Ô nhiễm môi trường và yêu cầu siết chặt thực thi pháp luật

Có tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động quan trắc môi trường

Tại Hội nghị tiếp xúc cử tri TP Hà Nội ngày 15/12, các cử tri đã thẳng thắn phản ánh tình trạng ô nhiễm môi trường (ONMT) diễn biến phức tạp, trong đó ô nhiễm không khí (ONKK) ngày càng gia tăng; đồng thời kiến nghị các cơ quan chức năng tăng cường triển khai đồng bộ giải pháp kiểm soát nguồn thải và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Những kiến nghị này cho thấy, yêu cầu siết chặt kỷ cương pháp luật trong lĩnh vực môi trường đang trở nên cấp thiết.

Thay mặt Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn nhìn nhận: Vấn đề ONKK thời gian qua là rất đau lòng khi xuất hiện tình trạng tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động quan trắc môi trường. Một số trạm quan trắc đã thông đồng với nhà máy, cung cấp số liệu không chính xác về mức độ ô nhiễm, lắp đặt thiết bị không đáp ứng yêu cầu... Nhận định này cho thấy, ONMT không đơn thuần là vấn đề kỹ thuật hay quản lý hành chính, mà còn là vấn đề trách nhiệm, đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức và sự trong sạch của bộ máy quản lý nhà nước.

Có thể nói, khi số liệu quan trắc bị “bóp méo”, khi thiết bị giám sát chỉ mang tính hình thức, thì mọi chính sách, giải pháp bảo vệ môi trường đều trở nên vô nghĩa, người dân bị tước đi quyền được sống trong môi trường trong lành. Nghiêm trọng hơn, khi dữ liệu môi trường không được phản ánh trung thực, cơ quan quản lý không thể ban hành quyết định đúng đắn; người dân không có cơ sở để giám sát; còn doanh nghiệp vi phạm thì tiếp tục hưởng lợi bất chính.

Từ thực tiễn đó, yêu cầu đặt ra là phải coi phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực bảo vệ môi trường là một nhiệm vụ trọng tâm và thường xuyên. Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc lực lượng công an cần vào cuộc để điều tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm thể hiện rõ quan điểm: bảo vệ môi trường không thể chỉ dựa vào vận động, khuyến khích mà phải dựa trước hết và chủ yếu vào tính nghiêm minh và hiệu lực thực thi của pháp luật. Đây là thông điệp mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm không khoan nhượng với những biểu hiện tiêu cực “lợi ích nhóm” nhằm trục lợi, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người dân.

Hoàn thiện thể chế, thực thi nghiêm minh

Đối với Hà Nội - trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa... của cả nước - ONKK tại Thủ đô không chỉ là vấn đề của riêng địa phương, mà còn tác động đến hình ảnh quốc gia, đến sức hấp dẫn đầu tư, du lịch và chất lượng tăng trưởng. Tổng Bí thư đã đề nghị Hà Nội phải xác định rõ căn nguyên của tình trạng ô nhiễm, kiểm soát chặt chẽ các nguồn xả thải ra môi trường, trên cơ sở đó, triển khai các giải pháp quyết liệt, đồng bộ để ngăn chặn ONMT trên địa bàn. Quan trọng hơn, phải xử lý cả hành vi xả thải trái phép lẫn hành vi bao che, tiếp tay cho vi phạm. Chỉ khi hành vi vi phạm bị xử lý nghiêm thì trật tự, kỷ cương mới được giữ vững.

Từ góc độ rộng hơn, chống tham nhũng, tiêu cực trong bảo vệ môi trường còn là yêu cầu của phát triển bền vững và công bằng xã hội. Bởi môi trường trong lành cũng là một dạng “tài sản công” và mọi hành vi xâm hại môi trường vì lợi ích cá nhân hay nhóm lợi ích đều là hành vi làm tổn hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của toàn xã hội.

Về lâu dài, để ngăn chặn tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế pháp luật theo hướng rõ trách nhiệm, minh bạch quyền hạn và tăng cường cơ chế kiểm soát quyền lực. Các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường cần quy định chế tài đủ mạnh, tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm, kể cả trách nhiệm hình sự đối với các hành vi cố ý làm sai lệch dữ liệu quan trắc, tiếp tay cho xả thải gây ô nhiễm nghiêm trọng. Việc ứng dụng công nghệ số, hệ thống quan trắc tự động, kết nối dữ liệu trực tuyến và giám sát độc lập sẽ góp phần hạn chế sự can thiệp chủ quan của con người.

Bên cạnh đó, tăng cường tính công khai, minh bạch trong quản lý môi trường là giải pháp có ý nghĩa then chốt. Dữ liệu quan trắc môi trường cần được công bố kịp thời, đầy đủ, dễ tiếp cận để người dân, báo chí và các tổ chức xã hội tham gia giám sát. Những phản ánh kịp thời từ thực tiễn vừa giúp phát hiện vi phạm, vừa góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường theo hướng sát thực tiễn, khả thi và hiệu quả hơn. Một yêu cầu không kém phần quan trọng là nâng cao trách nhiệm công vụ và đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý môi trường. Phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực này không chỉ là xử lý vi phạm sau khi đã xảy ra, mà còn là xây dựng cơ chế phòng ngừa từ sớm, từ xa thông qua tuyển chọn, đào tạo, kiểm tra, giám sát và kiểm soát chặt chẽ hoạt động công vụ.

Thông điệp được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh tại buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội không chỉ thể hiện sự lắng nghe, chia sẻ của các Đại biểu Quốc hội với những bức xúc chính đáng của Nhân dân, mà còn nhấn mạnh quan điểm nhất quán, phù hợp với tinh thần “không có vùng cấm, không có ngoại lệ” trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay mà Đảng và Nhà nước ta đang đẩy mạnh. Giải quyết vấn đề ONMT, đặc biệt là ONKK phải gắn liền với bảo vệ kỷ cương pháp luật và đạo đức công vụ. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm quyền con người, quyền công dân được sống trong môi trường trong lành, qua đó củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

Vân Anh