Phát triển xanh – Xu thế tất yếu với doanh nghiệp Việt Nam trong thời kỳ hội nhập

Nhiều thách thức với doanh nghiệp

Kinh tế xanh được hiểu đơn giản là một nền kinh tế có mức phát thải thấp, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo đảm tính công bằng về mặt xã hội. Trong nền kinh tế xanh, sự tăng trưởng về thu nhập, việc làm thông qua việc đầu tư của Nhà nước và tư nhân cho nền kinh tế làm giảm phát thải carbon, ô nhiễm môi trường, ngăn chặn sự suy giảm đa dạng sinh học và hệ sinh thái. Kinh tế xanh tập trung vào ba trụ cột chính gồm: công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ.

Trong đó, xu hướng phát triển công nghiệp xanh tập trung vào hai mục tiêu chính là hạn chế phát thải khí CO2, hóa chất độc hại từ các khu công nghiệp, khu chế xuất ra môi trường; đồng thời, nghiên cứu phát triển các nguồn năng lượng mới, máy móc kỹ thuật mới thân thiện với môi trường. Song song với đó là xu hướng phát triển nông nghiệp xanh với công nghệ sinh học, phân bón sinh học, áp dụng những tiến bộ trong canh tác và nghiên cứu về giống, kỹ năng thâm canh mới để tạo ra sự gia tăng năng suất cây trồng, vật nuôi, đồng thời bảo đảm các giá trị xanh với môi trường và an toàn với con người.

Khu CN Nam Cầu Kiền - Một trong khu công nghiệp sinh thái đầu tiên tại Việt Nam.

Cuối cùng là xu hướng phát triển dịch vụ xanh với việc ngày càng chú trọng xây dựng và khai thác các loại hình dịch vụ gắn với gìn giữ, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và môi trường.

Một nền kinh tế xanh phải vừa thỏa mãn nhu cầu tăng trưởng kinh tế, vừa giải quyết được những thách thức về môi trường đang là vấn đề được đặt ra. Ðối với Việt Nam, mặc dù việc phát triển kinh tế xanh và bền vững là nội dung quan trọng được quan tâm thúc đẩy triển khai, song do nguồn lực còn tương đối hạn chế và chúng ta còn rất nhiều ưu tiên khác nên việc phát triển kinh tế xanh vẫn chưa thật sự đạt hiệu quả.

Dù phát triển xanh là một trong những hướng đi tất yếu mà Việt Nam đang theo đuổi nhưng con đường tiến tới "nền kinh tế xanh" đang đối diện với rất nhiều khó khăn, thách thức. Ðiển hình như hiệu quả sử dụng tài nguyên còn thấp, thiệt hại kinh tế do ô nhiễm suy thoái ở mức cao, công nghệ sản xuất nước ta còn lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng. Ðiều này dẫn tới chất lượng sản phẩm thấp, phát sinh nhiều chất thải gây ô nhiễm môi trường, kèm với đó là tốc độ gia tăng phát thải khí nhà kính cao, dạng sinh học suy giảm, tài nguyên không tái tạo cạn kiệt, tác động biến đổi khí hậu gia tăng,...

Một góc KCN Nam Cầu Kiền.

Chỉ ra những "lực cản" cơ bản trong quá trình thực hiện phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam đã được xác định, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Ðậu Anh Tuấn cho rằng, mức độ hiểu biết, quy định môi trường của doanh nghiệp Việt Nam mới ở giai đoạn ban đầu. Khảo sát doanh nghiệp của VCCI cho thấy, chỉ có 31,8% doanh nghiệp tư nhân trong nước hiểu rõ các quy định môi trường, 68% doanh nghiệp bị ảnh hưởng tiêu cực bởi biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, dù mức độ tuân thủ quy định môi trường của doanh nghiệp đang được cải thiện nhưng chưa cao, do khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam hiện nay chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Các vấn đề nhận thức về kinh tế xanh hiện nay ở Việt Nam vẫn khá mới mẻ, nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức được trách nhiệm với môi trường hoặc không có nhân lực am hiểu về pháp luật môi trường trong khi các quy định về môi trường còn phức tạp, chưa dễ tiếp cận, chi phí tuân thủ các quy định về môi trường còn cao. Số liệu khảo sát của VCCI cho thấy, 44% doanh nghiệp trong nước và 38% doanh nghiệp FDI thừa nhận chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về môi trường.

Năm 2022, bối cảnh trong nước và thế giới có rất nhiều biến động, bất ổn, khó khăn, song cũng lại là năm Việt Nam thành công trong việc thực hiện mục tiêu phục hồi và phát triển sau đại dịch Covid-19. GDP Việt Nam năm 2022 tăng trưởng 8,02%, thuộc nhóm cao nhất trên thế giới, quy mô GDP đạt 409 tỷ USD, vươn lên vị trí thứ 37 thế giới. Kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2022 đạt mức kỷ lục mới là hơn 732 tỷ USD, thuộc nhóm Top 20 thế giới. Mặc dù, kết quả ấn tượng nhưng tình hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam 9 tháng đầu năm 2023 đã có dấu hiệu suy giảm rõ rệt, tính đến hết tháng 9/2023 có tới 135.105 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 19,9% so với cùng kỳ năm 2022. Trong đó, phần lớn là các doanh nghiệp lựa chọn hình thức tạm ngừng kinh doanh trong ngắn hạn (chiếm 56,1%). Cùng thời điểm trên, chỉ có 116,3 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới, tăng 3,1% so với cùng kỳ năm cũ. Bên cạnh đó, Việt Nam đang đặt ra những mục tiêu phát triển rất cao, đến năm 2045 trở thành quốc gia phát triển thu nhập cao, đến năm 2050 giảm phát thải ròng carbon bằng 0. Đây là thách thức với Việt Nam, khi vẫn còn gần 85% doanh nghiệp FDI đang sử dụng công nghệ lạc hậu.

Ông Nguyễn Anh Tuấn,Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài.

Những năm gần đây, kinh tế xanh không chỉ là nói về doanh nghiệp, mà nói về khoa học công nghệ. Nếu cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào Việt Nam, chúng ta phải chọn lọc, phải đưa ra những tiêu chí để họ đầu tư khoa học công nghệ tiên tiến nhất vào để giảm phát thải khí nhà kính, để thực hiện cam kết của Thủ tướng Chính phủ là nền kinh tế của chúng ta từ nay đến năm 2050 giảm phát thải bằng 0.

Cần có cơ chế phù hợp

Tại Việt Nam, xu hướng phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn xuất hiện chưa lâu, song với lợi thế của nước đi sau, Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển một nền kinh tế xanh toàn diện, hướng tới sự phát triển bền vững, đạt mục tiêu hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường.

Quyết định 1658 của Thủ tướng Chính phủ ngày 1/10/2021 phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 đã đưa ra lộ trình nhằm thực hiện mục tiêu tổng quát là thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, bền vững về môi trường và công bằng xã hội cùng bốn mục tiêu cụ thể: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP; xanh hóa nền kinh tế; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững; xanh hóa quá trình chuyển đổi trên nguyên tắc bình đẳng, bao trùm, nâng cao năng lực chống chịu.

Ông Nguyễn Quang Vinh - Phó Chủ tịch VCCI.

Như vậy, tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là yêu cầu tất yếu, không thể thiếu và là xu thế chung toàn cầu. Chính phủ Việt Nam đã có những cam kết rất mạnh mẽ tại COP26, khẳng định mong muốn của Việt Nam là đạt được sự thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội. Việt Nam đã và đang có nhiều nỗ lực trong công cuộc này, trong đó có đóng góp lớn của cộng đồng doanh nghiệp.

Theo Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công, để việc phát triển kinh tế xanh không chỉ mang tính chất phong trào, "hô hào, khẩu hiệu" nổi lên một thời gian nhất định. Chính phủ cần phải có những định hướng để phát triển theo, bắt nhịp cũng như tận dụng được những cơ hội quốc tế mà thị trường đặt ra, đồng thời phát triển sao cho phù hợp bối cảnh cũng như điều kiện của Việt Nam. Ðể làm được, các cơ quan liên quan cần nâng cao hiệu quả công tác phổ biến chính sách, quy định để các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin; tiếp tục xây dựng, đa dạng hóa hơn nữa các chính sách ưu đãi doanh nghiệp đầu tư theo hướng sử dụng công nghệ cao, công nghệ sạch, ít tiêu hao năng lượng, tài nguyên, phát thải thấp, thân thiện với môi trường; đẩy mạnh cải thiện môi trường kinh doanh xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, với trọng tâm là cải cách thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp; đồng thời, tăng cường khả năng tiếp cận nguồn vốn tăng trưởng xanh cho doanh nghiệp. Ðây được xem là nền tảng quan trọng cho sự phát triển bứt phá của Việt Nam trong thời gian tới.

Ông Phạm Tấn Công - Chủ tịch VCCI.

Trong khi đó, theo quan điểm của ông Nguyễn Quang Vinh - Phó Chủ tịch VCCI, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự Phát triển Bền vững Việt Nam: Chúng ta cần phải có lộ trình để triển khai tăng trưởng xanh. Trong bối cảnh khó lường không đoán định được trước, việc triển khai chiến lược tăng trưởng xanh càng khó khăn hơn, nhất là chúng ta là nước đang phát triển. Cam kết của Thủ tướng rất có ý nghĩa và là một cú hích cho nền kinh tế của chúng ta phát triển. Chúng ta không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc đi theo con đường tăng trưởng xanh. Đã đến lúc cộng đồng doanh nghiệp cần phải nhìn lại, soi mình vào những chiến lược, đặc biệt là chiến lược tăng trưởng xanh, để định vị lại giá trị của mình, không chỉ là vai trò mà chính là doanh nghiệp tạo ra những giá trị gia tăng như thế nào trong việc triển khai chiến lược tăng trưởng xanh.

Để có thể khuyến khích doanh nghiệp tiếp tục thực hiện những sáng kiến và tăng trưởng xanh, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục đầu tư nước ngoài Bộ KH&ĐT cho biết: Chính phủ sẽ tiếp tục không ngừng hoàn thiện hơn nữa môi trường đầu tư kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi tối đa, minh bạch tối đa để hỗ trợ các nhà đầu tư, cộng đồng doanh nghiệp triển khai các hoạt động sản xuất kinh doanh thực sự hiệu quả, trong đó có những hoạt động về đầu tư xanh như phục vụ cho phát triển kinh tế xanh. Đặc biệt, sẽ giảm thiểu hết mức các điều kiện về đầu tư kinh doanh cũng như các thủ tục hành chính. Đây là một trong những giải pháp cơ bản và trọng yếu giúp tiếp tục củng cố niềm tin của nhà đầu tư. Bộ KH&ĐT tiếp tục nghiên cứu những chính sách để hỗ trợ cho doanh nghiệp một cách thích đáng, đúng, thực chất đối với những vấn đề doanh nghiệp cần, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi cách thức hoạt động sản xuất kinh doanh của mình theo hướng xanh.

Tăng trưởng xanh đã giúp các nhà máy của Greenfeed năm 2022 giảm gần 8,2 tấn CO2 thải ra môi trường.

Phát biểu tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) năm 2023, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định, phát triển kinh tế xanh cần được triển khai quyết liệt ở cấp độ quốc gia, khu vực và toàn cầu; quá trình này cần lấy con người là trung tâm, chủ thể, vừa là nguồn lực vừa là động lực quan trọng nhất và là mục tiêu cao nhất của sự phát triển, nhất là trong phát triển xanh.

Thủ tướng khẳng định, Chính phủ Việt Nam tiếp tục cam kết mạnh mẽ, tạo mọi điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp phát triển, trong đó sẽ cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp; tăng tính minh bạch, bình đẳng trong tiếp cận các nguồn lực; tăng cường bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp và các bên liên quan; triển khai đồng bộ, hiệu quả các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp về vốn, chuyển giao công nghệ, đào tạo, phát triển nhân lực trong phát triển xanh.

Hà Nam