Phát huy hiệu quả công tác trợ giúp pháp lý - Bài 1: Giúp người yếu thế có niềm tin vào pháp luật
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền và bảo đảm quyền con người, công tác trợ giúp pháp lý giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là nhịp cầu nối giữa pháp luật và người dân, giúp mọi người đều có cơ hội tiếp cận công lý bình đẳng. Tại tỉnh Quảng Trị, hoạt động này không chỉ lan tỏa tinh thần 'pháp luật vì con người' mà còn trở thành điểm tựa vững chắc cho những người yếu thế, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa.
Nhân ngày Pháp luật Việt Nam 9/11, phóng viên TTXVN thực hiện chùm 3 bài viết về chủ đề trợ giúp pháp lý, nêu bật những kết quả tích cực, khó khăn và đề xuất các giải pháp để hoạt động trợ giúp pháp lý ngày càng hiệu quả hơn.
Cán bộ Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị tư vấn, trợ giúp pháp lý cho người dân xã Hướng Lập.
Bài 1: Giúp người yếu thế có niềm tin vào pháp luật
Với phương châm “Pháp luật vì con người”, công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Quảng Trị thời gian qua đã trở thành điểm tựa vững chắc cho người yếu thế vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Không chỉ là hoạt động hỗ trợ pháp luật miễn phí, trợ giúp pháp lý còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, đó là đưa công lý đến gần với những người yếu thế. Qua đó, họ được bảo vệ và củng cố niềm tin vào pháp luật.
Lan tỏa tính nhân văn của chính sách pháp luật
Công tác trợ giúp pháp lý tại Quảng Trị đã thể hiện rõ giá trị nhân văn sâu sắc của chính sách pháp luật Nhà nước. Qua các vụ án, không chỉ hỗ trợ về mặt pháp lý, các Trợ giúp viên pháp lý còn là người đồng hành, giúp những người dân yếu thế tìm lại niềm tin vào công lý.
Khoảng 11 giờ ngày 4/6/2022, anh Hồ Văn Dinh (sinh năm 1988, trú xã Hướng Hiệp) điều khiển xe mô tô biển kiểm soát 74K1-022.54 chở em Hồ Văn Vũ (sinh năm 2005) di chuyển từ xã Mò Ó về xã Ba Lòng. Anh Hồ Văn Dinh chưa có Giấy phép lái xe hạng A1 và không tuân thủ biển báo nguy hiểm tại đoạn đường nhiều cua nguy hiểm ở Tỉnh lộ 588A.
Khi phát hiện xe ô tô biển số 74H-005.95 đi ngược chiều, anh Hồ Văn Dinh đạp phanh gấp khiến xe bị trượt trên đường. Hậu quả, em Hồ Văn Vũ bị văng sang phần đường ngược chiều và bị xe ô tô đè vào chân trái, gây thương tích nghiêm trọng, cụt 1/3 dưới đùi trái, tổn thương da chân phải với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể 66%.
Cơ quan Cảnh sát điều tra đã khởi tố Hồ Văn Dinh về tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”. Tại phiên tòa, Viện Kiểm sát nhân dân đề nghị xử phạt Hồ Văn Dinh mức 24 - 30 tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách theo quy định.
Thông qua sự giới thiệu của chính quyền địa phương, anh Hồ Văn Dinh đã được Trợ giúp viên Lê Thị Thùy Linh (Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị) bào chữa, phân tích và đề xuất các tình tiết giảm nhẹ như anh Hồ Văn Dinh thành khẩn khai báo, tự nguyện khắc phục hậu quả, bị hại có đơn xin giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, nhân thân tốt, là lao động chính trong gia đình thuộc diện hộ nghèo.
Trợ giúp viên pháp lý Lê Thị Thùy Linh chia sẻ , anh Hồ Văn Dinh là người dân tộc thiểu số, hoàn cảnh kinh tế khó khăn, nhận thức pháp luật còn hạn chế. Khi tiếp nhận vụ việc, điều chị quan tâm trước hết là bảo đảm quyền được bào chữa của đối tượng. Chị nghiên cứu hồ sơ, gặp gỡ bị cáo và người bị hại để nắm rõ bản chất vụ án; đồng thời giúp anh Dinh hiểu quyền, nghĩa vụ của mình.
Tại phiên tòa với tư cách người bào chữa, Trợ giúp viên pháp lý Lê Thị Thùy Linh tập trung bảo vệ quan điểm, hành vi của bị cáo là do lỗi vô ý, xuất phát từ hạn chế về nhận thức, không phải coi thường pháp luật. Từ đó, Trợ giúp viên pháp lý đề nghị Hội đồng xét xử áp dụng chính sách khoan hồng, cho bị cáo được hưởng án treo để có cơ hội sửa sai, tiếp tục lao động nuôi gia đình; đồng thời làm đơn xin miễn án phí hình sự sơ thẩm. Quan điểm bào chữa này đã được Hội đồng xét xử chấp nhận. Tòa án tuyên phạt Hồ Văn Dinh 18 tháng tù nhưng hưởng án treo, thời gian thử thách 36 tháng, miễn án phí hình sự sơ thẩm.
Tương tự, tại tỉnh Quảng Trị không ít người dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa do nhận thức pháp luật còn hạn chế đã có những hành vi vi phạm và sau đó phải đứng trước vành móng ngựa. Tuy nhiên, nhờ có sự tham gia của Trợ giúp viên pháp lý, quyền và lợi ích hợp pháp của họ được bảo vệ; đồng thời Tòa án cũng có điều kiện xem xét thấu tình đạt lý, giúp họ có cơ hội sửa chữa lỗi lầm. Câu chuyện về trường hợp của Hồ Văn Thon, người dân tộc thiểu số (cư trú ở tỉnh Quảng Trị) bị xét xử trong vụ án “Cố ý làm hư hỏng tài sản” cũng là một minh chứng rõ nét cho vai trò quan trọng của hoạt động trợ giúp pháp lý.
Trước đó, giữa năm 2024, do nhận thức pháp luật hạn chế, trong một lần đi thăm ruộng cùng em trai, anh Hồ Văn Thon đã có hành vi nghịch ngợm, ném đá vào xe tải đang lưu thông, làm vỡ kính chắn gió và gây thương tích nhẹ cho người điều khiển xe. Theo kết luận định giá, tổng giá trị thiệt hại về tài sản là hơn 10,7 triệu đồng; người bị hại bị tổn thương cơ thể 5% nhưng không yêu cầu truy cứu trách nhiệm hình sự. Đối với hành vi này, Hồ Văn Thon bị xử phạt vi phạm hành chính 6,5 triệu đồng.
Ngày 19/12/2024, Tòa án nhân dân huyện Hướng Hóa (tỉnh Quảng Trị cũ) đã xét xử sơ thẩm, tuyên Hồ Văn Thon phạm tội “Cố ý làm hư hỏng tài sản”, xử phạt 6 tháng tù giam. Sau đó, Hồ Văn Thon đã kháng cáo, đồng thời làm đơn đề nghị Trung tâm Trợ giúp pháp lý cơ sở 2 tỉnh Quảng Trị cử cán bộ hỗ trợ bào chữa để xin được hưởng án treo.
Trợ giúp viên pháp lý Lê Thị Diệu Hương (Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị) cho biết, tiếp nhận hồ sơ vụ việc, chị nhận thấy anh Thon là dân tộc thiểu số và thuộc diện được trợ giúp pháp lý miễn phí. Đặc biệt, chị đã nghiên cứu hồ sơ, thu thập tài liệu chứng minh tại phiên xét xử phúc thẩm, anh Thon có hoàn cảnh kinh tế gia đình khó khăn, thuộc hộ nghèo, là lao động chính nuôi hai con nhỏ, vợ bỏ đi không liên lạc. Đặc biệt, do là đồng bào dân tộc thiểu số, nhận thức pháp luật hạn chế nên anh Thon không nhận thức được hành vi phạm tội của mình. Từ những căn cứ chị đưa ra, Hội đồng xét xử tuyên phạt Hồ Văn Thon 6 tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách 12 tháng; đồng thời miễn án phí hình sự phúc thẩm cho bị cáo.
Theo chị Lê Thị Diệu Hương, kết quả của phiên tòa phúc thẩm đối với bị cáo Hồ Văn Thon không chỉ thể hiện vai trò tích cực của trợ giúp viên pháp lý mà còn là thành quả của sự lắng nghe và thấu hiểu từ phía các cơ quan tiến hành tố tụng; đồng thời thể hiện sự khoan hồng của pháp luật Việt Nam, luôn cho những người yếu thế có cơ hội để sửa chữa lỗi lầm và vươn lên trong cuộc sống.
Ông Nguyễn Lương Chính, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị cho biết: “Chúng tôi luôn xác định trợ giúp pháp lý không chỉ là việc hỗ trợ pháp luật miễn phí, mà là trách nhiệm xã hội và tình người. Mỗi vụ việc thành công là một câu chuyện về niềm tin được khơi dậy, nơi người dân yếu thế được đối xử công bằng và được lắng nghe. Qua những vụ việc trên đã khẳng định tinh thần “Pháp luật vì con người”, nơi công lý đến được với mọi người dân, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương trong xã hội”.
Đảm bảo quyền con người và công bằng xã hội
Những năm qua, hoạt động Trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đã trở thành điểm tựa vững chắc cho người yếu thế; qua đó, góp phần quan trọng trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân và sự công bằng trong tiếp cận công lý.
Theo ông Nguyễn Lương Chính, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng trị, mỗi năm, trung tâm thực hiện hàng trăm vụ việc; trong đó phần lớn là các vụ án hình sự, dân sự liên quan đến người nghèo, người dân tộc thiểu số, người có công với cách mạng, trẻ em. Trong số đó có những vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng, khung hình phạt từ 20 năm, chung thân, tử hình; một số vụ án có hàng chục bị cáo...
Bên cạnh đó, nhiều vụ án dân sự phức tạp, tranh chấp kéo dài nhiều năm, liên quan đến nhiều lĩnh vực như đất đai, hành chính, thừa kế… Song nhờ có hoạt động trợ giúp pháp lý, nhiều người dân hiểu rõ quyền lợi của mình, được bảo vệ hợp pháp, được minh oan hoặc giảm nhẹ hình phạt. Đây là cách pháp luật đến gần dân, để công lý không chỉ nằm trong sách vở.
Ông Lê Thanh Hà, Phó Giám đốc Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 tỉnh Quảng Trị cho biết, khi có yêu cầu trợ giúp pháp lý chuyển đến, trung tâm đều cân nhắc, lựa chọn và phân công cho các trợ giúp viên pháp lý trên cơ sở thế mạnh của từng người để phát huy năng lực, sở trường và để vụ việc đạt chất lượng, hiệu quả cao nhất.
Thời gian qua, tại Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 tỉnh Quảng Trị, qua đánh giá, thẩm định chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý hàng năm cho thấy có trên 90% vụ việc đạt chất lượng tốt; khoảng 50% vụ việc được đánh giá là thành công theo Quyết định số 1179/QĐ - BTP ngày 16/5/2022 của Bộ Tư pháp về "việc ban hành tiêu chí xác định vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng thành công".
Thẩm phán Trần Trung Thành Tòa (Tòa án Nhân dân tỉnh Quảng Trị) đánh giá cao các vụ án có trợ giúp viên pháp lý tham gia tố tụng. Các trợ giúp viên pháp lý giúp đương sự nắm bắt các quy định pháp luật, chuẩn bị hồ sơ, tài liệu, chứng cứ, đưa ra các lập luận để bảo vệ quyền lợi của đương sự trước Hội đồng xét xử. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng của trợ giúp viên pháp lý giúp cho quá trình tố tụng diễn ra suôn sẻ, đúng trình tự, thủ tục. Từ đó giúp thẩm phán có cơ sở để đưa ra phán quyết công bằng, khách quan.
Bên cạnh đó, qua việc đưa ra các quan điểm, lập luận pháp lý, các trợ giúp viên pháp lý đã giúp Hội đồng xét xử có cái nhìn toàn diện hơn về vụ án, các tình tiết và những quy định pháp luật liên quan; từ đó, đưa ra các phán quyết hợp tình, hợp lý, đúng quy định của pháp luật.
“Từ thực tiễn xét xử, tôi nhận thấy sự tham gia của trợ giúp viên pháp lý đã và đang góp phần nâng cao chất lượng hoạt động tố tụng; đặc biệt là trong các vụ án liên quan đến người nghèo, người dân tộc thiểu số, người khuyết tật, trẻ em và các nhóm yếu thế khác”, Thẩm phán Trần Trung Thành nhấn mạnh.
