Phải thu được thuế của Google, Facebook: nhưng bằng cách nào?

Mới đây, Cục Thuế TPHCM kiến nghị Chính phủ nêu một số khó khăn và đề xuất các giải pháp để buộc các doanh nghiệp này phải thực hiện nghĩa vụ thuế tại Việt Nam, cũng như hợp tác cung cấp thông tin của các tổ chức và cá nhân tại Việt Nam có hoạt động kinh doanh và có thu nhập từ các doanh nghiệp này(1).

Tuy nhiên, như phân tích dưới đây, những khó khăn và giải pháp mà Cục Thuế TPHCM kiến nghị lại có thể dễ dàng thực hiện, vì hầu như tất cả đã có trong luật.

Khó khăn thứ nhất được cục thuế nêu ra là, việc xác minh lý do dòng tiền ra vào các nhà mạng xã hội (tức các doanh nghiệp công nghệ trên) là rất khó khăn bởi thông tin tài khoản ngân hàng không thể hiện nội dung chuyển tiền.

Một khi đã làm chặt khâu thanh toán, chuyển tiền quốc tế qua hệ thống ngân hàng thương mại dưới sự theo dõi, thanh tra chặt chẽ của NHNN, thì sẽ không còn dễ dàng cho các tổ chức và cá nhân cư trú chuyển tiền ra nước ngoài cho các doanh nghiệp công nghệ trên (mà không khai báo đầy đủ, chính xác) nữa. Đồng nghĩa với đó là ngành thuế sẽ có thêm bằng chứng, căn cứ để điều tra thuế với các bên liên quan.

Khó khăn nêu trên là khá hiển nhiên, bởi để tránh bị “nhòm ngó”, điều tra thì cả bên bán (doanh nghiệp công nghệ) và bên mua (người mua quảng cáo) đều có xu hướng thống nhất cách ghi mục đích chuyển tiền sao cho “an toàn” nhất. Với mục đích khai báo như vậy thì đúng là khó có thể truy ra doanh thu của cả hai bên để mà tính được thuế tương ứng.

Nhưng ngành thuế có thể khắc phục khó khăn này bằng cách yêu cầu Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thanh tra, tăng cường kiểm soát hoạt động thanh toán quốc tế giữa người cư trú và không cư trú qua hệ thống ngân hàng nội địa.

Bởi đây là lĩnh vực thuộc phạm vi điều chỉnh của các quy định pháp luật hiện hành về quản lý ngoại hối, trong đó có nghĩa vụ của ngân hàng là kiểm tra, xác thực mục đích và tính hợp pháp của việc chuyển tiền.

Một khi đã làm chặt khâu thanh toán, chuyển tiền quốc tế qua hệ thống ngân hàng thương mại dưới sự theo dõi, thanh tra chặt chẽ của NHNN, thì sẽ không còn dễ dàng cho các tổ chức và cá nhân cư trú chuyển tiền ra nước ngoài cho các doanh nghiệp công nghệ trên (mà không khai báo đầy đủ, chính xác) nữa. Đồng nghĩa với đó là ngành thuế sẽ có thêm bằng chứng, căn cứ để điều tra thuế với các bên liên quan.

Khó khăn thứ hai mà cục thuế nêu ra là có đến 34 trong tổng số 40 ngân hàng “không nhiệt tình” cung cấp thông tin liên quan đến các tổ chức, cá nhân có thu nhập từ Google, Facebook. Do đó, cục thuế kiến nghị Chính phủ có quy định bắt buộc các ngân hàng phối hợp cung cấp thông tin cho cơ quan thuế, cũng như thực hiện việc khấu trừ nộp thuế theo quy định.

Trên thực tế thì Chính phủ đã ban hành Nghị định 126/2020 hướng dẫn Luật Quản lý thuế 2019, trong đó quy định ngân hàng thương mại có trách nhiệm cung cấp các thông tin về tài khoản thanh toán của người nộp thuế mở tại ngân hàng cho cơ quan thuế.

Ngành thuế có thể áp dụng các quy định về xử phạt trong Luật Quản lý thuế và nghị định hướng dẫn để (qua một bên thứ ba như NHNN, tòa án...) buộc tất cả ngân hàng có liên quan phải “phối hợp” với họ như yêu cầu, theo đúng quy định nếu không muốn bị xử lý theo pháp luật.

Thứ ba, cục thuế nêu khó khăn rằng Google và Facebook không đặt máy chủ tại Việt Nam nên (cơ quan quản lý nhà nước) không thể giám sát dòng tiền ra vào. Các doanh nghiệp này lại “lơ là” với việc kê khai và tự nộp thuế. Do đó, cục thuế kiến nghị yêu cầu Google, Facebook đặt văn phòng tại Việt Nam rồi tự kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế. Nếu họ thực hiện nghĩa vụ thuế không đúng quy định thì cần có chế tài mạnh hơn.

Cần lưu ý rằng, việc doanh nghiệp công nghệ phải đặt văn phòng đại diện hoặc chi nhánh tại Việt Nam đã được quy định trong Luật An ninh mạng, được thông qua năm 2018. Như vậy, kiến nghị buộc các doanh nghiệp này mở văn phòng tại Việt Nam cũng là... thừa.

Trong khi đó, vấn đề chủ chốt cần làm rõ là tại sao Google, Facebook lại “lơ là”, không đếm xỉa gì đến việc mở văn phòng tại Việt Nam mặc dù luật pháp Việt Nam có quy định như vậy?

Nếu họ vẫn thản nhiên, “bình an vô sự” đều đều thu tiền quảng cáo của doanh nghiệp và cá nhân mà phớt lờ yêu cầu phải có văn phòng ở Việt Nam thì có nghĩa là có một lý do nào đó. Và vấn đề này chắc chắn nằm ở tầm/trên bàn đàm phán thuế quốc gia (với Mỹ) và quốc tế (ví dụ, như thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu mới đây của nhóm quốc gia G7, trong đó có việc đánh thuế các doanh nghiệp công nghệ Mỹ). Những vấn đề này tuy không thuộc phạm vi bài viết, nhưng qua đó cho thấy ngành thuế dường như đã không cập nhật và phân tích thấu đáo tình hình thực tiễn trước khi đưa ra kiến nghị, giải pháp nói trên.

Xu hướng hợp tác quốc gia và quốc tế trong việc đánh thuế doanh nghiệp toàn cầu nói chung và các doanh nghiệp công nghệ Mỹ như Google và Facebook nói riêng cũng là một gợi ý cho thấy Việt Nam nên xử lý vấn đề thuế đối với các doanh nghiệp này như thế nào, thay cho những yêu cầu ngành thuế đã và đang đề xuất nhưng hầu hết đã nằm trong phạm vi điều chỉnh của pháp luật hiện hành.

-------------

Châu Phan