Phát hiện giống cua nước ngọt hoàn toàn mới trên núi Bà Đen

Một số hình ảnh về sinh cảnh sống, giống và loài cua mới ngoài tự nhiên. Ảnh: Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga

Ngày 17/9/2025, công trình nghiên cứu về giống và loài cua nước ngọt hoàn toàn mới này được được công bố trên Tạp chí quốc tế Zootaxa. Đây là kết quả của sự hợp tác giữa nhóm các nhà khoa học thuộc Chi nhánh Phía Nam - Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, phối hợp cùng Viện Sinh học và Viện Khoa học sự sống (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam).

Theo Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, tên gọi của loài cua mới mang tính chất địa danh sâu sắc. Tên giống mới Tayninhon được đặt theo tỉnh Tây Ninh, trong khi tên loài nuibaden lấy từ chính địa danh Núi Bà Đen - nơi loài cua được tìm thấy. Việc đặt tên này nhằm mục đích khẳng định sự gắn kết giữa sinh vật với vùng đất đặc hữu, góp phần quảng bá hình ảnh của Tây Ninh như một địa danh có đa dạng sinh học cao, đồng thời nhấn mạnh chủ quyền với các vùng đất của Tổ quốc.

Theo mô tả khoa học, Tayninhon nuibaden có một số đặc điểm nhận dạng nổi bật: Mai cua gần vuông, bề mặt phẳng với nhiều nếp nhăn và gân nổi rõ ở vùng mang. Góc ổ mắt ngoài có hình tam giác. Mép trán rộng và hơi lõm, với rãnh hình chữ H rõ nét. Chân bò phát triển cân đối, trong đó cặp thứ ba dài nhất và cặp thứ nhất ngắn nhất.

Loài cua này được tìm thấy ở độ cao khoảng 400 m trên Núi Bà Đen. Chúng sống trong các khe nứt và khe đá nơi có dòng nước chảy chậm. Khác biệt với nhiều loài cua khác, Tayninhon nuibaden hoạt động cả ngày lẫn đêm, không có thói quen đào hang và cũng không sống trên cây. Môi trường sống của chúng đặc trưng bởi những khối đá granite lớn xếp chồng lên nhau, với thảm thực vật chủ yếu là dây leo và các loài cây bám đá.

Phát hiện Tayninhon nuibaden có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt:

Về mặt khoa học: Nó bổ sung một mắt xích mới vào hệ thống phân loại cua nước ngọt toàn cầu, khẳng định tiềm năng đa dạng sinh học to lớn của Việt Nam và đặc biệt là Tây Ninh.

Về du lịch và thương hiệu: Núi Bà Đen có một số loài đặc hữu như ốc núi Bà Đen (Cyclophorus saturnus), thằn lằn núi Bà Đen (Cyrtodactylus badenensis), thạch sùng ngón mắt đen (Cyrtodactylus nigriocularis) hay loài tắc kè núi Bà Đen (Gekko badenii)). Việc phát hiện thêm loài đặc hữu ở Núi Bà Đen chứng minh đây là “kho sinh học” vô giá, cần được bảo tồn và phát huy thế mạnh thông qua hoạt động du lịch sinh thái.

Về chính sách: Dựa trên tiêu chuẩn IUCN (2024), nhóm nghiên cứu đã đề xuất xếp Tayninhon nuibaden vào mức Sẽ nguy cấp (Vulnerable - VU). Sự phát triển hạ tầng phục vụ du lịch trên đỉnh núi, hoạt động canh tác nông nghiệp dưới chân núi, cùng với tác động từ biến đổi khí hậu đang dần thu hẹp không gian sống của loài. Các nhà khoa học khuyến nghị cần sớm triển khai chương trình giám sát, nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học của loài. Đồng thời, việc tích hợp bảo tồn vào chiến lược phát triển du lịch bền vững của địa phương là vô cùng cần thiết để bảo vệ loài cua độc nhất vô nhị này.

Hiền Thảo