Phải có cơ chế ràng buộc để FDI thực hiện chuyển giao công nghệ

Đại biểu Quốc hội chuyên trách Trịnh Thị Tú Anh, Đoàn ĐBQH tỉnh tham gia góp ý dự thảo luật tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

PV: Việc xác định khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá chiến lược mới” được xem là điểm nhấn quan trọng của Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV. Bà đánh giá như thế nào về lựa chọn này?

Bà Trịnh Thị Tú Anh:

Tôi hoàn toàn nhất trí với định hướng mang tính bước ngoặt này. Đây là quyết sách đúng đắn, kịp thời, có tầm nhìn xa trong bối cảnh Việt Nam đã chạm trần các động lực tăng trưởng truyền thống như vốn và lao động giá rẻ.

Khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là con đường duy nhất để nâng cao năng suất lao động tổng hợp (TFP), chuyển nền kinh tế từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu. Trong bối cảnh thế giới đang chuyển mạnh sang tăng trưởng xanh, kinh tế số, việc làm chủ công nghệ lõi - từ năng lượng tái tạo, vật liệu mới đến AI và Big Data - sẽ quyết định sức cạnh tranh quốc gia.

Bên cạnh đó, nhấn mạnh khoa học - công nghệ như “đột phá chiến lược” cũng thể hiện quyết tâm xây dựng năng lực tự chủ công nghệ, giảm phụ thuộc vào bên ngoài trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gay gắt, chuỗi cung ứng dễ đứt gãy. Việt Nam không thể mãi là nơi lắp ráp; chúng ta phải hướng tới trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo của khu vực.

PV: Đảng nhấn mạnh mục tiêu nâng đầu tư R&D và phát triển doanh nghiệp khoa học - công nghệ. Theo bà, cần bổ sung những cơ chế gì để huy động mạnh hơn nguồn lực tư nhân và FDI?

Bà Trịnh Thị Tú Anh:

Nghị quyết 57 nhấn mạnh tới hoạt động R&D (Research and Development - nghiên cứu và phát triển) với việc đề ra nhiều chỉ số cụ thể. Hệ thống tổ chức khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo được sắp xếp lại bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu - ứng dụng - đào tạo.

Để đạt mục tiêu nâng đầu tư R&D và phát triển doanh nghiệp khoa học - công nghệ, tôi xin nhấn mạnh 3 nhóm giải pháp cấp thiết:

Thứ nhất, đột phá chính sách tài khóa cho R&D. Trong đó, cần áp dụng ưu đãi thuế vượt trội, cho phép doanh nghiệp khấu trừ chi phí R&D ở mức cao nhất, bỏ các giới hạn trần khấu trừ hiện nay. Điều này tạo động lực tài chính mạnh mẽ để doanh nghiệp tư nhân đầu tư cho đổi mới sáng tạo.

Quang cảnh kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

Thứ hai, đổi mới mô hình quản lý vốn khoa học - công nghệ. Các Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ cần đổi sang mô hình vốn đối ứng bắt buộc, dùng ngân sách nhà nước làm “vốn mồi” để kéo dòng vốn tư nhân, giảm tính hành chính, tăng hiệu quả thị trường.

Thứ ba, ràng buộc trách nhiệm chuyển giao công nghệ của FDI. Ưu đãi đầu tư chỉ nên cấp khi doanh nghiệp FDI có cam kết rõ ràng, khả thi về: tỷ lệ R&D thực hiện tại Việt Nam; mức độ chuyển giao công nghệ; tỷ lệ nội địa hóa. Chúng ta phải thu hút công nghệ và tri thức, không chỉ thu hút vốn và nhà máy. Đây là chìa khóa để tạo lan tỏa công nghệ và nâng năng lực hấp thụ của doanh nghiệp Việt.

PV: Dự thảo tiếp tục khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng. Bà đánh giá mức độ thể chế hóa nội dung này như thế nào?

Bà Trịnh Thị Tú Anh:

Dự thảo thể hiện quyết tâm chính trị rất mạnh, củng cố niềm tin cho doanh nghiệp. Nhưng để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực, chúng ta cần thể chế hóa sâu hơn nữa.

Hiện doanh nghiệp tư nhân còn gặp rào cản lớn trong tiếp cận đất đai; nguồn vốn tín dụng dài hạn; cơ hội tham gia các dự án đầu tư công; gánh nặng thủ tục và cơ chế “xin - cho”. Do đó, cần xây dựng môi trường kinh doanh bình đẳng thực chất, đi kèm cơ chế hỗ trợ vượt trội như: chương trình quốc gia về nâng cấp quản trị theo chuẩn quốc tế; tỷ lệ mua sắm công dành riêng cho sản phẩm đổi mới sáng tạo trong nước; bảo vệ mạnh mẽ quyền sở hữu trí tuệ; có cơ chế để doanh nghiệp tham gia phản biện chính sách.

Ngoài ra, doanh nghiệp tư nhân cần được tham gia chính thức vào quá trình đàm phán, thực thi các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA).

PV: Theo bà, để doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, dự thảo cần bổ sung gì?

Bà Trịnh Thị Tú Anh:

Theo tôi cần có 3 định hướng lớn. Một là, nâng cấp quản trị doanh nghiệp theo chuẩn ESG và tăng trưởng xanh; có lộ trình quốc gia, đi kèm gói tín dụng ưu đãi giúp doanh nghiệp nâng chuẩn quản trị để đáp ứng yêu cầu chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hai là, liên kết bắt buộc giữa FDI - doanh nghiệp nhà nước - tư nhân; ưu đãi FDI phải gắn với cam kết chuyển giao công nghệ và tỷ lệ nội địa hóa. Doanh nghiệp nhà nước cần được giao vai trò dẫn dắt, đặt hàng, chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp tư nhân trong các ngành chiến lược như quốc phòng, hạ tầng, năng lượng.

Ba là, phát triển cụm ngành, cụm đổi mới sáng tạo. Cụm ngành sẽ giúp doanh nghiệp tư nhân, viện nghiên cứu và FDI chia sẻ chi phí R&D, chuẩn hóa sản phẩm. Nhà nước cần hỗ trợ tài chính - pháp lý để doanh nghiệp Việt Nam đăng ký và bảo vệ sở hữu trí tuệ quốc tế.

Nguyệt Thu .