Ông Putin nói 'dẫn đầu về AI sẽ thống trị thế giới', Nga ở đâu trong cuộc đua?

Nga đang ở đâu trong cuộc đua AI? Mỹ và Trung Quốc đang theo đuổi vị thế thống trị AI. UAE và Ả Rập Saudi đang chi hàng tỉ USD để biến mình thành trung tâm AI. Các chính phủ, từ Hàn Quốc đến Kazakhstan, đều đã công bố chiến lược cho chương trình AI quốc gia.

Nga từng tự hào với lịch sử lẫy lừng về các tài năng kỹ thuật. Nước này sở hữu một hệ sinh thái công nghệ thời internet, từ công cụ tìm kiếm Yandex đến mạng xã hội VKontakte. Ứng dụng nhắn tin Telegram được sáng lập bởi doanh nhân gốc Nga Pavel Durov.

Tội phạm mạng Nga từ lâu nổi tiếng trên thế giới vì tiên phong trong việc phát triển ransomware (mã độc tống tiền). Nhiều nhóm hacker đình đám có thành viên xuất thân từ Nga hoặc các nước hậu Xô Viết, ví dụ như REvil, Conti và LockBit.

Năm 2017, Tổng thống Nga Vladimir Putin từng tuyên bố rằng "ai dẫn đầu về AI sẽ thống trị thế giới”. Thế nhưng, ba năm kể từ khi làn sóng AI bùng nổ toàn cầu, sự hiện diện của Nga hầu như không đáng kể.

Điều này không phải vì Nga không coi trọng AI. Cuộc chiến bằng drone (máy bay không người lái) với Ukraine ngày càng phụ thuộc vào các hệ thống tự động hóa. Nga đang tiến gần đến việc hiện thực hóa ý tưởng bầy drone hỗ trợ AI. Nước này đã đưa hàng nghìn chip, trong đó có cả các bộ xử lý đồ họa (GPU) cao cấp, vào drone hỗ trợ AI. Thế nhưng, Nga vẫn chỉ là một nhân tố nhỏ trong bức tranh toàn cầu về AI.

Ngay bên kia biên giới, tại Phần Lan, một “phiên bản khác” của công nghệ Nga đang hình thành: Trung tâm dữ liệu khổng lồ dự kiến lắp đặt tới 60.000 GPU, trong đó có cả chip AI tiên tiến nhất của Nvidia.

Trung tâm dữ liệu này từng thuộc sở hữu của Yandex, một trong những tập đoàn công nghệ lớn nhất Nga, thường được ví là “Google của Nga”. Hiện nay, nó do Nebius (đặt trụ sở ở Hà Lan) quản lý. Nebius là công ty vừa ký thỏa thuận trị giá 17,4 tỉ USD để vận hành trung tâm dữ liệu cho Microsoft tại Mỹ.

Nebius là hãng công nghệ điện toán đám mây và trung tâm dữ liệu, được tách ra từ Yandex (chính thức hoàn tất vào tháng 7.2024).

Sau đó, Nebius đã nhanh chóng vươn lên hàng ngũ các hãng lớn trong lĩnh vực khởi nghiệp trung tâm dữ liệu. Nhiều đối thủ cùng ngành với Nebius, gồm cả CoreWeave, vốn xuất thân từ đào tiền mã hóa, nhờ đó có sẵn hạ tầng để xoay trục sang AI. Thế nhưng, Nebius lại có xuất phát điểm hoàn toàn khác: Tách khỏi Yandex và rời Nga sau khi cuộc chiến tại Ukraine nổ ra hồi tháng 2.2022.

Ngay cả trước thời điểm đó, Nga đã kiểm soát chặt các hãng công nghệ, chẳng hạn yêu cầu Yandex lọc kết quả tìm kiếm liên quan đến những chủ đề chính trị nhạy cảm. Dù vậy, Yandex vẫn là câu chuyện thành công về công nghệ lớn nhất của Nga, một minh chứng rằng người Nga có thể kiếm tiền ngoài dầu mỏ và khí đốt. Ngay cả Điện Kremlin cũng hiểu rằng gây sức ép quá mạnh với Yandex sẽ làm suy yếu nỗ lực thúc đẩy công nghệ trong nước.

Arkady Volozh đứng cạnh Tổng thống Vladimir Putin vào năm 2017 - Ảnh: Getty Images

Sau khi Nga tấn công Ukraine, Yandex phải tăng cường kiểm duyệt, giống như mọi hãng công nghệ khác trong nước. Một số lãnh đạo của Yandex, gồm cả đồng sáng lập Arkady Volozh, bị phương Tây trừng phạt. Nhiều nhân viên Yandex bỏ ra nước ngoài để phản đối cuộc chiến của Nga ở Ukraine.

Yandex sau đó đã tự chia tách. Đầu năm 2024, Yandex thông báo bán toàn bộ tài sản ở Nga, chiếm phần lớn hoạt động kinh doanh, cho các nhóm các nhà đầu tư Nga với giá 475 tỉ rúp (khoảng 5,2 tỉ USD tại thời điểm ký). Phần tài sản còn lại bên ngoài nước Nga của Yandex được đổi tên thành Nebius.

Arkady Volozh, người công khai phản đối việc Nga tấn công Ukraine vào năm 2023, sau đó đã thuyết phục thành công Liên minh châu Âu dỡ bỏ lệnh trừng phạt với ông. Thông qua thỏa thuận ký với Microsoft, quá trình “di cư” khỏi Nga của Nebius coi như hoàn tất.

Tại Nga, công cụ tìm kiếm Yandex vẫn là trung tâm của hệ sinh thái công nghệ quốc gia. Song thay vì ký hợp đồng với các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới, Yandex nay phải xoay sở trong một nền kinh tế bị quân sự hóa, thiếu vắng những doanh nhân công nghệ giỏi nhất. Giờ đây, khi các công ty nước ngoài đã rời đi, việc độc quyền thị trường Nga trở nên dễ dàng hơn với Yandex. Song, niềm hy vọng rằng một hãng công nghệ Nga sẽ đóng vai trò lớn trên trường quốc tế dường như hoàn toàn tiêu tan.

Nga có một lịch sử lâu dài trong việc “xuất khẩu” nhân tài công nghệ, từ nhà tiên phong hàng không Igor Ivanovich Sikorsky đến Sergey Brin (đồng sáng lập Google sinh năm 1973 tại Nga, di cư sang Mỹ hồi 1979). Khi AI đang hứa hẹn tạo ra bước ngoặt công nghệ lớn, Nga lại tiếp tục để “truyền thống” ấy tái diễn (Nebius tách khỏi Yandex – PV), đúng vào thời điểm bất lợi cho đất nước.

Igor Ivanovich Sikorsky - "cha đẻ của trực thăng hiện đại"

Igor Ivanovich Sikorsky (sinh năm 1889, mất năm 1972) là một trong những kỹ sư hàng không vĩ đại nhất thế kỷ 20, được thế giới ghi nhận là cha đẻ của trực thăng hiện đại. Ngay từ nhỏ, Igor Ivanovich Sikorsky đã bộc lộ niềm say mê với khoa học và hàng không, đặc biệt là ý tưởng về những cỗ máy có thể bay được nhờ lực nâng thẳng đứng.

Đầu thập niên 1910, Igor Ivanovich Sikorsky thử nghiệm nhiều mẫu trực thăng sơ khai nhưng công nghệ động cơ thời đó chưa đủ mạnh để biến giấc mơ thành hiện thực. Ông chuyển hướng sang phát triển máy bay cánh cố định và nhanh chóng trở thành nhân vật nổi tiếng với việc chế tạo Russky Vityaz năm 1913, chiếc máy bay 4 động cơ đầu tiên trên thế giới. Một năm sau, ông tiếp tục gây tiếng vang với Ilya Muromets, mẫu máy bay ném bom chiến lược hạng nặng được quân đội Nga sử dụng trong Thế chiến I.

Sau Cách mạng Nga năm 1917, Igor Ivanovich Sikorsky buộc phải rời quê hương vì biến động chính trị. Năm 1919, ông di cư sang Mỹ và bắt đầu lại từ con số không. Tại đây, Igor Ivanovich Sikorsky vừa đi dạy toán để kiếm sống vừa theo đuổi niềm đam mê chế tạo máy bay. Năm 1923, ông thành lập công ty Sikorsky Aircraft ở bang Connecticut (Mỹ). Ban đầu, Sikorsky Aircraft nổi tiếng với những chiếc thủy phi cơ cỡ lớn, phục vụ các chuyến bay xuyên đại dương của hãng hàng không Pan American.

Tuy nhiên, ước mơ về trực thăng chưa bao giờ tắt trong ông. Năm 1939, Igor Ivanovich Sikorsky cho ra đời chiếc VS-300, mẫu trực thăng sử dụng một rotor (cụm cánh quạt) chính và một rotor đuôi – thiết kế mang tính cách mạng, trở thành nền tảng cho tất cả loại trực thăng hiện đại sau này. Đến năm 1942, mẫu Sikorsky R-4 chính thức được sản xuất hàng loạt và đưa vào sử dụng trong quân đội Mỹ, trở thành trực thăng đầu tiên trên thế giới được triển khai thực tế.

Igor Ivanovich Sikorsky được mệnh danh cho "cha đẻ của trực thăng hiện đại"

Trong suốt sự nghiệp, Igor Ivanovich Sikorsky không chỉ cống hiến cho ngành hàng không Mỹ mà còn để lại dấu ấn toàn cầu. Các mẫu trực thăng mang thương hiệu Sikorsky được sử dụng rộng rãi trong quân sự, y tế, cứu hộ và hàng không dân sự. Sau khi ông qua đời năm 1972 tại Connecticut, Sikorsky Aircraft tiếp tục phát triển và ngày nay trở thành một trong những nhà sản xuất trực thăng hàng đầu thế giới, hiện thuộc tập đoàn Lockheed Martin (Mỹ).

Igor Ivanovich Sikorsky là minh chứng rõ rệt cho truyền thống “xuất khẩu nhân tài công nghệ” của Nga và Đông Âu. Từ một chàng trai đam mê hàng không ở Nga, Igor Ivanovich Sikorsky đã trở thành biểu tượng của ngành công nghiệp hàng không hiện đại, người biến trực thăng từ ý tưởng viễn tưởng thành phương tiện không thể thiếu trong đời sống con người.

Sơn Vân