Ở nơi 'Mẹ thiên nhiên' được tôn thờ!

Thời hiện đại, khi vật chất lên ngôi, thật khó để tưởng tượng vẫn mặc nhiên tồn tại một cộng đồng nào đó duy trì được tư tưởng nói trên?! Có lẽ vì thế mà những bộ tộc người da đỏ tại nước Mỹ là một ngoại lệ chăng?! Người dân da đỏ có nhãn quan riêng về thiên nhiên, con người; về những khái niệm như sự giàu sang - nghèo đói, v.v… Sự khác biệt này xuất phát từ việc họ lấy sự tôn trọng dành cho vạn vật làm “kim chỉ nam” cuộc sống hằng ngày của cả cộng đồng.

Người da đỏ và cây thần

Có bao nhiêu bộ tộc da đỏ khác nhau ở xứ cờ hoa, sẽ có bấy nhiêu loài cây được phong thần. Cuộc sống gắn bó hữu cơ với thiên nhiên đã đưa dẫn tổ tiên người da đỏ đến chỗ tôn thờ cây cối như những vật tổ linh thiêng bậc nhất. Theo tín ngưỡng người da đỏ, linh hồn con người ta khi chết sẽ trở về với đất mẹ. Người sống có thể qua cây cối mà trò chuyện với tổ tiên. Hoặc, nhờ cây cối, họ có thể trân trọng gửi gắm những lời cầu khấn thiêng liêng đến với thần Mưa, thần Gió, thần Mặt trời, v.v…

Người Lenape luôn tìm cách truyền bá văn hóa và các giá trị của mình cho thế giới.

Đại lục Mỹ không thiếu những cái cây khiến người ta có cảm giác choáng ngợp không khác gì tượng thần. Mỹ là một quốc gia trẻ tuổi, nhưng mảnh đất này vốn dĩ đã có tuổi đời rất già. Chín trong số mười cái cây cổ nhất trên thế giới từng được ghi nhận sống tại Mỹ. Thú vị hơn, năm trong số mười cái cây có chiều cao nhất trên thế giới lại cũng được sinh tồn ở Mỹ. Ngoài việc được thiên nhiên ưu đãi đặc biệt, con người cũng là một lý do quan trọng giúp cây cối tại Mỹ có thể tồn tại và phát triển bền vững.

Xưa nay, người da đỏ không bao giờ chặt cây ngoại trừ vì mục đích phục vụ trực tiếp cuộc sống của mình. Còn nếu “cực chẳng đã”, họ cũng chỉ chặt những cây có tuổi đời non trẻ nằm ngoài bìa rừng chứ không bao giờ đi sâu vào khu vực lõi tìm cây cổ thụ đốn hạ. Các bộ lạc da đỏ ở Mỹ tuy sống du mục nhưng hằng năm, vào một thời điểm thành lệ, người ta chủ động quay về các địa điểm nhất định trong rừng già để cộng đồng cùng chăm bón, tỉa cành,… cho các loài cây quý.

Chính nhờ vào “cái tâm” đầy trân quý của các bộ lạc da đỏ đối với thế giới môi sinh như vậy, cho nên ở nước Mỹ hiện nay vẫn còn vô vàn những khu rừng tự nhiên dẫu đã hàng nghìn năm tuổi nhưng vẫn tươi tốt. Đơn cử như khu rừng hồng sam tại công viên quốc gia Redwood, bang California. Loài hồng sam đã có từ thời nguyên thủy và là giống cây cổ thụ có chiều cao vượt trội nhất trong các cánh rừng tự nhiên. Phỏng theo “di lệ kế thừa”, hằng năm vào một ngày đã định, con cháu của người da đỏ lại tập trung dưới bóng những cây hồng sam cao hơn 100m, tuổi đời hơn 700 năm để thực hiện những nghi lễ tôn giáo truyền thống.

Chuyện cây sồi thần

Bộ tộc Lenape ở thung lũng Olley, bang Pennsylvania, nước Mỹ từ lâu đã truyền khẩu câu chuyện về cây sồi thần vật chủ với bộ tộc Lenape.

Cuộc sống của người Lenape xoay quanh cây sồi thần. Các sự kiện cưới hỏi; tang lễ… của họ đều diễn ra dưới gốc cây sồi. Người bị bệnh đến cầu xin cây chữa khỏi cho mình. Người gặp rắc rối trong cuộc sống tìm đến cây để xin lời khuyên nhủ. Họ cúng lễ cho cây sồi bằng cách nhét vào hốc cây những đồng tiền. Đến cuối năm, số tiền này sẽ được phân phát cho trẻ em như một cách để cây ban lộc. Cứ thế, cây sồi và con người dựa vào nhau mà sống hàng trăm năm cho đến thời hiện đại…”.

Khách du lịch luôn bị cuốn hút bởi cây sồi thần.

Cách đây mấy chục năm, bộ tộc Lenape rơi vào tình cảnh khó khăn. Chính sách phân biệt chủng tộc của nhà nước Mỹ khiến cho ngay cả việc canh tác trên mảnh đất của họ đã khó, chứ chưa nói đến việc tha hương. Người Lenape buộc phải sống dựa vào việc chặt cây để bán. Chẳng mấy chốc mà khu rừng nơi họ sống bị chặt gần hết, chỉ chừa lại khu vực quanh cây sồi thần. Biết không thể chặt cây sồi thần, vị tù trưởng mới họp cả tộc Lenape để bàn bạc.

Tại “Hội nghị Diên Hồng” ấy, bộ tộc Lenape đồng thuận đưa ra mặc định: phải sống dựa vào rừng! Nhưng mối quan hệ này không thể chỉ có “nhận” mà không hề “cho” đi! Điều thứ hai khiến bộ tộc Lenape “đốn ngộ” ra: có cách giúp họ hoàn toàn không phải chặt cây mà vẫn kiếm được thu nhập. Nhận thức mới này là động lực thúc đẩy người Lenape toàn tâm toàn ý lao vào phục hồi lại toàn bộ các thảm thực vật của các khu rừng nhằm tạo ra những hệ tầng sinh thái đa dạng. Không chỉ trồng lại các loài cây, người ta còn đi tìm những giống động vật bản địa trên địa bàn lân cận đem thả vào rừng. Đây không hề là những công việc dễ dàng hay nhanh chóng, và phải đến thế hệ nối tiếp người Lenape mới được hưởng thành quả.

Cây sồi thần nói riêng và những khu rừng nguyên sinh nói chung trở thành điểm du lịch nổi tiếng tại bang Pennsylvania. Khách du lịch đổ đến thung lũng Olley trước hết để thăm cây thần, sau là cắm trại và tận hưởng môi sinh không thể tuyệt vời hơn của những khu rừng thường xanh vẫn giữ được vẻ hoang dã. Danh tiếng của cây sồi còn được nâng tầm lên sau khi xuất hiện một cảnh trong phim “Khiêu vũ với bầy sói” nổi tiếng thế giới, đã giành tới bảy giải Oscar năm 1990. Người Lenape thu lợi bằng cách cung cấp dịch vụ homestay, bán đồ thủ công và giới thiệu nền văn hóa của riêng bộ tộc cho khách du lịch. Nhờ những hoạt động này mà không có hộ dân Lenape nào còn thuộc diện nghèo đói.

Bộ tộc Lenape không bao giờ bị lợi nhuận che mờ mắt. Người ta tiếp tục bảo vệ cây sồi và những khu rừng như tổ tiên đã từng làm. Thậm chí, họ còn bảo vệ chúng chặt chẽ hơn cả thời cha ông mình. Lực lượng kiểm lâm địa phương toàn là “con dân” thuộc tộc Lenape. Nhưng không chỉ có mình họ mà từ đứa trẻ đến người già đều mang trách nhiệm giữ gìn cho khu rừng lúc nào cũng được an toàn. Họ áp đặt những quy định rất nghiêm ngặt để bảo vệ cây rừng, để chúng không chịu sự can thiệp vô tình hay hữu ý của khách du lịch. Nhờ vào công sức của người dân Lenape mà cây sồi thần vẫn tiếp tục lớn. Nay cây đã cao 26,5m, đường kính khoảng 6,7m, được xếp vào hàng cây sồi to nhất nhì Bắc Mỹ.

Trong những năm gần đây, vì khói bụi từ các lò gạch lân cận mà cây sồi thần lẫn rừng cây có phần ít tươi tốt hơn. Sau khi mời các chuyên gia đến “thăm khám” cho cây, người Lenape đã đi đến một quyết định khó khăn: mỗi năm họ sẽ đóng cửa rừng sáu tháng để cây cối có điều kiện hồi phục. Đóng cửa rừng tức là không có khách du lịch, không kiếm được lợi nhuận, nhưng người Lenape vẫn quyết làm vậy.

Họ hiểu rằng, bộ tộc chỉ tồn tại khi nào rừng còn tươi tốt. Điều này không chỉ giới hạn trong việc làm du lịch bền vững, mà còn liên quan trực tiếp đến niềm tin và lối sống bản thân. Có quá nhiều giá trị của người Lenape đan xen và hiện thân trong rừng. Giữ rừng vì vậy là cách giúp người lớn có cơ may để lại một món quà vô giá vừa mang tính vật chất, lại nhân văn cho các thế hệ mai sau.

Cách người Lenape “thần thánh hóa” cây sồi thần và những khu rừng nguyên sinh đang từ vị trí “hiện tượng lạ” trở thành một cảnh quen thuộc trên khắp nước Mỹ. Ngày càng có nhiều cộng đồng thổ dân da đỏ tìm được cách kiếm lời từ rừng, lại vừa bảo vệ được rừng. Mà không chỉ có mình người da đỏ, cả người da trắng cũng đã - đang làm theo họ để nhận được sự che chở tuyệt vời của “Mẹ thiên nhiên”.

Các cộng đồng thực hiện được cả hai việc nói trên cùng lúc đều trở nên giàu có hơn, mạnh khỏe hơn, bền vững hơn. Theo một cách nào đó, trong thời đại văn minh, công nghệ thỏa mãn mọi nhu cầu của loài người, song dường như, những “cây thần” và những cánh rừng già vẫn luôn có cách che chở “phù hộ độ trì” cho con người, nếu như chúng được thật sự tôn quý?!

Vĩ thanh

“Trông người lại ngẫm đến ta”! Có vẻ như sau những trận đại hồng thủy khủng khiếp mà bà con Bắc - Nam miền Trung và Tây Nguyên phải oằn mình gánh chịu trong những tháng cuối năm vừa rồi, xem ra cái cách tôn thờ cây cối và những cánh rừng già của người da đỏ nước Mỹ thật đáng được để tâm suy nghĩ, coi đó như bài học kinh nghiệm vô giá trong những ngày Tết đến, Xuân về. Và từ đó có thêm hy vọng đón nhận một năm mới an lành, phát triển nhờ vào sự bao bọc nhân ái của “Mẹ thiên nhiên” trong năm Tân Sửu. Âu là thế chăng?!

Lê Công Hội (tổng hợp)