Ôn thi tốt nghiệp giai đoạn nước rút: Thí sinh cần lưu ý gì với môn Ngữ văn?

Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2025 sẽ được tổ chức vào các ngày 25, 26, 27, 28/6. Hiện tại cũng là giai đoạn ôn thi nước rút của các bạn học sinh lớp 12 chuẩn bị cho kỳ thi quan trọng này. Trong đó, môn Ngữ văn là một trong 2 môn thi bắt buộc của kỳ thi năm nay, đòi hỏi thí sinh phải nắm chắc các kiến thức cơ bản cũng như mở rộng hiểu biết về đời sống xã hội thì mới có thể đạt điểm cao.

Ngoài ôn luyện kiến thức cần rèn luyện kỹ năng làm bài

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Đặng Thị Thanh Ngân, giáo viên Ngữ văn, Trường Trung học phổ thông Kim Liên (quận Đống Đa, Hà Nội) chia sẻ: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh việc xây dựng phẩm chất và năng lực cho học sinh hơn là truyền thụ kiến thức một chiều. Vì vậy, để chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông 2025, học sinh lớp 12 không chỉ cần ôn tập kiến thức và còn cần rèn luyện kĩ năng làm bài.

Cô Đặng Thị Thanh Ngân, giáo viên Ngữ văn, Trường Trung học phổ thông Kim Liên (quận Đống Đa, Hà Nội). Ảnh: NVCC

Với bộ môn Ngữ văn, các em cần ôn tập lại kiến thức về đặc trưng thể loại: văn bản văn học (thơ, truyện, kịch, ký), văn bản nghị luận, văn bản thông tin và kiến thức về kiểu bài nghị luận. Mỗi thể loại có đặc trưng riêng, nắm chắc kiến thức này sẽ giúp các bạn trả lời những câu hỏi Đọc hiểu cũng như xây dựng hệ thống ý cho phần Viết.

Dựa trên đề thi tham khảo môn Ngữ văn tốt nghiệp trung học phổ thông từ năm 2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, cô Ngân cho rằng, trước khi bắt tay vào làm bài, điều quan trọng đầu tiên là học sinh cần nắm rõ cấu trúc và yêu cầu kiểm tra, đánh giá ở phần Đọc hiểu cũng như kỹ năng trả lời từng dạng câu hỏi.

Phần này thường gồm 5 câu hỏi: 2 câu ở mức độ nhận biết (thường là một câu hỏi về yếu tố nội dung và một câu về yếu tố hình thức), 2 câu ở mức độ thông hiểu và 1 câu vận dụng.

Để làm tốt bài thi, học sinh cần xác định đúng yêu cầu từng dạng câu hỏi và vận dụng kĩ năng phù hợp. Ví dụ, với câu hỏi nhận biết yếu tố hình thức, cần hiểu rõ đặc trưng của thể loại văn bản; còn câu hỏi về nội dung đòi hỏi khả năng tìm kiếm và khai thác thông tin từ văn bản.

Với câu hỏi dạng thông hiểu, đặc biệt là thông hiểu về hình thức nghệ thuật, học sinh cần nhận diện được các yếu tố nghệ thuật trong văn bản, từ đó phân tích và đánh giá hiệu quả biểu đạt của chúng trong việc xây dựng hình tượng, truyền tải nội dung, thể hiện thái độ, cảm xúc hay tài năng nghệ thuật của tác giả. Câu hỏi vận dụng thường yêu cầu học sinh rút ra bài học hoặc thông điệp về nhận thức, thái độ và hành động từ văn bản đã đọc.

Để đạt điểm cao ở phần Đọc hiểu, học sinh cần nắm vững kiến thức về các thể loại và kiểu văn bản, đồng thời rèn luyện kỹ năng trả lời từng dạng câu hỏi một cách chính xác, đầy đủ. Ngoài ra, các em cần trình bày rõ ràng, mạch lạc, tránh lan man, dài dòng.

Cũng theo giáo viên Ngữ văn Trường Trung học phổ thông Kim Liên, ở phần Viết, thí sinh sẽ gặp một văn bản ngoài sách giáo khoa. Do đó, yêu cầu đặt ra không phải là tái hiện kiến thức đã học, mà là khả năng vận dụng các năng lực đã được rèn luyện: từ năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo đến năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học.

Để làm tốt phần này, học sinh cần có một quá trình tích lũy lâu dài thông qua học tập, tự học và tự đọc. Khi có nền tảng văn chương tốt, các em sẽ biết rung cảm trước văn bản, từ đó đặt ra câu hỏi: Vì sao mình lại có cảm nhận ấy? Quá trình tìm câu trả lời đòi hỏi sự kết hợp giữa hiểu biết về nội dung, hình thức thể loại và khả năng tư duy phân tích sâu sắc.

Một bài làm sáng tạo không chỉ dừng lại ở việc hiểu tác phẩm, mà còn cần phải tư duy về lựa chọn nghệ thuật của tác giả: Vì sao viết như vậy? So với các tác phẩm cùng đề tài thì điểm riêng biệt nằm ở đâu? Tại sao lại dùng từ này mà không dùng từ khác? Thông điệp nào đang được gửi gắm?

Cuối cùng, để chuyển hóa cảm nhận thành bài viết chất lượng, học sinh cần vận dụng năng lực ngôn ngữ một cách linh hoạt - bài viết không chỉ đúng và đủ ý, mà còn phải diễn đạt trôi chảy, trong sáng, biểu cảm, có chiều sâu và dấu ấn cá nhân rõ nét. Đó chính là chìa khóa để đạt điểm cao và để phần Viết thực sự trở thành nơi thể hiện tư duy, cảm xúc và bản lĩnh văn chương.

Thí sinh cần nắm vững kiến thức về các thể loại và kiểu văn bản, đồng thời rèn luyện kỹ năng trả lời từng dạng câu hỏi một cách chính xác, đầy đủ. Ảnh minh họa: Lã Tiến

Học sinh cần nắm chắc bản chất kiến thức, không chạy theo dạng đề hay học thuộc mẫu

Cùng chia sẻ về phương pháp ôn luyện môn Ngữ văn trong giai đoạn nước rút, thầy Phạm Minh Nhật - giáo viên luyện thi Ngữ văn tại Hà Nội cho hay: “Với môn Ngữ văn lớp 12 của chương trình giáo dục phổ thông mới, học sinh có thể chia thành hai nhóm: một nhóm hiểu được bản chất môn học và học theo chiều sâu, nhóm còn lại học dàn trải, chạy theo luyện đề nhưng kết quả không cải thiện.

Vì vậy, điều cốt lõi là học sinh cần nắm vững bản chất kiến thức - tức đặc trưng thể loại văn bản - chứ không nên chạy theo dạng đề hay học thuộc mẫu. Luyện đề vẫn cần thiết, nhưng hiệu quả chỉ đến khi học sinh thực sự tập trung và phân tích sâu từng đề một cách nghiêm túc.

Làm nhiều đề một cách hời hợt sẽ không bằng làm ít đề mà dồn toàn tâm toàn ý, rút ra kinh nghiệm và hiểu rõ cách tư duy.

Bên cạnh đó, hiện nay vẫn có nhiều học sinh hiểu sai về cấu trúc đề thi mới, cho rằng đề sẽ mặc định là 4 điểm Đọc hiểu với 5 câu hỏi, 4 điểm Nghị luận xã hội viết thành bài văn 600 chữ, và 2 điểm Nghị luận văn học là một đoạn văn.

Tuy nhiên, đề thi mới rất linh hoạt: có thể theo cấu trúc 4-4-2 hoặc 4-2-4 (điểm); phần nghị luận xã hội có thể yêu cầu viết 200 chữ hoặc 600 chữ - đây chỉ là vấn đề về dung lượng, không phải hình thức cố định.

Đề thi hướng đến sự sáng tạo, chống văn mẫu, không khuyến khích học tủ. Vì vậy, học sinh cần thay đổi chiến thuật làm bài: không cần viết dài, mà cần viết chất lượng, rõ ý, chặt chẽ và giàu tính cá nhân.

Đặc biệt, phần Đọc hiểu sẽ sâu hơn trước, không chỉ hỏi biện pháp tu từ là gì mà còn khai thác bản chất - ví dụ: “so sánh gì”, “ẩn dụ như thế nào”,... Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo lựa chọn cấu trúc đề như hiện tại là rất phù hợp, giúp đánh giá năng lực thực chất và giảm tình trạng học thuộc, học vẹt”, thầy Nhật nói.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Phạm Hữu Cường - Giám đốcTrung tâm Giáo dục Cường Phát (Cường Phát Education)nhấn mạnh, để đạt hiệu quả cao nhất trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2025, đặc biệt trong giai đoạn nước rút hiện nay, học sinh cần tập trung rèn luyện và củng cố các năng lực giải quyết vấn đề có thể xuất hiện trong đề thi, đồng thời nâng cao những kỹ năng thiết yếu để thực hiện một bài thi chất lượng.

Tiến sĩ Phạm Hữu Cường - Giám đốc Trung tâm Giáo dục Cường Phát. Ảnh: NVCC

Việc học không nên chỉ dừng lại ở việc “cắm đầu” ôn lại kiến thức như trước đây, mà cần chuyển sang phương pháp học chủ động, thực chất, gắn với yêu cầu cụ thể của kỳ thi.

Bên cạnh đó, để hoàn thành tốt bài thi Ngữ văn, học sinh cần nắm chắc một số kiến thức cơ bản về các loại văn bản, như văn bản nghị luận, văn bản thông tin và văn bản văn học, đặc biệt là những khái niệm như chủ thể trữ tình, đối tượng trữ tình, thể thơ, điểm nhìn, ngôi kể, người kể chuyện, đề tài, chủ đề, cảm hứng chủ đạo…

Đây là nền tảng giúp học sinh phân tích, cảm thụ và viết bài một cách sâu sắc, chính xác. Đáng lưu ý, với phần nghị luận xã hội, việc nắm kiến thức sách vở thôi là chưa đủ, học sinh cần có sự hiểu biết rộng về đời sống xã hội để có thể đưa ra quan điểm phù hợp, lập luận thuyết phục và thể hiện được chiều sâu tư duy cá nhân trong bài làm.

Nói thêm về phương pháp chinh phục câu hỏi nghị luận văn học, Tiến sĩ Phạm Hữu Cường chia sẻ: “Để hình thành ý tưởng sắc bén và lập luận chặt chẽ, đồng thời tránh sa vào lối viết khuôn sáo khi thực hiện bài nghị luận xã hội, học sinh trước hết cần nắm vững cấu trúc, yêu cầu và phương pháp viết của dạng bài này, làm chủ từng bước triển khai.

Cùng với đó, các em phải chủ động suy nghĩ, dám bộc lộ quan điểm, thái độ và cách đánh giá của mình về vấn đề được bàn luận, miễn sao quan điểm ấy không trái pháp luật và không đi ngược đạo lý. Việc xác định đúng nội dung trọng tâm và phạm vi dẫn chứng do đề bài đặt ra là vô cùng quan trọng, bởi đây chính là giới hạn giúp lập luận không lan man.

Trong quá trình viết, học sinh nên tự đặt những câu hỏi nhỏ xoay quanh yêu cầu của đề, rồi trả lời chúng một cách ngắn gọn, đầy đủ và chính xác; chuỗi câu hỏi – đáp này sẽ như khung xương giúp bài viết mạch lạc.

Cuối cùng, bài nghị luận sẽ thêm sức thuyết phục khi người viết biết liên hệ tới thế hệ trẻ và đời sống hiện tại của dân tộc, đặt vấn đề trong bối cảnh rộng mở để những luận điểm không chỉ đúng mà còn giàu sức sống”.

Còn theo thầy Phạm Minh Nhật, về bản chất, nghị luận xã hội là một dạng bài viết thể hiện hiểu biết thực tế và góc nhìn cá nhân. Nếu là thí sinh chuẩn bị thi tốt nghiệp trung học phổ thông, thay vì chăm chăm đọc các bài văn mẫu, cần chọn cách cập nhật thông tin bằng việc đọc báo, nghe đài, tìm hiểu những câu chuyện thực tế, những tấm gương tiêu biểu trong cuộc sống.

Chương trình mới rất coi trọng yếu tố thực tiễn, vì vậy những dẫn chứng càng cụ thể, chi tiết và gần gũi với đời sống sẽ càng có giá trị trong bài làm. Quan trọng hơn cả là giữ được lập luận logic, thái độ rõ ràng và tránh sáo rỗng, giáo điều.

Thầy Phạm Minh Nhật nhấn mạnh, tâm lý thi cử luôn là điều khó tránh khỏi - căng thẳng, lo lắng là cảm xúc chung của hầu hết học sinh. Nhưng thay vì né tránh, hãy học cách đối diện và vượt qua. Trước kỳ thi, việc giữ gìn sức khỏe, ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý là vô cùng quan trọng.

Thí sinh cần xác định rõ đâu là môn mình tự tin và đâu là môn còn lo lắng; từ đó phân bổ thời gian học và làm bài hợp lý. Môn tự tin có thể dành ít thời gian ôn tập hơn, để tập trung đầu tư cho môn còn yếu. Quan trọng nhất là giữ tâm thế bình tĩnh, tin vào quá trình học tập suốt cả năm qua - đó chính là nền tảng giúp phát huy tốt nhất năng lực trong ngày thi.

Thầy Phạm Minh Nhật (áo trắng ở giữa). Ảnh: NVCC

Trong khi đó, cô Đặng Thị Thanh Ngân lại nhấn mạnh vào phương pháp quản lý thời gian tới các bạn học sinh lớp 12 để phát huy tối đa năng lực trong phòng thi.

“Dù đây là năm đầu tiên thi theo chương trình giáo dục phổ thông mới, với ngữ liệu ngoài sách giáo khoa, nhưng những năng lực, phẩm chất và kiến thức học sinh đã tích lũy trong suốt quá trình học phổ thông hoàn toàn đủ để giải quyết tốt đề thi.

Giai đoạn cuối cùng này, các em chỉ cần tập trung rà soát lại kiến thức cơ bản và rèn luyện cách trả lời từng dạng câu hỏi. Nếu có thời gian, hãy thử làm một đề thi trong đúng 120 phút để làm quen với áp lực và quản lý thời gian hiệu quả.

Khi nhận đề, các em nên đọc qua đề thi một lượt, vì đề thi thường là một thể thống nhất, đọc qua đề giúp các em định hướng được cách làm bài cũng như điều chỉnh thời gian làm từng phần, nếu có phần khó cần dành nhiều thời gian hơn để giải quyết.

Khi làm bài, cần phân bổ thời gian hợp lý: phần Đọc hiểu nên làm trong 30–35 phút, viết đoạn văn khoảng 30 phút, viết bài văn trong 50–60 phút. Đừng quên lập dàn ý trước khi viết và dành 3–5 phút cuối để đọc lại, chỉnh sửa bài.

Hãy làm bài tập trung và nghiêm túc, coi đây không chỉ là cột mốc của 12 năm học mà còn là bước đệm cho tương lai”, cô Ngân bày tỏ.

Đình Nam