Phát huy giá trị không gian hồ Văn

Trình diễn thư pháp tại hồ Văn trong dịp Tết Nguyên đán Quý Mão.

Tại Hội chữ xuân Tết Quý Mão 2023, gò Kim Châu- một đảo nổi trên hồ Văn được chọn là nơi tổ chức triển lãm thư pháp. 40 bức thư pháp đã được trưng bày quanh gò Kim Châu. Gò Kim Châu vốn xưa hoang tàn, nay được cải tạo trở thành một điểm du ngoạn với chiếc cầu đá cong cong bắc ra. Chung quanh là hàng lan can bằng đá. Một tòa phương đình cũng được dựng lên, vừa tạo cảnh quan, vừa làm nơi tổ chức một số hoạt động văn hóa. Đây là sự kiện văn hóa đầu tiên được tổ chức tại gò Kim Châu sau nhiều thập kỷ “ngủ yên”.

Hồ Văn vốn là một hạng mục quan trọng của Văn Miếu-Quốc Tử Giám. Giữa hồ có một đảo nhỏ, được gọi là gò Kim Châu. Trên gò được dựng Phán Thủy đình - nơi các nho sĩ thường lui tới để bình văn chương thơ phú. Ngày nay, Phán Thủy đình tuy không còn, nhưng trên gò vẫn còn hai tấm bia đá ghi lại vẻ đẹp của hồ Văn xưa. Trong đó, tấm bia dựng năm Tự Đức thứ 18 (1865) ghi lại việc tu sửa Văn Miếu và nạo vét hồ Văn vào năm 1863.

Tấm bia còn lại dựng năm 1942, ghi lại việc trả lại hồ Văn về Văn Miếu sau sai sót trong chia tách địa lý hành chính. Tuy nhiên, do công tác quản lý lỏng lẻo, suốt một thời gian dài, hàng trăm hộ dân lấn chiếm không gian, xây dựng, cơi nới, hồ trở thành ao tù, nước đọng. Phải đến năm 2005, hồ Văn mới được tu sửa lớn và bàn giao cho Trung tâm Hoạt động Văn hóa, khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám. Tuy nhiên, hệ quả của việc buông lỏng quản lý trước đây là người dân đã dựng trên gò Kim Châu một điện thờ. Điện thờ này cản trở việc cải tạo gò Kim Châu, hoàn trả không gian hồ Văn.

Do đây là công trình tâm linh, nên phải mất nhiều năm kiên trì vận động, thuyết phục, gian thờ mới được tháo dỡ khi có được sự đồng thuận của các bên. Tháng 7/2021, Trung tâm Hoạt động Văn hóa, khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám đã đầu tư tu bổ gò Kim Châu với hai hạng mục chính là phục dựng tòa phương đình và xây dựng chiếc cầu đá ra gò Kim Châu với tổng kinh phí 7 tỷ đồng (không dùng vốn ngân sách) và đưa vào khai thác.

Ở giữa đô thị chật chội, một không gian như hồ Văn rộng hơn 1ha, với gò nổi, không gian mặt nước, đường bao quanh là rất quý. Trước khi hoàn thành tôn tạo gò Kim Châu, hồ Văn là nơi tổ chức một số sự kiện văn hóa. Nhưng nay, Trung tâm Hoạt động Văn hóa, khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám đang nỗ lực tìm giải pháp để không gian này được phát huy giá trị.

Trung tâm đang xây dựng đề án tổng thể để cải tạo hồ Văn. Những khu nhà tạm dựng quanh hồ Văn phục vụ cho các hoạt động văn hóa sẽ được tháo dỡ để dựng lại những kiến trúc phù hợp không gian, phục vụ cho tổ chức các hoạt động văn hóa. Hồ cũng sẽ được nạo vét, kè lại... Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa, khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu cho biết: “Nếu chỉ để khách đến tham quan thì rất lãng phí. Với định hướng đưa Văn Miếu-Quốc Tử Giám thành không gian sáng tạo thì khu vực hồ Văn là rất phù hợp.

Chúng tôi sẽ có kế hoạch dài hạn để khai thác không gian hồ Văn thường xuyên, với các hoạt động văn hóa diễn ra hằng ngày, hằng tuần. Ưu tiên của chúng tôi vẫn là các hoạt động văn hóa phù hợp không gian của di sản, mang tính giáo dục, hướng đến lớp trẻ”.

Việc “đòi” lại được gò Kim Châu, hoàn trả tổng thể mặt bằng hồ Văn là bước tiến lớn trong bảo tồn, phát huy giá trị hồ Văn. Song, do Văn Miếu-Quốc Tử Giám là Di tích quốc gia đặc biệt, cho nên việc cải tạo hồ Văn, phát huy giá trị lâu dài cần phải có sự cho phép của nhiều cấp. Trong thời gian này, trung tâm phát huy bằng cách tạo điều kiện để các cơ quan, các câu lạc bộ văn hóa tổ chức những hoạt động văn hóa phù hợp, thí dụ như tổ chức giới thiệu sách, giao lưu về văn học, thơ ca, biểu diễn văn hóa truyền thống... Các hoạt động đều miễn phí, đưa hồ Văn trở thành một không gian văn hóa mới của Thủ đô.