Phát triển bền vững ngành điện: Yêu cầu cấp bách và những vấn đề đặt ra

Các khách mời tham dự Tọa đàm - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Minh bạch thông tin để tạo đồng thuận xã hội

Tại tọa đàm, các ý kiến đều nhấn mạnh rằng, bảo đảm cung ứng đủ điện trong mọi tình huống không chỉ là mệnh lệnh của Chính phủ mà còn là nền tảng để duy trì ổn định vĩ mô và tăng trưởng bền vững. Việt Nam hiện vẫn đang áp dụng chính sách giá điện theo hướng cân đối, bù trừ để hỗ trợ mục tiêu an sinh xã hội. Giá bán lẻ điện chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, song yêu cầu hoàn thiện chính sách giá, tiến tới tính đúng, tính đủ là một bước đi không thể trì hoãn. Đây cũng là nội dung Bộ Công Thương đang triển khai trong quá trình sửa đổi Nghị định 72.

Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ cho biết hiện nay Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không còn là đơn vị duy nhất bán lẻ điện trên toàn quốc. Bên cạnh EVN, đã có hơn 740 doanh nghiệp mua buôn, bán lẻ với thị phần khoảng 8,6%. Dù thị phần của EVN vẫn chiếm tới hơn 91%, nhưng cùng với lộ trình hình thành thị trường bán lẻ cạnh tranh, khách hàng sẽ có thêm lựa chọn và cơ hội tiếp cận các cơ chế mua bán điện trực tiếp, nhất là từ nguồn năng lượng tái tạo. Đây được coi là bước tiến quan trọng để hướng tới thị trường điện cạnh tranh và góp phần thúc đẩy chuyển đổi xanh.

Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Xuân Nam - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Tại tọa đàm, Phó Tổng Giám đốc EVN Nguyễn Xuân Nam lý giải nguyên nhân hóa đơn tiền điện tăng bất thường trong thời gian qua chủ yếu do thời tiết nắng nóng kéo dài, khiến sản lượng tiêu thụ điện tăng kỷ lục. Theo thống kê, khoảng 3,2 triệu hộ gia đình có sản lượng điện tháng 8 tăng hơn 30% so với tháng trước. Ngoài ra, còn có sự tham gia của các đơn vị trung gian mua buôn, bán lẻ điện trong khu dân cư, khu công nghiệp, khiến nhiều phản ánh không hoàn toàn liên quan trực tiếp đến EVN.

“Hiện EVN vẫn đang tiếp tục rà soát và yêu cầu cài app, công bố tổng đài hotline để nếu có phản ánh là EVN sẽ giải đáp ngay. Chúng ta đang thực hiện công tơ điện tử nên sẽ không có chuyện can thiệp làm sai lệch chỉ số tiêu thụ được, việc đo điện đều thực hiện từ xa, sau đó truyền online về, không còn việc đến đo chỉ số tiêu thụ tại công tơ cơ như cũ. Đối với EVN, đều là công tơ điện tử”, ông Nam cho biết.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, cho rằng EVN đã có nhiều cải thiện trong dịch vụ cung ứng điện, từ thủ tục tiếp cận điện năng đến hình thức thanh toán trực tuyến, song vẫn cần nâng cao tính chủ động trong thông tin với khách hàng. Theo ông, ngành điện có thể đi xa hơn vai trò nhà cung cấp đơn thuần để trở thành “người tư vấn sử dụng điện hiệu quả”, qua đó cảnh báo sớm tình trạng tiêu thụ bất thường và hỗ trợ hộ gia đình tiết kiệm điện. Ông cũng nhấn mạnh việc cải thiện truyền thông, đơn giản hóa kênh phản ánh, thậm chí có thể nghiên cứu một đầu số thống nhất để tiếp nhận mọi ý kiến của khách hàng.

Ở góc nhìn quản lý nhà nước, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ chỉ rõ rằng giá điện bán lẻ hiện nay vẫn chưa phản ánh đầy đủ chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp. Biến động giá than và khí trong giai đoạn 2022–2023 đã khiến chi phí mua điện của EVN tăng rất mạnh, trong khi giá bán lẻ hầu như không điều chỉnh, dẫn đến thâm hụt do chi phí (mà chúng ta quen gọi là lỗ lũy kế) khoảng 50.000 tỷ đồng, cộng thêm 21.800 tỷ đồng chênh lệch tỷ giá. Đây là những chi phí chưa được hạch toán vào giá điện chứ không phải do yếu tố quản trị yếu kém. Theo Luật Điện lực năm 2024 và Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, yêu cầu tính đúng, tính đủ chi phí và bảo toàn vốn nhà nước tại doanh nghiệp là căn cứ pháp lý rõ ràng để tiến hành sửa đổi chính sách giá.

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, bổ sung góc nhìn quốc tế cho thấy xu hướng tăng giá điện là phổ biến, đặc biệt trong giai đoạn khủng hoảng Nga–Ukraine. Tại châu Âu, giá điện bán lẻ có thời điểm tăng gấp ba đến bốn lần; Hoa Kỳ cũng ghi nhận mức tăng hơn 13% trong năm 2022; còn Singapore đã có doanh nghiệp bán lẻ phải dừng hoạt động do chi phí đầu vào quá cao…

Kinh nghiệm của các quốc gia này đều cho thấy vai trò điều tiết mạnh mẽ của chính phủ để kiểm soát tác động xã hội, song đồng thời cũng đặt ra gánh nặng bù đắp cho ngành điện trong những năm sau đó. “Chúng ta thấy gần như các quốc gia đều phải có tác động của chính phủ để kìm giữ giá, sau đó sẽ bồi hoàn lại cho ngành điện. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể gây ra lỗ rất lớn, và sau đó họ được phép thu hồi lại bằng cách tăng giá điện về sau”, chuyên gia này chia sẻ.

Tính đúng, tính đủ giá điện - yêu cầu tất yếu của cải cách

Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Lê Việt Cường nhìn nhận, cấu thành giá điện tại Việt Nam phụ thuộc phần lớn vào chi phí sản xuất, trong đó nhiệt điện than và khí chiếm tỷ trọng lớn và rất nhạy cảm với biến động thị trường. Với định hướng phát triển, cơ cấu nguồn điện sẽ ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào khí LNG nhập khẩu và than, đồng nghĩa với rủi ro chi phí đầu vào lớn hơn. Do vậy, việc điều chỉnh giá điện kịp thời, minh bạch là điều kiện tiên quyết để bảo đảm an ninh năng lượng và thu hút đầu tư.

Vấn đề vốn đầu tư cũng được nhấn mạnh. Theo ông Hà Đăng Sơn, khi EVN chưa được hạch toán đầy đủ chi phí, năng lực tài chính bị hạn chế, khả năng huy động vốn cho các dự án quy mô lớn sẽ gặp khó khăn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai Quy hoạch điện VIII và các mục tiêu phát triển nguồn, lưới điện. Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2026-2030 hướng tới hai con số, yêu cầu bảo đảm nguồn lực cho ngành điện càng trở nên cấp bách.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa phân tích thêm, gọi những khoản này là “lỗ” là chưa chính xác, bởi thực chất đây là chi phí hợp lý chưa được phân bổ vào giá do yêu cầu ổn định vĩ mô và kiểm soát lạm phát. Việc xử lý cần có lộ trình, minh bạch và tham vấn xã hội để tạo sự đồng thuận. Ông cho rằng cần thực hiện đúng Luật Điện lực, điều chỉnh giá điện theo chu kỳ ngắn để tránh dồn nén chi phí, đồng thời đi kèm gói chính sách an sinh để hỗ trợ đối tượng dễ bị tổn thương.

Các chuyên gia đều thống nhất rằng, minh bạch thông tin là điều kiện để giảm áp lực dư luận và tăng tính đồng thuận. Khi người dân hiểu rõ bản chất các khoản chi phí, lý do điều chỉnh giá và lộ trình cụ thể, sự chia sẻ sẽ lớn hơn. Đồng thời, EVN và các cơ quan quản lý cần chủ động hơn trong truyền thông, đưa ra các kịch bản giá điện với mức độ tác động khác nhau để tham vấn rộng rãi trước khi quyết định.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu nhấn mạnh, sửa đổi Nghị định 72 là yêu cầu cấp thiết nhằm cụ thể hóa Luật Điện lực, đưa chính sách giá điện vận hành theo cơ chế thị trường minh bạch. Tuy nhiên, việc triển khai phải bảo đảm hài hòa lý và tình: vừa tính đúng, tính đủ, vừa cân nhắc mức chịu đựng của người dân và doanh nghiệp. Ông đề nghị có thêm báo cáo phân tích chi tiết, minh bạch chi phí và xây dựng các kịch bản tăng giá phù hợp để xã hội đồng thuận.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, chia sẻ tại Tọa đàm - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Ở phía cơ quan quản lý, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ khẳng định ngành điện là lĩnh vực đặc biệt, chịu sự giám sát chặt chẽ từ khung giá phát điện, truyền tải đến phân phối. Tuy nhiên, EVN vẫn cần tiếp tục nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, ứng dụng công nghệ, cải thiện truyền thông hai chiều và minh bạch thông tin. Khi thông tin được công khai, kịp thời và chính xác, xã hội sẽ chia sẻ nhiều hơn với những khó khăn của ngành điện, đồng thời ủng hộ các quyết sách cần thiết.

Kết thúc tọa đàm, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, với vai trò điều phối, nhấn mạnh rằng hoàn thiện chính sách giá điện, tiến tới tính đúng, tính đủ là yêu cầu tất yếu, khách quan. Đây không chỉ là bài toán tài chính của EVN, mà còn là yếu tố then chốt bảo đảm an ninh năng lượng, duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững của đất nước. Trong kỷ nguyên mới, khi tăng trưởng kinh tế được kỳ vọng bứt phá, chính sách giá điện minh bạch, hợp lý sẽ là nền tảng cho một ngành điện phát triển bền vững, đồng hành cùng sự vươn lên của dân tộc.

Lê Đỗ