Pha 'đáp trả' chí tử trong cuộc chiến Nga - Ukraine

Chuỗi đòn đánh ăn miếng trả miếng trong chưa đầy 24 giờ phơi bày bản chất của mùa đông năm nay: đây là mùa của cuộc chiến ý chí, nơi năng lượng trở thành đòn bẩy chiến lược. Một trạm biến áp bị phá hủy có thể tạo sức ép lên tinh thần xã hội không kém gì một vị trí tiền tuyến bị mất. Một đường ống hay cảng dầu bị tê liệt có thể khiến thị trường năng lượng toàn cầu chao đảo, tác động trở ngược vào tính toán của các bên liên quan.

Trước đó, từ tháng 10, Moscow đã âm thầm điều chỉnh cách đánh. Thay vì tấn công lẻ tẻ, Nga chuyển sang đánh tập trung, có chủ đích vào “hệ thần kinh” điện lực của Ukraine. Ba đợt tấn công lớn trong tháng 10 - các ngày 10, 22 và 30/10 - vào nhà máy nhiệt điện, trạm biến áp, tuyến truyền tải xương sống khiến nhiều khu vực của Ukraine mất điện khẩn cấp. Đêm 8/11, các cơ sở năng lượng ở Kiev, Poltava, Kharkov tiếp tục trúng đòn. Thủ đô có lúc mất điện hơn 12 giờ, nhiều quận, huyện cắt điện luân phiên. Tập đoàn năng lượng nhà nước Tsentrenergo phải thừa nhận đây là đợt tấn công khốc liệt nhất kể từ 2022.

Một khu phố ở Kiev chìm trong bóng tối giữa đợt cắt điện diện rộng. Ảnh: Getty Images

Mục tiêu của các đòn đánh này không chỉ là giảm sản lượng điện. Nga muốn bào mòn năng lực phòng không đắt đỏ của Ukraine, đẩy hệ thống hành chính địa phương vào trạng thái căng thẳng triền miên và khoét sâu mệt mỏi xã hội. Mỗi loạt UAV giá rẻ và tên lửa tầm ngắn buộc Ukraine phải “đốt” một lượng lớn tên lửa phòng không có giá thành cao gấp nhiều lần.

Trong bài toán tiêu hao, tấn công rẻ hơn phòng thủ và đó chính là áp lực mà Moscow muốn duy trì suốt mùa đông. Tuy nhiên, Kiev không còn chỉ là bên hứng chịu. Ukraine đang chủ động mở một “trận địa năng lượng đối xứng” nhằm vào Nga. Đòn đánh ngày 1/11 vào tuyến đường ống Koltsevoy dài khoảng 400km ở vùng Moscow - tuyến vận chuyển xăng, dầu diesel và nhiên liệu bay cho quân đội - là cú cắt thẳng vào huyết mạch hậu cần.

Cùng với đó là loạt vụ tấn công các nhà máy lọc dầu ở Ryazan, Volgograd, Tyumen, Saratov và những kho nhiên liệu quan trọng, được báo chí phương Tây cho là có hỗ trợ tình báo của Mỹ. Đến khi cảng Novorossiysk bị tê liệt tạm thời, thông điệp mà Kiev gửi tới Moscow khá rõ: nếu Nga biến lưới điện Ukraine thành mục tiêu, thì hạ tầng dầu khí của Nga cũng không còn an toàn.

Ở cả hai phía, năng lượng đã vượt khỏi phạm vi một ngành kinh tế để trở thành “vũ khí” định hình toàn bộ cuộc chiến. Với Ukraine, lưới điện là điều kiện để duy trì sản xuất, vận hành công nghiệp quốc phòng, cung cấp nhiên liệu cho giao thông, duy trì hệ thống phòng không và giữ ổn định đời sống dân cư. Một đất nước liên tục mất điện, mất sưởi trong mùa đông rất khó tránh khỏi các vết nứt xã hội.

Với Nga, các nhà máy lọc dầu, tuyến ống và cảng xuất khẩu là nguồn cung cấp “máu tài chính” cho chiến dịch quân sự. Mỗi cú đánh trúng một mắt xích trong chuỗi này đều làm tăng chi phí, kéo dài áp lực lên ngân sách và ảnh hưởng tới sự ủng hộ trong nước dành cho chiến tranh. Không phải ngẫu nhiên mà ngay khi “trận địa điện mùa đông” nóng lên, phương Tây tăng tốc hỗ trợ.

Ngày 3/11, Liên minh châu Âu (EU) công bố gói hỗ trợ mùa đông hơn 900 triệu euro cho Ukraine, trong đó có máy phát điện, máy biến áp, thiết bị lưới điện và cả cơ chế sử dụng tài sản Nga bị đóng băng để tài trợ cho Kiev trong giai đoạn 2026-2027. Ngày 17/11, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis tới Kiev, thống nhất cung cấp khí đốt ổn định cho Ukraine từ tháng 12/2025 đến tháng 3/2026 - một “van an toàn” quan trọng trong bối cảnh hạ tầng điện của nước này tiếp tục bị bào mòn. Song song, kế hoạch tích hợp lưới điện Ukraine vào thị trường điện châu Âu trước năm 2027 đang được đẩy nhanh, giúp nước này có thêm dư địa nhập khẩu điện từ EU khi cần.

Nhưng sự hỗ trợ đó cũng không làm thay đổi một thực tế: cục diện chiến trường đang ngày càng gắn chặt với tình trạng của những km dây dẫn, những trạm biến áp, những tuyến đường ống. Trong thế trận kéo dài, sức mạnh không chỉ được đo bằng số lượng xe tăng hay tầm bắn tên lửa, mà bằng khả năng duy trì hệ thống quốc gia trong điều kiện bị tấn công liên tục. Nói cách khác, chiến tranh không còn chỉ diễn ra nơi tuyến đầu, mà len vào từng công tơ điện, từng trạm xăng và từng lò sưởi trong mỗi căn hộ.

Từ góc độ toàn cầu, những cú đánh vào Novorossiysk hay các nhà máy lọc dầu của Nga còn là lời nhắc nhở về mức độ mong manh của thị trường năng lượng thế giới. Chỉ một cảng xuất khẩu phải dừng hoạt động tạm thời đã đủ để giới phân tích cảnh báo nguy cơ nguồn cung dầu thắt lại, kéo theo các chu kỳ giá cả và lạm phát mới. Điều này làm tăng rủi ro “tràn biên” của xung đột: một cuộc chiến tưởng như nằm trong phạm vi Đông Âu nhưng hệ quả lại lan tới từng hóa đơn năng lượng ở châu Âu, châu Á, thậm chí xa hơn.

“Trận địa điện mùa đông” vì thế không chỉ là bức tranh kỹ thuật - quân sự, mà là bài kiểm tra sức chịu đựng của cả hai xã hội. Nga muốn chứng minh họ có thể vừa duy trì chiến dịch quân sự, vừa giữ ổn định kinh tế - xã hội trong điều kiện bị đánh vào hạ tầng dầu khí. Ukraine muốn chứng minh lưới điện, hệ thống sưởi và đời sống dân cư của mình không gục ngã dưới những đòn tấn công liên tiếp. Phía sau làn khói từ những trạm biến áp, những bến dầu cháy sáng trong đêm là câu hỏi lớn về ý chí: bên nào chịu được cuộc chiến tiêu hao này lâu hơn.

Từ nay đến cuối mùa đông, mặt trận năng lượng nhiều khả năng vẫn sẽ là đường gân nổi rõ nhất của chiến sự Nga - Ukraine. Nếu Ukraine giữ được nhịp vận hành tối thiểu của lưới điện, họ sẽ bước vào năm 2026 với thế trận phòng thủ không đổ vỡ. Nếu Nga hạn chế được thiệt hại đối với các cảng dầu và nhà máy lọc dầu, họ vẫn có thể duy trì nguồn thu tài chính cho chiến dịch quân sự. Ngược lại, chỉ một cú đánh mang tính “biểu tượng” - làm tê liệt kéo dài một nhà máy điện trọng yếu của Ukraine, hoặc khiến một cảng dầu chủ lực của Nga ngừng hoạt động trong nhiều tuần - cũng đủ để xoay chuyển tính toán chiến lược của cả hai bên.

Ở một nghĩa rộng hơn, mùa đông năm 2025 đang cho thấy chiến tranh trong kỷ nguyên mới sẽ ngày càng ít giống những gì sách giáo khoa quân sự truyền thống mô tả. Thay vì những trận tổng tiến công ầm ầm xe tăng, ta chứng kiến những loạt UAV nhỏ, rẻ, bay thấp, nhắm vào thiết bị điện, nhà máy, bến dầu - những mục tiêu vốn được xem là “hậu trường” của đời sống dân sự. Và chính khi hậu trường trở thành tiền tuyến, từng tia điện bừng sáng trên bầu trời Kiev hay từng khoảng tối bất ngờ xuất hiện trên bản đồ xuất khẩu dầu Nga đều đang kể lại câu chuyện về một cuộc chiến, nơi năng lượng trở thành ngôn ngữ chủ đạo và nơi ý chí quốc gia được đo bằng khả năng đứng vững trong bóng tối.

Khổng Hà