Phát hiện hang động 9.200 năm tuổi ở Uzbekistan thách thức giả thuyết về nguồn gốc nông nghiệp

Cuộc khai quật năm 2019 tại Hang Toda. Ảnh: Robert Spengler

Sự xuất hiện của nông nghiệp trong thời kỳ đồ đá mới được xem là bước ngoặt quan trọng trong tiến trình phát triển văn hóa loài người. Dù giới học giả thừa nhận rằng hoạt động canh tác đã phát sinh độc lập ở nhiều khu vực như Châu Phi, Châu Mỹ và Đông Á, nhưng nguồn gốc của các cây lương thực chính như lúa mì, lúa mạch và các loại đậu từ lâu vẫn được quy về vùng Lưỡi liềm phì nhiêu, nơi cộng đồng Natufian bắt đầu thu hoạch ngũ cốc hoang dại từ khoảng 10.000 năm trước.

Tuy nhiên, một nghiên cứu liên ngành gần đây cho thấy ít nhất 9.200 năm trước, các cộng đồng ở tận phía bắc và phía đông, cụ thể là miền nam Uzbekistan, cũng đã thu hoạch lúa mạch hoang bằng lưỡi liềm. Phát hiện này chứng minh rằng các tập quán văn hóa dẫn đến nông nghiệp đã phổ biến rộng rãi hơn nhiều so với nhận định trước đây, đồng thời thách thức quan điểm cho rằng nông nghiệp chỉ hình thành như một phản ứng trước áp lực khí hậu hoặc sự gia tăng dân số.

Phát hiện nói trên được ghi nhận trong quá trình khai quật tại hang Toda ở Thung lũng Surkandarya, miền nam Uzbekistan. Công trình do nhóm nghiên cứu quốc tế dẫn đầu bởi Xinying Zhou thuộc Viện Cổ sinh vật học Động vật có xương sống và Cổ nhân chủng học ở Bắc Kinh, phối hợp cùng Farhad Maksudov - giám đốc Viện Khảo cổ học tại Samarkand thực hiện. Từ những lớp trầm tích cổ nhất của hang, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy công cụ bằng đá, than củi và tàn tích thực vật còn được bảo tồn.

Quang cảnh Thung lũng Surkhandaraya, nơi có Hang Toda ở phía nam Uzbekistan. Nguồn: Robert Spengler

Phân tích khảo cổ thực vật do Robert Spengler thuộc Viện Địa nhân học Max Planck chủ trì đã xác nhận rằng cư dân nơi đây từng thu thập lúa mạch hoang dã từ các thung lũng lân cận. Bên cạnh đó, các di vật thực vật còn lại gồm vỏ quả hồ trăn và hạt táo. Việc kiểm tra các công cụ - chủ yếu là lưỡi dao và mảnh đá vôi - cũng cho thấy các dấu vết mài mòn phù hợp với việc cắt cỏ và cây trồng, tương tự bằng chứng từ những địa điểm gắn liền với hoạt động nông nghiệp sơ khai.

Xinying Zhou nhận định: “Khám phá này sẽ làm thay đổi cách các nhà khoa học nhìn nhận quá trình chuyển đổi từ săn bắt - hái lượm sang trồng trọt, vì nó chứng minh hành vi này phổ biến hơn rất nhiều so với những gì từng được biết đến”.

Trong khi đó, Spengler bổ sung: “Những cộng đồng săn bắn hái lượm thời cổ đại đã gắn bó chặt chẽ với các tập quán văn hóa dẫn tới sự ra đời của nông nghiệp. Ngày càng có nhiều bằng chứng chỉ ra rằng quá trình thuần hóa có thể diễn ra mà không hề có chủ đích từ con người và việc con người liên tục duy trì các hành vi này đã góp phần củng cố quan điểm đó”.

Một mẫu lúa mạch hoang dã hiện đại với từng hạt tự nhiên vỡ ra khi chín. Nguồn: Robert Spengler

Nhóm nghiên cứu cho biết sẽ tiếp tục tìm hiểu mức độ phổ biến của các hành vi này tại khu vực Trung Á trong cùng giai đoạn. Đồng thời, họ cũng đang xem xét khả năng những hạt ngũ cốc phát hiện được tại hang Toda có thể là một ví dụ ban đầu của việc canh tác lúa mạch hoang về mặt hình thái. Nếu giả thuyết này đúng, điều đó đồng nghĩa với việc đã tồn tại một nguồn gốc nông nghiệp riêng biệt, hoặc các truyền thống canh tác từ Lưỡi liềm phì nhiêu đã lan rộng ra về phía đông sớm hơn nhiều so với những gì giới khoa học từng biết.

Trong cả hai trường hợp, các nghiên cứu trong tương lai hứa hẹn sẽ giúp lấp đầy những khoảng trống còn lại trong bức tranh lịch sử nông nghiệp và tiến trình phát triển của loài người.

La Khê (Theo SciTechDaily)