Phát triển thương mại điện tử gắn liền với hoàn thiện thể chế

Thương mại điện tử len lỏi vào mọi ngóc ngách

Tại tọa đàm trực tuyến “Phát triển thương mại điện tử - Cơ hội, động lực và thách thức” do Cổng TTĐT Chính phủ tổ chức sáng 14/08, bà Lại Việt Anh, Phó cục trưởng Cục Thương mại Điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) thông tin, năm 2023, thương mại điện tử Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng 25%, thuộc quốc gia phát triển nhanh nhất của Đông Á, trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới.

Bà Việt Anh khẳng định, tiềm năng phát triển thương mại điện tử còn rất rộng lớn nó đã chiếm khoảng 8% trong tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của cả nước.

“Hiện cả nước có khoảng hơn 80% người dùng Internet đã mua sắm trực tuyến và hoạt động thương mại điện tử cứ lan tỏa như thế trong người dân, người tiêu dùng; và có sức hút rất mạnh đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hộ kinh doanh cá thể phát triển nhanh, mạnh và khá bình đẳng với các doanh nghiệp có quy mô lớn trong môi trường điện tử”, bà Việt Anh nói.

Theo quan điểm của TS. Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế, kinh tế số, chưa bao giờ nền kinh tế số, tức là hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số cộng với thương mại điện tử, lại len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống, từ sản xuất kinh doanh, đến tiêu dùng như hiện nay.

Thương mại điện tử đã được đề cập từ lâu, nhưng kinh tế số của Việt Nam cũng chỉ mới phát triển trong khoảng 10 năm trở lại đây. Nếu so sánh với GDP, cần phải nói đến giá trị gia tăng mà kinh tế số, thương mại điện tử tạo ra được và đóng góp cho GDP.

Theo tính toán hiện nay, kinh tế số bao gồm 3 bộ phận. Thứ nhất là liên quan nhiều đến sản xuất trang thiết bị ICT, công nghệ liên quan đến điện tử, thông tin, truyền thông.

Thứ hai là những ngành nghề truyền thống nhưng tích hợp dữ liệu, công nghệ số vào…để tạo ra giá trị gia tăng cao hơn, phát triển tốt hơn.

Thứ ba là gắn nhiều với đổi mới sáng tạo, những nguồn kinh doanh mới, điển hình là khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (start-up).

Ông Thành cho biết, quy mô kinh tế số Việt Nam đạt khoảng 13 - 14% GDP, trong khi mục tiêu đến năm 2025 là chiếm 20% GDP và 30% GDP vào năm 2030. Điều đó cho thấy tốc độ của đóng góp của nền kinh tế số xét về giá trị gia tăng cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng trung bình của GDP của Việt Nam.

“Đằng sau đó là tiềm năng, cơ hội vô cùng lớn. Không phải ngẫu nhiên mà chúng ta coi chuyển đổi số, coi phát triển kinh tế số là thời cơ vàng cho Việt Nam là một nước đi sau để có thể bắt kịp, đi cùng với thời đại, với các nước”, ông Thành nói.

TS. Võ Trí Thành và bà Lại Việt Anh (Ảnh: VGP/Nhật Bắc)

Xử lý 3 vấn đề lớn về thể chế

Ông Thành cho rằng, thương mại điện tử là bộ phận cấu thành rất quan trọng của nền kinh tế số. Đây là lĩnh vực gắn liền tốt nhất “ảo” với “thực”, nhưng đôi khi chúng ta vẫn tách rời thế giới ảo, thế giới số với thế giới thực, mà điều quan trọng nhất của kinh tế số chính là để GDP phát triển.

“Riêng tại TP.HCM có hơn 90.000 người kinh doanh online (tức khoảng 0,8% dân số thành phố), chưa kể đội ngũ shipper. Cả nước có lẽ có hàng trăm nghìn người kinh doanh online, làm thương mại điện tử. Chưa có con số cụ thể nhưng qua đó có thể thấy đây là lĩnh vực tạo ra rất nhiều việc làm, nếu gián tiếp thì có lẽ hàng triệu”, ông Thành nhận định.

Trong khi đó, đóng góp cho ngân sách từ kinh tế số cũng ngày càng cao. Riêng năm 2023, doanh thu của thương mại điện tử là 3,5 triệu tỷ đồng, thu ngân sách là khoảng 100.000 tỷ đồng, thậm chí con số thực tế còn cao hơn nữa.

Ngoài kinh doanh online, nhiều sàn điện tử cũng là một phần của thương mại điện tử và bán lẻ, tạo ra nhiều công ăn việc làm. Ngoài độ hấp dẫn của Việt Nam, dân số trẻ, tiêu dùng mạnh mẽ, thích giao dịch online (gắn với gen Z), thương mại điện tử tạo ra sự phát triển đồng đều hơn, giảm bớt khoảng cách về thu nhập. Kể cả khu vực nông thôn, thương mại điện tử cũng phát triển rất mạnh mẽ, gần tiệm cận với thành phố.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, ông Thành lưu ý hai điểm.

Thứ nhất, khu vực thương mại truyền thống, khu vực bán lẻ dần dần bị thu hẹp sẽ là một phần của quá trình phát triển, tạo ra những tác động không mong muốn. Do đó đây là điều nhà nước phải quan tâm về mặt chính sách, để không ai bị thiệt thòi, bỏ lại phía sau.

Thứ hai, liên quan đến nhiều câu chuyện về thể chế, về xử lý tranh chấp, cần bảo vệ người tiêu dùng làm sao để phát triển đem lại lợi ích tốt nhất.

Để hoàn thiện thể chế, thúc đẩy thương mại điện tử phát triển, TS. Võ Trí Thành cho rằng cần phải xử lý 3 vấn đề lớn.

Trước hết là các văn bản, khung pháp lý ứng xử với dữ liệu, bởi đây là nguồn lực mới, một nhân tố sản xuất mới và toàn bộ các hoạt động, dù là công nghệ hiện đại đến đâu thì đều dựa trên dữ liệu, nhất là dữ liệu lớn (Big Data).

Vấn đề thứ hai là các nền tảng kết nối, trao đổi điện tử với sự tham gia của rất nhiều bên liên quan, cùng các vấn đề về trách nhiệm, tranh chấp nếu có.

Vấn đề thứ ba là tuân thủ các cam kết, thỏa thuận hợp tác và chuẩn mực quốc tế về dịch chuyển hàng hóa, dòng thông tin, dòng tài chính.

Ở Việt Nam, có rất nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nếu muốn tạo đột phá cho nền kinh tế số, chuyển đổi số nói chung trong đó có thương mại điện tử cần phải hoàn thiện thể chế (giao dịch điện tử, cạnh tranh, quyền sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu đối với tài sản, bảo vệ người tiêu dùng); thúc đẩy sáng tạo, bắt kịp những mô hình kinh doanh mới; hạ tầng (bao gồm logistic, hạ tầng số).

TS. Võ Trí Thành nhấn mạnh, thương mại điện tử hay kinh tế số nói chung là sự kết hợp sao cho nhuần nhuyễn nhất giữa kinh tế thực, dòng chảy của hàng hóa dịch vụ thấp với dòng chảy của thông tin, dòng chảy của dữ liệu và dòng chảy của tài chính. Chính những thách thức như vậy, với nhiều điểm mới và khó như vậy, cần phải phát huy cao độ vai trò của người đứng đầu.

Kiều Trang