Phát triển nhân lực thúc đẩy tăng trưởng xanh

Thiếu hụt nhân lực công nghệ cao

Ông Nguyễn Khánh Long, Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) cho biết, nguồn nhân lực là yếu tố nội sinh quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng. Không có nguồn nhân lực chất lượng, mọi chính sách, công nghệ và vốn đều không thể phát huy tối đa hiệu quả.

Ông Long cảnh báo về khoảng cách lớn giữa đào tạo và nhu cầu thực tế khi cả nước vẫn còn nhiều lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên. Đặc biệt, nhóm lao động phổ thông, tuổi trung niên và lao động nữ tại các khu công nghiệp có nguy cơ bị bỏ lại phía sau nếu không được tái đào tạo kịp thời.

Việt Nam đang thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao

Ông Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, hiện cả nước có hơn 240 trường đại học, 390 trường cao đẳng, 427 trường trung cấp, 1.058 trung tâm giáo dục nghề nghiệp, 618 trung tâm giáo dục thường xuyên và 10.469 trung tâm học tập cộng đồng nhưng đến quý II/2025, tỉ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ là 29,1%.

Về nhân lực công nghệ cao, Việt Nam hiện có khoảng 500.000 lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin (CNTT), nhưng nhu cầu thực tế lên tới 2 triệu người vào năm 2030. Đặc biệt, thiếu hụt nhân lực trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn, an ninh mạng và internet vạn vật.

Sự phân bố nhân lực kỹ năng số cũng chưa đồng đều: Tập trung chủ yếu ở các đô thị lớn và lĩnh vực dịch vụ, trong khi các ngành nông nghiệp và công nghiệp chế tạo vẫn chưa được số hóa đầy đủ. Điều này tạo ra khoảng cách phát triển và hạn chế hiệu quả ứng dụng công nghệ trong sản xuất.

Trong khi đó, lực lượng lao động phục vụ kinh tế xanh mới chỉ chiếm khoảng 3 - 5% tổng lao động, tập trung ở các lĩnh vực như nông nghiệp hữu cơ và năng lượng tái tạo. Không chỉ thiếu về số lượng, nguồn nhân lực này còn yếu về trình độ và nhận thức: số người có chuyên môn cao để thiết kế, vận hành công nghệ xanh còn ít; nhiều lao động chưa hiểu rõ tầm quan trọng của tăng trưởng xanh, chưa sẵn sàng chuyển đổi nghề nghiệp để đáp ứng yêu cầu mới.

Bà Vi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động, VCCI - cho hay, trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào giai đoạn “chuyển đổi kép” - vừa chuyển đổi số vừa xanh hóa nền kinh tế, nguồn nhân lực trở thành yếu tố then chốt quyết định năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia và doanh nghiệp.

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số sẽ chiếm 30% GDP và hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, không chỉ đòi hỏi đầu tư công nghệ mà quan trọng hơn là việc chuẩn bị và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu “số hóa” và “xanh hóa” là nhiệm vụ cần ưu tiên trong hiện tại và tương lai.

Tuy nhiên, bà Minh chỉ ra những thách thức về nguồn nhân lực trong chuyển đổi số - xanh. Cụ thể, thị trường thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chất lượng cao: Nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm, nhưng hiện mới đáp ứng được 40-50%. Riêng nhu cầu nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn là 5.000-10.000 kỹ sư/năm, song khả năng đáp ứng chưa đến 20%.

Dự báo đến 2030, cần 2,5 triệu nhân sự phục vụ chuyển đổi số, chưa kể nhu cầu nhân lực cho các ngành năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và sản xuất xanh. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ chiếm 28,8%, trong đó nhiều người thiếu kỹ năng mềm như ngoại ngữ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và tư duy số…

Còn ông Trần Hồng Tuấn - Phó Chủ tịch Công đoàn Ngân hàng Việt Nam nhấn mạnh về tầm quan trọng của kỹ năng số và kỹ năng xanh đối với người lao động trong bối cảnh hiện nay.

Theo ông Tuấn, ngành Ngân hàng đang tiên phong phát triển "tín dụng xanh" và "ngân hàng xanh", với định hướng rõ ràng từ Chỉ thị 01/CT-NHNN ngày 07/01/2020 của Ngân hàng Nhà nước về thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường xã hội trong hoạt động cấp tín dụng. Điều này yêu cầu người lao động phải có kiến thức chuyên sâu về môi trường, hiểu biết về các sản phẩm, dịch vụ tài chính xanh, và ý thức tiết kiệm năng lượng, quản lý tài nguyên hiệu quả trong mọi hoạt động. Kỹ năng xanh không chỉ là kiến thức mà còn là năng lực thực hành để tối thiểu hóa tác động tiêu cực đến môi trường, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp và cộng đồng, hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn.

"Có thể nói, việc trang bị hai nhóm kỹ năng này là chìa khóa để người lao động gia tăng năng suất, nâng cao thu nhập và đảm bảo việc làm ổn định trong tương lai, đồng thời góp phần vào sự thành công của chiến lược tinh gọn bộ máy và chuyển đổi số trên phạm vi quốc gia", ông Tuấn nhận định.

Trình độ lao động Việt Nam chưa đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số

Bà Nguyễn Thanh Hương - Giám đốc Nhân sự Toàn quốc, Công ty Manpower Việt Nam cho biết, để phát triển nhân lực phù hợp với bối cảnh kinh tế số và tăng trưởng xanh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể: nhà nước – doanh nghiệp – tổ chức công đoàn – cơ sở đào tạo. Trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò chủ động đầu tư và sử dụng lao động; công đoàn đồng hành bảo vệ, nâng cao năng lực cho người lao động; nhà nước tạo khung pháp lý, cơ chế khuyến khích và định hướng phát triển nhân lực quốc gia.

Trong bối cảnh các doanh nghiệp đang đẩy mạnh chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh, yếu tố quyết định thành công không nằm ở công nghệ, mà chính là đội ngũ nhân lực phù hợp và sẵn sàng thích ứng. Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất của lực lượng lao động Việt Nam hiện nay chính là trình độ chuyên môn và kỹ năng còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế số.

Bà Thái Thu Xương – Phó Chủ tịch Thường trực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khẳng định: Đầu tư cho người lao động hôm nay là khoản “tiết kiệm” lớn nhất cho tương lai.

Hiện nay đang chứng kiến một làn sóng chuyển đổi sâu rộng trên toàn cầu với ba xu hướng nổi bật: số hóa, xanh hóa và phát triển bền vững. Những xu hướng này không chỉ thay đổi cách thức sản xuất, kinh doanh mà còn đặt ra yêu cầu mới về tư duy, kỹ năng và mô hình tổ chức lao động.

Những yêu cầu mới mà người lao động phải đối mặt: Từ kỹ năng số, kỹ năng xanh đến năng lực thích ứng với công nghệ và mô hình lao động mới. Người lao động không chỉ là người thực thi, mà còn là một thành tố quan trọng tạo nên năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và của cả nền kinh tế.

Nhiều mô hình hay từ các doanh nghiệp cho thấy: Việc đầu tư cho con người, đào tạo và đào tạo lại vừa tạo ra môi trường làm việc ổn định, văn minh, vừa là chìa khóa giữ chân người tài. Bên cạnh đó, nhiều công đoàn cơ sở đã phát huy vai trò kết nối nhu cầu đào tạo giữa người lao động với doanh nghiệp và các tổ chức nghề nghiệp, giúp quá trình chuyển đổi kỹ năng diễn ra hiệu quả hơn.

Bà Xương cũng cho rằng, hiện nay có khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu sử dụng; thiếu chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong đào tạo lại lao động. Cùng với đó là sự lúng túng của doanh nghiệp và của cả người lao động trong việc xác định lộ trình, phương thức đào tạo phù hợp.

Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, cần quan tâm tới nguy cơ một bộ phận lao động, nhất là lao động phổ thông, lao động tuổi trung niên, lao động nữ tại các khu công nghiệp có thể bị bỏ lại phía sau nếu không được tái đào tạo kịp thời. Nếu không có mô hình học tập linh hoạt ngay tại nơi làm việc, chính những người từng đóng góp lớn cho tăng trưởng trong quá khứ sẽ chịu thiệt thòi nhiều nhất trong tương lai.

“Việc đầu tư cho người lao động hôm nay là khoản “tiết kiệm” lớn nhất cho tương lai – không chỉ cho doanh nghiệp mà cho cả xã hội. Chúng ta không thể nói đến tăng trưởng xanh hay chuyển đổi số nếu không đồng thời thay đổi cách nhìn nhận, đối xử và đầu tư cho con người”, bà Thái Thu Xương nhấn mạnh.

PGS.TS Nguyễn Lan Hương - Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội cho biết, trong bối cảnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng kinh tế số và tăng trưởng xanh, đầu tư vào nhân lực không thể là trách nhiệm riêng của doanh nghiệp hay tổ chức công đoàn.

Chính phủ cần đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng" - xây dựng nền tảng pháp lý, định hướng chiến lược và kết nối hệ sinh thái nhân lực quốc gia. Đẩy mạnh cải cách giáo dục – đào tạo, ban hành tiêu chuẩn nghề nghiệp, khung trình độ kỹ năng và thúc đẩy học tập suốt đời. Đây là bước đi cần thiết để chuẩn bị lực lượng lao động cho các ngành nghề mới, công nghệ mới, và yêu cầu mới về khả năng thích ứng.

Theo bà Hương, cần thiết lập các cơ chế tài chính như Quỹ phát triển nhân lực, miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo, hay hỗ trợ vay ưu đãi cho người học nghề. Chính sách tài khóa cần đi kèm với chính sách khuyến khích văn hóa đổi mới, học hỏi và chia sẻ tri thức trong xã hội.

Đồng thời, Chính phủ cần đảm nhận vai trò kết nối: giữa doanh nghiệp - công đoàn - cơ sở đào tạo - chuyên gia - cộng đồng. Cần phát triển nền tảng dữ liệu nhân lực quốc gia để phục vụ quy hoạch lao động, đào tạo lại, và bảo đảm sinh kế bền vững cho người lao động. Chính phủ phải là "người dẫn đường" cho tầm nhìn phát triển: đặt người lao động không chỉ là nguồn lực thực thi, mà là trung tâm sáng tạo và động lực phát triển, chính sách phải đi vào thực tiễn với tinh thần hành động mạnh mẽ.

Đức Thuận