới xây dựng một nước Nga giàu có, linh hoạt, hùng mạnh, sánh ngang với các cường quốc trên thế giới. Chính vì thế, mở đầu Thông điệp liên bang, Tổng thống Putin mong muốn phải có sự thay đổi mạnh trong nhân khẩu học. Tổng tỷ lệ sinh năm 2019 là 1,5 và ở mức thấp. Nga cần thoát khỏi bẫy nhân khẩu học và đảm bảo tăng trưởng dân số của đất nước.

Ông Putin đưa ra hàng loạt các biện pháp hỗ trợ các gia đình đông con, gia đình có con nhỏ như hỗ trợ tiền vay mua nhà, hỗ trợ tiền hằng tháng, miễn phí ăn ở trường cho trẻ từ lớp 1 đến lớp 4, kéo dài chương trình hỗ trợ bà mẹ đến năm 2026, theo đó chính phủ hỗ trợ tiền cho bà mẹ sinh con đầu lòng.

Cũng trong Thông điệp liên bang lần thứ 16, Tổng thống Vladimir Putin khẳng định Nga phải bảo vệ sự thật lịch sử về thắng lợi trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Ông Putin khẳng định: "Năm nay, chúng ta sẽ tổ chức lễ kỷ niệm 75 năm Chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại... Chúng ta phải bảo vệ sự thật về Chiến thắng. Nếu không thì chúng ta sẽ có thể lấy gì để kể cho những đưa trẻ của chúng ta khi những sự dối trá lan truyền trên toàn thế giới như một bệnh dịch".

Bên cạnh đó, ông Putin cũng cho biết Nga sẽ tạo ra và cho phép toàn thế giới tiếp cận với hệ thống tài liệu về lịch sử Chiến tranh thế giới 2. Đây sẽ là "bộ sưu tập lớn nhất và đầy đủ nhất gồm các tài liệu lưu trữ, cảnh phim và những bức ảnh".

Tổng thống Putin còn nêu rõ: "Hiện nay, dựa trên nền tảng kinh tế vĩ mô ổn định, cần phải tạo ra các điều kiện dành cho một sự nâng cao đáng kể trong thu nhập của các công dân. Tôi nhấn mạnh lại rằng đây là nhiệm vụ quan trọng nhất của Chính phủ và Ngân hàng trung ương". Bên cạnh đó, nhà lãnh đạo Nga cũng yêu cầu nền khoa học nước này đạt được bước đột phá trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) và những lĩnh vực công nghệ cao khác.

Tổng thống Nga nhấn mạnh: "Chúng ta có thể đạt được bước đột phá tương tự trong lĩnh vực quốc phòng nếu thúc đẩy khoa học kỹ thuật". Muốn thế, phải mạnh về kinh tế. Về kinh tế, phải giữ lạm phát ở mức thấp, tăng trưởng đầu tư hằng năm đạt ít nhất 5% để tốc độ tăng trưởng GDP năm 2021 cần phải cao hơn mức trung bình của thế giới. Hoàn thiện hệ thống luật kinh doanh, không thay đổi các điều kiện về thuế đến 20 năm, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Về môi trường, sẽ chuyển sang công nghệ tiên tiến. Về khoa học công nghệ, Nga sẽ hỗ trợ các công nghệ định hình tương lai để đạt được bước đột phá; tiếp tục phát triển cơ sở hạ tầng nghiên cứu. Đến giữa thập kỷ, cứ 2 nhà khoa học Nga sẽ có 1 người dưới 40 tuổi, tạo điều kiện làm việc thuận lợi cho các nhà nghiên cứu, kỹ sư và doanh nhân. Hỗ trợ, ủng hộ quá trình khởi nghiệp, góp phần tăng tốc chuyển đổi kỹ thuật số các lĩnh vực của nền kinh tế.

Vấn đề đối ngoại của Nga cũng thu hút sự quan tâm của nhiều nhà báo quốc tế. Tổng thống Putin đánh giá có thể thấy trên thế giới đang nổi lên những sự kiện không thể đoán trước, không thể kiểm soát; xung đột khu vực leo thang thành mối đe dọa đối với an ninh toàn cầu. Nga sẵn sàng tăng cường hợp tác với tất cả các đối tác quan tâm. Nga không tìm cách áp đặt ý chí của mình và đã tăng cường an ninh một cách kịp thời và đầy đủ.

Ông Putin cũng tự tin về việc Nga đang sở hữu những loại vũ khí mà các quốc gia hàng đầu khác vẫn chưa chế tạo ra. Ông cho biết khả năng phòng thủ của Nga đã được đảm bảo trước 1 thập kỷ song Nga cần phát triển các vũ khí và hệ thống phòng thủ thế hệ tương lai.

Trong vấn đề quốc tế, có thể thấy rõ vai trò ngày càng quan trọng của Nga trong việc tìm kiếm giải pháp cho các điểm nóng hiện nay, nhất là ở Trung Đông. Moscow vừa là đối tác chiến lược của Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, cũng là đối tác của Israel, đồng thời là nhân tố mang tính quyết định trong vấn đề Syria, chưa kể đến vai trò là đối tác quan trọng của Saudi Arabia. Tổng thống Nga có thể đối thoại với tất cả những nước này.

Nhìn nhận về vai trò quan trọng của Nga, nhiều chính trị gia đánh giá Moscow có vai trò quan trọng trong việc tìm ra giải pháp cho các cuộc khủng hoảng trên thế giới. Ông Omid Nouripour, chính trị gia phụ trách chính sách đối ngoại của đảng Xanh (Đức) khẳng định Tổng thống Putin có ảnh hưởng rất lớn dù là trong vấn đề Trung Đông, Libya hay cuộc khủng hoảng ở miền Đông Ukraine. Trong hồ sơ Iran, Moscow cũng có thể sử dụng ảnh hưởng để Tehran tuân thủ thỏa thuận hạt nhân.

Việc các cường quốc phải tìm tới Nga để cùng hợp tác giải quyết các điểm nóng thế giới một mặt cho thấy rõ vai trò không thể thiếu của Nga trong việc mở cánh cửa đối thoại, tìm giải pháp cho các cuộc xung đột trên thế giới. Trong bối cảnh hàng loạt “điểm nóng” trên thế giới đang diễn biến phức tạp, đặc biệt căng thẳng Trung Đông luôn có nguy cơ tiếp tục leo thang, “cái bắt tay” của Nga luôn có sức nặng trong giải quyết mọi mối tranh chấp dù lớn hay nhỏ.

Hoa Huyền