Phát triển đời sống văn hóa gắn liền xây dựng nông thôn mới

Nâng cao đời sống văn hóa gắn với xây dựng nông thôn mới

Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đến hết năm 2024, cả nước có khoảng 73,5% tổng số thôn, bản, ấp được công nhận đạt tiêu chuẩn văn hóa, tăng gần 5% so với năm 2020. Đặc biệt, trong số đó, hơn 58% đơn vị đã duy trì danh hiệu từ 5 năm trở lên, cho thấy nỗ lực không ngừng của cộng đồng dân cư trong việc xây dựng và giữ gìn nền nếp, lối sống văn minh, đoàn kết.

Cùng với tiêu chí văn hóa, công tác xây dựng nông thôn mới đã đạt nhiều bước tiến rõ rệt. Tính đến tháng 3/2025, báo cáo của Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương cho thấy cả nước có 77,2% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 2.146 xã đạt chuẩn nâng cao, 566 xã đạt chuẩn kiểu mẫu. Các thôn, bản, ấp ở vùng sâu, vùng xa cũng có sự vươn lên mạnh mẽ khoảng 52% số đơn vị đạt tiêu chuẩn nông thôn mới theo quy định, tăng đáng kể so với mức dưới 40% vào năm 2015.

Tỷ lệ thôn, bản, ấp đạt chuẩn văn hóa và nông thôn mới ngày càng tăng. Ảnh: Hà Anh

Kết quả này phản ánh sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và người dân. Ở nhiều địa phương, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được lồng ghép hiệu quả với chương trình xây dựng nông thôn mới. Người dân không chỉ chăm lo phát triển kinh tế mà còn chủ động giữ gìn môi trường, xây dựng gia đình văn hóa, thực hiện tốt hương ước, quy ước của cộng đồng.

Ông Đặng Văn Lợi, trưởng thôn Lương Năng, xã Mậu Duệ (Yên Minh, Hà Giang) chia sẻ: “Mỗi tháng, bà con trong thôn lại tổ chức họp bàn, đánh giá thực hiện tiêu chí văn hóa và nông thôn mới. Nhờ đó, ai cũng có ý thức giữ gìn môi trường sạch đẹp, con cháu đi học đầy đủ, lễ hội diễn ra lành mạnh. Người dân chính là chủ thể của sự thay đổi”.

Đáng chú ý, việc công nhận thôn văn hóa không còn mang tính hình thức như trước. Theo Thông tư số 04/2023/TT-BVHTTDL (có hiệu lực từ ngày 1/5/2023), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định rõ các tiêu chí xét duyệt danh hiệu, trong đó có việc đánh giá thực tế các hoạt động văn hóa, thể thao cộng đồng, mức độ tham gia của người dân, và hiệu quả sử dụng thiết chế văn hóa.

Người dân là trung tâm trong phát triển bền vững

Việc lồng ghép hai chương trình xây dựng đời sống văn hóa và nông thôn mới đang tạo ra động lực kép thúc đẩy sự phát triển toàn diện tại khu vực nông thôn. Trong đó, sự tham gia của người dân được xem là yếu tố then chốt để đạt và duy trì các tiêu chuẩn.

Bà Nguyễn Thị Thanh, một hộ dân ở xã Tân Hiệp (Hóc Môn, TP.HCM) cho biết: “Trước đây, trong xóm tôi còn để rác không đúng nơi quy định, đường lầy lội, giờ đây đã có hố rác phân loại, đường lát bê tông, có cả đèn chiếu sáng về đêm. Người dân tự nguyện góp công, góp của xây dựng, không ai phải vận động nhiều. Khi có tiêu chuẩn rõ ràng thì bà con dễ làm theo”.

Nhà văn hóa thôn là nơi người dân giao lưu văn hóa, văn nghệ, nâng cao đời sống tinh thần. Ảnh: Hoài An

Tại nhiều địa phương miền núi như Sơn La, Kon Tum hay Đắk Nông, tỷ lệ thôn bản đạt chuẩn văn hóa và nông thôn mới cũng đang có xu hướng tăng đều. Ông Lò Văn Sình, Bí thư Chi bộ bản Hua Tát (Mộc Châu, Sơn La) chia sẻ: “Trước kia, con đường đất đỏ vào bản trơn trượt, khó đi. Từ khi được công nhận là thôn văn hóa và thôn nông thôn mới, người dân hiểu rằng đây không chỉ là danh hiệu mà còn là động lực để tự nâng cấp cuộc sống. Giờ đây, đường bê tông rộng rãi, người lớn giữ gìn an ninh trật tự, trẻ em chăm học hơn”.

Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, vận động cũng được đẩy mạnh với sự hỗ trợ từ đội ngũ cán bộ xã, thôn, cùng các tổ chức đoàn thể như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên. Nhiều địa phương sáng tạo trong triển khai mô hình như “Khu dân cư không rác”, “Bản làng sáng - xanh - sạch - đẹp”, “Tổ liên gia văn hóa”…vừa gần gũi, vừa hiệu quả.

Tuy vậy, để duy trì kết quả bền vững, các cấp chính quyền cần tiếp tục đầu tư cho thiết chế văn hóa cơ sở, nâng cấp hạ tầng, đào tạo đội ngũ làm công tác văn hóa, xã hội tại cơ sở. Theo báo cáo đánh giá của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, năm 2024, còn khoảng 27% số thôn, bản chưa có nhà văn hóa hoặc có nhưng xuống cấp, chưa đủ điều kiện phục vụ sinh hoạt cộng đồng.

Ngoài ra, sự phân hóa rõ nét giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn cũng là rào cản trong việc đạt đồng đều các tiêu chí. Một số nơi vẫn còn tâm lý chạy theo danh hiệu, thiếu kiểm tra, giám sát, dẫn đến hình thức hóa trong đánh giá đạt chuẩn.

Nguyễn Thanh