Phát triển đô thị và nhà ở xanh: sứ mệnh tái sinh môi trường

Tuy nhiên, song hành với thành tựu phát triển kinh tế – xã hội, tốc độ đô thị hóa “nóng” cũng khiến nhiều TP đối mặt với hàng loạt vấn đề môi trường nghiêm trọng: ô nhiễm không khí, tiếng ồn, thiếu mảng xanh, suy giảm nguồn nước sạch, rác thải xây dựng và đô thị gia tăng. Nếu không sớm chuyển hướng phát triển theo mô hình đô thị xanh, đô thị thông minh và bền vững, Việt Nam có thể phải trả giá đắt cho sự phát triển thiếu cân bằng.

Đô thị xanh – xu thế toàn cầu

Khái niệm “đô thị xanh” không còn xa lạ với thế giới. Nhiều quốc gia phát triển như Singapore, Đức, Hà Lan hay Nhật Bản đã chứng minh rằng phát triển đô thị đi đôi với bảo tồn thiên nhiên là hoàn toàn khả thi. Tại Singapore – quốc gia được mệnh danh là “thành phố trong vườn”, hơn 47% diện tích đô thị được phủ xanh; mọi tòa nhà mới đều phải đạt chứng nhận “Green Mark” – tiêu chuẩn công trình xanh quốc gia.

Theo TS Trần Ngọc Chính – Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam, xu thế này đang trở thành yêu cầu tất yếu đối với Việt Nam, phát triển đô thị xanh không chỉ là định hướng chiến lược mà còn là sứ mệnh tái sinh môi trường, tái cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn sinh thái. Chúng ta không thể tiếp tục mô hình ‘phát triển trước, xử lý sau’ mà cần một cách tiếp cận tổng thể, gắn kết giữa quy hoạch đô thị, hạ tầng kỹ thuật, giao thông, năng lượng và nhà ở xanh.

“Trong cấu trúc đô thị, nhà ở chiếm tỷ trọng lớn nhất về diện tích và lượng tiêu thụ năng lượng. Theo ước tính của Bộ Xây dựng, lĩnh vực xây dựng tiêu thụ khoảng 36% tổng năng lượng quốc gia và phát thải tới 39% lượng khí CO₂. Do đó, việc phát triển nhà ở xanh được xem là hạt nhân để thúc đẩy quá trình “xanh hóa” đô thị” – ông Trần Ngọc Chính cho hay.

Phát triển đô thị xanh là xu thế tất yếu hiện nay.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp BĐS tại Việt Nam đã bắt đầu hưởng ứng xu hướng này. Tại Hà Nội, các dự án như Ecopark, Vinhomes Ocean Park, The Terra – An Hưng hay Gamuda Gardens đều được quy hoạch với tỷ lệ cây xanh, hồ nước và công viên chiếm tới 30 – 40% diện tích. Ở TP Hồ Chí Minh, các khu đô thị như Phú Mỹ Hưng, Sala, Celadon City cũng được định vị là khu đô thị sinh thái hiện đại, tạo dựng môi trường sống trong lành, văn minh.

Một công trình nhà ở xanh không chỉ là ngôi nhà có nhiều cây cối, mà là sự kết hợp giữa kiến trúc thông minh, vật liệu thân thiện, năng lượng tái tạo và giải pháp tiết kiệm tài nguyên. Chẳng hạn, việc sử dụng gạch không nung, sơn nước sinh học, kính cách nhiệt, hệ thống điện năng lượng mặt trời, thu hồi nước mưa, và bố trí thông gió tự nhiên… giúp giảm đáng kể mức tiêu thụ điện, nước và phát thải khí nhà kính.

“Việt Nam hiện vẫn còn rất ít dự án đạt chứng nhận công trình xanh quốc tế như EDGE, LEED hay LOTUS. Một phần do chi phí đầu tư ban đầu cao, phần khác do cơ chế khuyến khích còn hạn chế. Nếu Nhà nước có chính sách tín dụng ưu đãi và ưu tiên phê duyệt cho các dự án xanh, doanh nghiệp chắc chắn sẽ mạnh dạn hơn” - ông Lê Hoàng Châu – Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP Hồ Chí Minh (HoREA) nhìn nhận.

Tháng 11/2021, Việt Nam cam kết tại COP26 đạt phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050. Để thực hiện mục tiêu này, lĩnh vực đô thị – xây dựng phải đóng vai trò tiên phong. Theo lộ trình của Bộ Xây dựng, đến năm 2030, 100% đô thị loại I trở lên sẽ triển khai chương trình đô thị tăng trưởng xanh; đến năm 2050, toàn bộ các đô thị Việt Nam phải đáp ứng tiêu chí “đô thị trung hòa carbon”. Trong đó, phát triển nhà ở xanh và giao thông xanh được xem là hai mũi nhọn then chốt, việc sử dụng năng lượng sạch, hệ thống chiếu sáng tiết kiệm điện, hạ tầng xử lý rác thải tuần hoàn và mạng lưới giao thông công cộng thân thiện với môi trường là yếu tố bắt buộc.

“Nếu chúng ta coi phát triển đô thị xanh là chiến lược tái sinh môi trường, thì nhà ở xanh chính là tế bào sống của đô thị đó. Khi mỗi công trình đều có khả năng tự cân bằng năng lượng và giảm phát thải, tổng thể đô thị sẽ trở thành một cơ thể sinh thái bền vững” - GS.TSKH Đặng Hùng Võ nhấn mạnh.

Cần cơ chế khuyến khích và tiêu chuẩn xanh rõ ràng

Theo chuyên gia về quy hoạch và quản lý đô thị TS.KTS Hoàng Hữu Phê, hiện nay nhiều TP trên thế giới đã thành công trong việc chuyển mình từ đô thị công nghiệp nặng sang đô thị sinh thái. Đơn cử, tại Seoul (Hàn Quốc) từng đối mặt với ô nhiễm nghiêm trọng do bê tông hóa. Tuy nhiên, dự án “Cheonggyecheon” – khôi phục dòng suối dài 6 km giữa trung tâm thành phố – đã biến nơi đây thành “lá phổi xanh”, giảm 3,6°C nhiệt độ trung tâm đô thị, đồng thời thu hút hàng triệu du khách mỗi năm.

Hay như tại Curitiba (Brazil) là hình mẫu toàn cầu về quy hoạch đô thị xanh, khi 70% rác thải được tái chế và hơn 80% dân số sử dụng phương tiện công cộng. Tương tự, Copenhagen (Đan Mạch) đặt mục tiêu trở thành thành phố trung hòa carbon đầu tiên vào năm 2030, nhờ phát triển mạnh hệ thống nhà ở năng lượng tái tạo và giao thông đạp xe chiếm tới 49% lưu lượng di chuyển. Những bài học đó cho thấy, để “xanh hóa” đô thị không chỉ cần công nghệ, mà quan trọng hơn là tầm nhìn chiến lược và sự đồng thuận xã hội.

Phát triển đô thị và nhà ở xanh cần cơ chế khuyến khích và tiêu chuẩn xanh rõ ràng.

“Để phát triển đô thị xanh thực chất, cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp: Thứ nhất, là hoàn thiện thể chế và tiêu chuẩn kỹ thuật đánh giá đô thị xanh, nhà ở xanh phù hợp điều kiện Việt Nam, đồng thời tích hợp yếu tố “phát triển xanh” vào Luật Quy hoạch đô thị, Luật Nhà ở và Luật Kinh doanh BĐS. Thứ hai, Nhà nước cần triển khai quỹ tín dụng xanh hoặc gói vay ưu đãi lãi suất thấp cho các dự án đô thị và nhà ở thân thiện môi trường. Thứ ba, là tăng cường giáo dục và thay đổi hành vi cộng đồng, người dân cần được khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo, phân loại rác tại nguồn, ưu tiên phương tiện công cộng, hạn chế bê tông hóa sân vườn và tận dụng không gian xanh trong chính ngôi nhà của mình” – TS.KTS Hoàng Hữu Phê cho hay.

Từ góc nhìn xã hội học, phát triển đô thị xanh không chỉ mang ý nghĩa về môi trường mà còn là cách tái thiết văn hóa đô thị – nơi con người tìm lại sự cân bằng giữa hiện đại và thiên nhiên. Một thành phố xanh không chỉ mát hơn, sạch hơn, mà còn “dễ sống” hơn: ít stress, nhiều cơ hội kết nối cộng đồng, trẻ em có chỗ vui chơi, người già có nơi tập luyện, người lao động có không gian nghỉ ngơi gần gũi thiên nhiên.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), cứ mỗi 1 USD đầu tư cho hạ tầng xanh, xã hội thu được 4 USD lợi ích kinh tế – xã hội thông qua giảm chi phí y tế, nâng cao năng suất lao động và giá trị bất động sản. Vì vậy, đầu tư cho đô thị xanh không chỉ là trách nhiệm môi trường mà còn là chiến lược kinh tế khôn ngoan. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, Việt Nam không thể tiếp tục phát triển theo con đường “tăng trưởng nâu”. Đã đến lúc các đô thị phải trở thành “lá phổi xanh” của quốc gia, nơi tái tạo năng lượng sống và khơi dậy tinh thần cộng đồng.

Đô thị xanh và nhà ở xanh không chỉ là khái niệm, mà là sứ mệnh tái sinh môi trường, là “lời cam kết” của thế hệ hôm nay với tương lai mai sau. Mỗi công trình, mỗi con đường, mỗi khu dân cư khi được xây dựng theo tiêu chí xanh – đó chính là viên gạch góp phần xây dựng nên một Việt Nam phát triển bền vững, thịnh vượng và hài hòa với thiên nhiên.

Doãn Thành