Pháp luật nhân văn đối với người chưa thành niên

Trước thực tế đó, pháp luật Việt Nam đã có những quy định mới theo hướng nhân văn, đề cao giáo dục và phục hồi, giúp các em nhận ra sai lầm, sửa chữa và tái hòa nhập cộng đồng, đúng với tinh thần “lấy giáo dục là chính” trong chính sách hình sự với người chưa thành niên.

Trách nhiệm của cộng đồng

Những năm gần đây, không ít vụ án có bị can, bị cáo là người chưa thành niên khiến dư luận không khỏi day dứt. Từ những hành vi bộc phát, thiếu nhận thức đến sai lầm do bị lôi kéo, mỗi câu chuyện đều gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về sự thiếu quan tâm, định hướng của gia đình và xã hội. Phía sau mỗi vụ án là những bài học sâu sắc về giáo dục, cảm hóa và trách nhiệm cộng đồng trong bảo vệ, uốn nắn thế hệ trẻ.

Nổi cộm gần đây, vụ việc đau lòng xảy ra ngày 17-10-2025 tại thôn Xa Thư, xã Quảng Bình (tỉnh Thanh Hóa) đã gây xôn xao dư luận. 2 nam sinh xảy ra xô xát sau giờ học do mâu thuẫn bộc phát trong tiết thể dục. Trong lúc nóng giận, P.T.B.N. (học sinh lớp 11) đã dùng dao đâm em L.Q.H. (học sinh lớp 12) tử vong.

Tòa án nhân dân tỉnh xét xử một bị cáo là trẻ vị thành niên. Ảnh: Phạm Huệ

Vụ án không chỉ để lại nỗi đau cho gia đình, nhà trường và bạn bè mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng bạo lực học đường và việc học sinh mang theo hung khí đến trường.

Một vụ việc khác xảy ra tại Đồng Nai cho thấy thực trạng đáng lo ngại về bạo lực trong giới trẻ. Ngày 29-3-2025, Công an tỉnh Đồng Nai tạm giữ hình sự 5 nghi can để điều tra về hành vi giết người, trong đó có 3 người chưa đủ 18 tuổi. Trước đó, ngày 27-3, em N.M.T. (17 tuổi) đứng gần khu vực Trường Tiểu học - THCS-THPT Tân Hòa (nay là phường Hố Nai) thì bất ngờ bị một nhóm thanh thiếu niên dùng hung khí tấn công khiến nạn nhân gục tại chỗ, phải nhập viện cấp cứu trong tình trạng nguy kịch.

Toàn bộ vụ việc được camera an ninh ghi lại, sau đó lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội, gây bức xúc trong cộng đồng. Bước đầu, cơ quan công an xác định nguyên nhân xuất phát từ mâu thuẫn tình cảm giữa T. và một nghi can cùng tuổi. Điều đáng chú ý là phần lớn những người tham gia vụ việc đều là trẻ vị thành niên.

Giáo dục bằng pháp luật nhân văn

Những năm gần đây, chính sách và pháp luật nước ta ngày càng có xu hướng nhân văn, khoan dung hơn đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật. Điển hình như Luật Tư pháp người chưa thành niên đã được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 30-11-2024 (sửa đổi, bổ sung ngày 25-6-2025, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV) có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2026.

Thẩm phán Đinh Thị Kiều Lương, Phó Chánh Tòa hình sự Tòa án nhân dân tỉnh Đồng Nai cho hay: Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định toàn diện về xử lý chuyển hướng (là một cách xử lý đặc thù trong Luật Tư pháp người chưa thành niên, thay thế cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự), hình phạt, thủ tục tố tụng, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng đối với người chưa thành niên phạm tội. Mục đích chính là giáo dục, giúp người chưa thành niên nhận thức và sửa chữa sai lầm, thay vì trừng phạt.

Luật giữ nguyên 4 hình phạt chính gồm: cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ và tù có thời hạn; không áp dụng tù chung thân, tử hình. Bổ sung quy định áp dụng hình phạt cảnh cáo cho tội ít nghiêm trọng hoặc do vô ý, có nhiều tình tiết giảm nhẹ. Người từ 14 đến dưới 16 tuổi có tài sản riêng có thể bị phạt tiền nhưng không quá 1/3 mức phạt chung. Đồng thời giảm mức hình phạt cao nhất đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi từ 18 năm xuống 15 năm tù; người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội từ 12 năm xuống 9 năm tù, trừ trường hợp phạm loại tội xâm phạm tính mạng sức khỏe và ma túy thì mức hình phạt theo quy định của pháp luật hiện hành.

Đặc biệt, luật cũng quy định về tố tụng thân thiện bảo đảm an toàn, bí mật, danh dự và quyền lợi của người chưa thành niên trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố. Thời hạn tố tụng rút ngắn một nửa; người chưa thành niên bắt buộc có luật sư; việc lấy lời khai, đối chất phải phù hợp tâm lý, lứa tuổi, có người đại diện tham dự. Cán bộ tố tụng phải được đào tạo chuyên sâu về trẻ em…

Những quy định tiến bộ trong Luật Tư pháp người chưa thành niên thể hiện rõ tinh thần nhân văn, lấy giáo dục làm trọng tâm trong xử lý người trẻ phạm tội. Đây là bước tiến quan trọng góp phần bảo vệ, cảm hóa và giúp người trẻ tái hòa nhập, trở thành công dân có ích cho xã hội.

Phạm Huệ