Phanh khẩn cấp không thể cứu mạng tài xế xe 7 chỗ đâm vào xe tải trên cao tốc

Vụ tai nạn trên xảy ra khoảng gần 16h ngày 8/11 tại Km 377+150 cao tốc Bắc- Nam (địa phận xã Trường Lâm, tỉnh Thanh Hóa), khi xe SUV 7 chỗ BKS 37K-289xx đâm thẳng vào hông chiếc xe đầu kéo đang dừng bên làn trái. Tài xế tử vong tại chỗ và 7 người bị thương. Tại hiện trường, phần đầu của chiếc xe bẹp rúm ró, nửa thân trước của xe biến dạng hoàn toàn.

Chiếc xe SUV 7 chỗ cắm thẳng đầu vào hông xe tải trên cao tốc Bắc- Nam tại đoạn Km 377+150 (địa phận xã Trường Lâm, tỉnh Thanh Hóa).

Ngay sau tai nạn, cộng đồng người dùng xe trên nhiều diễn đàn đã tranh luận về hiệu quả của hệ thống công nghệ an toàn, hỗ trợ cho người lái - ADAS trên mẫu xe này. Đây là mẫu SUV hạng sang đầu bảng của hãng xe điện, hiện có giá trên thị trường từ 1,6-1,7 tỷ đồng. Tài liệu hướng dẫn sử dụng xe của nhà sản xuất được đăng tải công khai cho biết, mẫu xe được trang bị nhiều tính năng an toàn cho người lái trong hệ thống ADAS, trong đó có cảnh báo va chạm bao phía trước (FCW) và phanh tự động khẩn cấp (AEB).

Cơ chế hoạt động của tính năng cảnh báo va chạm phía trước và phanh khẩn cấp tự động

Theo giới thiệu của nhà sản xuất, trên mẫu xe SUV 7 chỗ này, hệ thống FCW và phanh AEB được kích hoạt khi tốc độ xe nằm trong khoảng từ 5-130 km/h (3 mph - 80 mph).

Phanh khẩn cấp tự động phía trước F-AEB sử dụng dữ liệu được thu thập từ camera trước, radar phía trước và hai radar góc để tính toán khoảng cách và tốc độ của nhiều loại vật thể trên quỹ đạo di chuyển của xe như các phương tiện khác, xe mô tô, người đi bộ, người đi xe đạp. Phạm vi nhìn thấy vật thể của camera và radar trên xe là 160m.

Theo chu trình phản ứng thông thường ở 2 hệ thống này, khi phát hiện nguy cơ va chạm trực diện sắp xảy ra, FCW kích hoạt trước, phát ra âm thanh cảnh báo lớn, tài xế sẽ chủ động phanh hoặc đánh lái.

Nếu trong 0,5-1 giây, tài xế không phản ứng thì hệ thống AEB sẽ hoạt động. Xe sẽ tự động giảm áp suất dầu phanh nhẹ để kiểm tra độ bám và đồng thời có thể siết dây đai an toàn sơ bộ. Khi xác suất va chạm vượt 80-90% và người lái vẫn chưa phản ứng, xe sẽ phanh tự động toàn lực. Thời gian kích hoạt phanh thường trễ hơn âm thanh cảnh báo khoảng 0,8 -1,5 giây.

Hãng xe cảnh báo không kích hoạt phanh tự động khi xe chạy trên 80 km/h gặp vật thể đứng yên

Tuy nhiên, ít ai ngờ rằng, các tính năng an toàn lý tưởng trên lại có giới hạn được công bố rất rõ ràng. Hướng dẫn sử dụng của hãng xe có dòng cảnh báo rõ, cả tính năng cảnh báo va chạm phía trước và phanh khẩn cấp tự động “sẽ không kích hoạt đối với các phương tiện đang đứng yên, xe máy đang di chuyển hoặc đứng yên và những người tham gia giao thông dễ bị tổn thương (chẳng hạn như người đi bộ, người đi xe đạp) khi tốc độ xe vượt quá 80 km/h (50 mph) do những hạn chế của hệ thống nhận biết.”

FCW có thể bị hạn chế khả năng phát hiện vật thể trong các trường hợp như các vật thể nằm phía trên vùng phủ sóng của cảm biến và camera, chẳng hạn như cửa gara mở một phần hoặc các vật thể được treo; các vật thể thấp; các vật thể hẹp, chẳng hạn như dây chắn, cột hoặc hàng rào, các vật thể nhô ra, chẳng hạn như thanh kéo xe moóc và các đồ vật có bề mặt và cấu trúc không ổn định, chẳng hạn như vải. Ngoài ra, radar, cảm biến bị bẩn cũng ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống này.

Điều kiện thời tiết như mưa, sương mù hay đường dốc, cong cũng làm giới hạn khả năng nhận diện vật thể của radar và camera.

Như vậy, về lý thuyết, trường hợp hệ thống phát hiện tài xế không kịp hoặc không có phản ứng trước vụ va chạm sắp xảy ra, xe sẽ tự động phanh gấp để giảm thiệt hại của vụ va chạm.

Nhưng khi soi chiếu vào tình huống ở vụ tai nạn xe SUV 7 chỗ “cắm đầu” vào xe tải đang dừng trên đoạn cao tốc đi qua Thanh Hóa hôm 8/11, cả hai tính năng an toàn cao cấp này đều không hoạt động. Điều này đúng với hướng dẫn sử dụng của xe.

Chiếc xe tải được cho là dừng ở làn trái – làn tốc độ cao, tức tối đa là 120km/h. Chiếc xe SUV 7 chỗ nếu chạy đúng với tốc độ làn này, tức từ 90-120 km/h, gặp xe tải đứng yên, đã không kích hoạt tính năng cảnh báo va chạm phía trước và phanh khẩn cấp tự động theo đúng lập trình của nhà sản xuất.

Điều này không phải chỉ có ở riêng hãng xe này. Nhiều hãng xe lớn từng gặp tình huống tương tự. Năm 2020, một chiếc Tesla Model 3 ở Đài Loan đâm thẳng vào xe tải bị lật chắn ngang đường dù Autopilot đang hoạt động. Năm 2018, tổ chức FDM ở Đan Mạch thử nghiệm Volvo XC60 và ghi nhận hệ thống phanh tự động không kích hoạt khi gặp vật thể tĩnh. Còn theo báo cáo năm 2022 của Hiệp hội Ô tô Mỹ (AAA), trong 20 lần thử nghiệm với vật thể đứng yên, có tới 14 lần xe vẫn va chạm dù có AEB. Hãng xe VinFast trong các tài liệu hướng dẫn sử dụng xe cũng đã nêu rõ các cảnh báo, lưu ý về các tính năng an toàn của xe.

Về nguyên lý kỹ thuật, thuật toán loại bỏ tình huống “chạy tốc độ cao gặp vật thể tĩnh” xuất phát từ quan điểm đảm bảo an toàn, tránh rủi ro xe phanh nhầm trước các vật tĩnh khác như cầu vượt, dải phân cách hoặc biển báo. Ở tốc độ cao, chỉ cần radar nhận sai cầu vượt hay biển báo thành vật cản là xe có thể phanh gấp giữa cao tốc, gây ra tình huống cực kỳ nguy hiểm. Do đó, các nhà sản xuất đặt ngưỡng giới hạn 80 km/h để ngăn hệ thống AEB tự động can thiệp trong những tình huống khó phân biệt.

Nói tóm lại, trong điều kiện lái xe trên cao tốc (90–120 km/h), cả hệ thống cảnh báo ca chạm phía trước và phanh khẩn cấp sẽ không hoạt động khi phía trước là một chiếc xe đang đứng yên – đang dừng. Đa số trên thị trường (Mỹ, châu Á), các hãng xe như Tesla, Toyota, Hyundai, VinFast... đều tuân thủ quy ước an toàn ISO 22839 và đánh giá của Euro NCAP/IIHS. AEB chỉ kích hoạt trong dải tốc độ 10-80 km/h, và chỉ với mục tiêu đang di chuyển cùng hướng.

Hiện nay, trên một số mẫu xe hiện đại như Volvo EX90 (2024), Mercedes Drive Pilot (Level 3), BMW i7 Highway Assist, các hệ thống kết hợp radar, lidar và bản đồ 3D đã bắt đầu cho phép nhận dạng vật tĩnh trên 120 km/h, nhưng chỉ để giảm tốc độ trước nguy cơ va chạm, không phanh khẩn cấp.

ADAS hoạt động tối ưu khi đường thẳng, vạch làn rõ, phương tiện di chuyển cùng chiều và cảm biến sạch. Khi nằm ngoài các điều kiện đó – như xe tải đỗ trong làn tốc độ cao, trời mưa hoặc địa hình dốc – hệ thống hỗ trợ an toàn cho người lái sẽ không thể phát huy tác dụng. Nói cách khác, công nghệ chỉ có thể giảm thiểu rủi ro, không thể thay thế sự tập trung và phản xạ của con người. Trên cao tốc, dù xe thông minh đến đâu, người lái vẫn là hệ thống an toàn cuối cùng – và quan trọng nhất.

Tin bài cộng tác gửi về email: otoxemay@vietnamnet.vn. Xin cảm ơn!

Phạm Huyền