Phát triển không gian xanh, đưa Hà Nội thành đô thị đáng sống

Cây xanh được trồng ven sông Tô Lịch. Ảnh: Thanh Tú

Nhận diện rủi ro để kiểm soát

Thời gian qua, Hà Nội đã có nhiều nỗ lực trong việc đầu tư phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa nhằm cải thiện cảnh quan đô thị và chất lượng môi trường sống.

Tuy nhiên, hiện hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Nhiều công viên, vườn hoa xuống cấp, quản lý phân tán và thiếu định hướng dài hạn.

Diện tích cây xanh bình quân đầu người thấp, chưa đạt chuẩn đô thị đặc biệt. Bảo tồn cây di sản chưa được quan tâm. Tình trạng xâm lấn, vi phạm không gian xanh vẫn diễn ra. Ngoài ra, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, cây xanh bị ảnh hưởng bởi công trình ngầm nổi và tác động của biến đổi khí hậu, bão lớn, gây nguy cơ gãy đổ; trong khi đó, quỹ đất cho cây xanh hạn chế.

Ông Nguyễn Đức Hưng, Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật thành phố Hà Nội cho biết, thực hiện chỉ đạo của UBND thành phố và Sở Xây dựng, Trung tâm đã lập đề cương nhiệm vụ, dự toán chi phí và tổ chức đấu thầu lựa chọn đơn vị tư vấn. Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng là đơn vị trúng thầu xây dựng Đề án “Quản lý, phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa trên địa bàn thành phố Hà Nội”, dự kiến hoàn thành trong tháng 10-2025.

Đề án cụ thể hóa định hướng phát triển không gian xanh trong Quy hoạch chung Thủ đô, đưa Hà Nội trở thành một đô thị đáng sống hàng đầu.

Đề án xác định 4 nhiệm vụ trọng tâm: Xây dựng một hệ thống công viên, vườn hoa đa chức năng, có tầng bậc, lấy trục sông Hồng làm trung tâm cảnh quan; phát triển mạng lưới cây xanh đường phố đồng bộ; bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái xanh và bảo tồn cây di sản và chủ động nguồn cung cây giống chất lượng cao.

Theo ông Nguyễn Đức Hưng, Đề án không chỉ đề xuất giải pháp kỹ thuật mà còn nhận diện rủi ro để có biện pháp kiểm soát phù hợp. Trong đó, về quy hoạch và quản lý đất đai, các rủi ro chính bao gồm sự hạn chế về quỹ đất, vướng mắc trong giải phóng mặt bằng và bất cập trong quản lý hiện hữu.

Để giải quyết các thách thức này, giải pháp trọng tâm được đề xuất là kiến nghị thành phố ban hành cơ chế bảo vệ nghiêm ngặt quỹ đất đã quy hoạch cho cây xanh; ưu tiên dành một tỷ lệ đất phù hợp sau khi di dời các cơ sở sản xuất, cơ quan để bổ sung cho hạ tầng xanh; nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách giải phóng mặt bằng đặc thù, đồng thời tăng cường thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Về tài chính và nguồn lực đầu tư, các rủi ro chính được xác định là sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và hiệu quả của cơ chế xã hội hóa còn hạn chế. Nhằm khắc phục những thách thức này, giải pháp căn cơ là xây dựng và hoàn thiện cơ chế huy động đa dạng hóa các nguồn vốn, tập trung nghiên cứu các mô hình hợp tác công - tư (PPP), đồng thời ban hành các chính sách ưu đãi đột phá để tạo môi trường đầu tư lành mạnh…

Phần thiết yếu trong chiến lược phát triển bền vững

Cần có định hướng cụ thể và tiêu chuẩn lựa chọn giống, loại cây phù hợp với thổ nhưỡng trên địa bàn thành phố Hà Nội. Ảnh: Quang Thái

Nhằm tiếp thu các ý kiến hoàn thiện Đề án, chiều 23-9, Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật thành phố Hà Nội phối hợp với Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng và Hiệp hội Công viên cây xanh Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học về phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Theo TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, không gian xanh là yếu tố cần thiết trong cấu trúc đô thị. Hà Nội đã có các định hướng được thể chế hóa về vai trò, về bảo vệ, phục hồi và phát triển hệ thống cây xanh, mặt nước.

Đã có nhiều dự án cụ thể được triển khai, tranh thủ ý kiến tham vấn của cộng đồng, của các nhà khoa học như di dời cây xanh một số tuyến đường, trồng mới 1 triệu cây xanh, tôn tạo cây xanh khu vực hồ Hoàn Kiếm... Dù có định hướng, tổ chức thực hiện khoa học, thận trọng song để đạt mục tiêu phát triển bền vững và tạo bản sắc đô thị còn cần thêm nhiều giải pháp.

Các giải pháp được chuyên gia này nêu ra như điều tra thống kê, nhận diện giá trị cây xanh, mặt nước; tăng cường chăm sóc, bảo dưỡng, cải tạo hệ thống cây xanh hiện hữu, đảm bảo yêu cầu mỹ quan, an toàn trong đô thị; phân cấp trong quản lý và đổi mới phương thức huy động vốn.

KTS Vũ Hoài Đức, giảng viên Khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội đề xuất, Đề án cần hướng đến việc bảo tồn vùng đất nông nghiệp có cây truyền thống mang đặc trưng của địa phương, đặc biệt ở vùng nêm xanh, hành lang xanh như đào Nhật Tân, quất Nghi Tàm, na Quế Dương…

Trong quản lý cần xây dựng cơ chế đồng quản trị; tích hợp các phương pháp và công nghệ tiên tiến của khu vực tư nhân trong quản lý. Tại nhiều khu đô thị mới, các chủ đầu tư phát triển công viên cây xanh rất tốt.

TS Phạm Hoàng Phi, Trung tâm Giống và Lâm nghiệp công nghệ cao, Trường Đại học Lâm nghiệp, kiến nghị các đô thị, trong đó có Hà Nội, cần có định hướng cụ thể và ban hành tiêu chuẩn lựa chọn giống, loại cây phù hợp với thổ nhưỡng và khí hậu địa phương, đồng thời đưa ra giải pháp quản lý, phát triển cây xanh đô thị một cách bài bản.

“Thành phố Hà Nội cần coi phát triển cây xanh là một phần thiết yếu trong chiến lược phát triển bền vững, nhằm xây dựng đô thị xanh - sạch - đẹp, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ môi trường cho các thế hệ tương lai. Để đạt hiệu quả cao, cần có sự phối hợp giữa cơ quan chức năng, giới khoa học và cộng đồng trong lập kế hoạch, triển khai và bảo vệ hệ thống cây xanh”, TS Phi nhấn mạnh.

Đề xuất giải pháp chọn lựa cây trồng đô thị phù hợp với điều kiện thời tiết và thổ nhưỡng thành phố Hà Nội, PGS.TS Đặng Văn Hà, Viện trưởng Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị (Trường Đại học Lâm nghiệp) nêu, loài cây trồng cần phải đảm bảo nguyên tắc “đất nào, cây ấy”, tức cây được chọn phải sinh trưởng phát triển tốt trong điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, không gian sinh trưởng tại nơi trồng.

Các loài cây bản địa, cây có sức đề kháng cao cần được ưu tiên. Ngoài ra, cần có sự kết hợp hợp lý giữa cây mọc nhanh và cây mọc chậm; bảo đảm đa dạng thành phần loài, đa dạng về cảnh sắc, đa dạng về tầng thứ, đa dạng về công năng…

Bảo Hân