Phim Nhà nước hết cảnh 'đắp chiếu' nhờ cơ chế mới?

Phim Nhà nước gian nan tìm đường ra rạp

Đầu năm 2024, bộ phim "Đào, phở và piano" trở thành tác phẩm do Nhà nước đặt hàng ăn khách nhất từ trước đến nay. Với chi phí sản xuất 20 tỷ đồng, phim thu về 23 tỷ đồng doanh thu từ bán vé để nộp lại vào ngân sách Nhà nước.

Tác phẩm đạo diễn Phi Tiến Sơn cầm trịch, Công ty Cổ phần Phim truyện I sản xuất từng giành giải Bông sen Bạc tại Liên hoan Việt Nam lần thứ 23 và Cánh diều bạc 2024.

Phim "Đào, phở và piano" từng tạo cơn sốt ngoài rạp Việt.

Tuy nhiên, theo Kế hoạch Phát hành, phổ biến thí điểm một số phim sản xuất sử dụng ngân sách Nhà nước của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong hai năm 2024 và 2025, một số phim sản xuất sử dụng ngân sách Nhà nước sẽ được phát hành, phổ biến thí điểm tại Trung tâm Chiếu phim quốc gia và một số Đài Truyền hình, Đài Phát thanh - Truyền hình trên toàn quốc trong thời gian từ tháng 2/2024 đến 30/12/2025.

Ban đầu, "Đào, phở và piano" được công chiếu tại Trung tâm Chiếu phim Quốc gia từ ngày 10/2/2024 (mùng 1 Tết Nguyên đán Giáp Thìn) chỉ với 3 suất chiếu/ ngày. Do lượng khán giả có nhu cầu xem phim tăng đột biến đến ngày 20/2 là 18 suất chiếu/ ngày, tuy nhiên vẫn không đủ đáp ứng nhu cầu của khán giả.

Từ đó, phim liên tục rơi vào tình trạng cháy vé, nhiều khán giả than trời vì không mua được vé, website đặt vé của Trung tâm chiếu phim Quốc gia liên tục sập vì quá tải.

Chỉ sau khi lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo Cục Điện ảnh làm việc với một số đơn vị phát hành, phổ biến phim để khuyến khích phổ biến phim Việt Nam sản xuất sử dụng ngân sách nhà nước đến rộng rãi khán giả nhằm phát huy hiệu quả, qua đó quảng bá văn hóa, đất nước, con người Việt Nam, 2 hệ thống rạp tư nhân là Beta Cinemas và Cinestar chấp nhận chiếu phi lợi nhuận.

Tiền vé thu về, nhà rạp phải trả lại cho ngân sách. Những nhà rạp khác như CGV, BHD, Galaxy… đều không tham gia chiếu.

Thời điểm này, đạo diễn Phi Tiến Sơn cũng nhấn mạnh, "Đào, phở và piano" là phim nhà nước đặt hàng, mọi doanh thu của phim sau đó sẽ được nộp hết về ngân sách nhà nước và chủ rạp không được chia phần trăm doanh thu.

Chính vì vậy, nếu phim càng ăn khách, nhà rạp càng lỗ vì phải bỏ tiền túi để chi trả các chi phí vận hành như in ấn, điện, nước, nhân sự...

Một cảnh trong phim "Bà già đi bụi".

Cùng chung cảnh ngộ, nhiều bộ phim như" "Bình minh đỏ", "Hồng Hà nữ sĩ", "Bà già đi bụi"… dù được giới chuyên môn ghi nhận nhưng mục đích chính vẫn là để trình chiếu trong các dịp kỷ niệm, liên hoan, hoặc đưa về địa phương chiếu miễn phí, phục vụ nhiệm vụ chính trị.

Đó còn chưa kể, khi ra rạp, đa số các phim kể trên không có hoạt động marketing, quảng cáo, chạy truyền thông. Như "Đào, phở và piano", phim gây sốt 1 tuần sau ngày công chiếu nhờ video của một người dùng trên TikTok.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh cho biết trước đây vào thời kỳ bao cấp, các phim đặt hàng được đầu tư toàn bộ từ khâu sản xuất cho đến phát hành. Tuy nhiên, sau này chỉ còn chi phí sản xuất khiến nhiều bộ phim ít được biết đến, thậm chí biến mất trên thị trường sau khi sản xuất xong.

Đến thời điểm hiện tại, các bộ phim kể trên không thể đưa ra rạp bán vé rộng rãi vì Luật Điện ảnh năm 2022 và các văn bản dưới luật vẫn chủ yếu quy định về hình thức và phổ biến phim nói chung chứ chưa có quy định cụ thể đối với việc phát hành, phổ biến phim sử dụng ngân sách Nhà nước hay phim nhập, phim sản xuất bằng nguồn xã hội hóa.

Tại tại Họp báo thường kỳ quý III/2024 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, ông Vi Kiến Thành – khi ấy là Cục trưởng Cục Điện ảnh khẳng định: "Không chỉ không có đơn vị phát hành và kinh phí phát hành, từ trước đến nay còn chưa bao giờ có quy định pháp lý nào về tỷ lệ phần trăm phát hành cho nhà phát hành, nhà rạp".

Giải bài toán mắc lỗ hổng pháp lý

Đi tìm lời giải cho bài toán đưa phim Nhà nước ra rạp, Cục Điện ảnh là đơn vị được phân công tham mưu xây dựng và đang hoàn thiện Dự thảo Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị. Dự thảo, dự kiến được ban hành trong năm 2025.

Dự thảo Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị nhằm thể chế hóa kịp thời, đầy đủ chủ trương, chính sách của Đảng, các nội dung nêu trong các Nghị quyết, Kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về phát triển văn hóa, nghệ thuật gắn với nhiệm vụ chính trị, tư tưởng; trong đó xác định điện ảnh là công cụ đặc biệt quan trọng trong giáo dục truyền thống, đạo đức, bảo vệ chủ quyền và quảng bá hình ảnh quốc gia.

Bên cạnh đó, gắn phát hành, phổ biến phim với mục tiêu chính trị - xã hội nhưng trên cơ sở bảo đảm hiệu quả sử dụng ngân sách và thúc đẩy xã hội hóa.

Dự thảo Nghị định gồm 16 điều, chia thành 4 chương, quy định phạm vi điều chỉnh gồm nguyên tắc, hình thức phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân có liên quan; cơ chế tài chính; quản lý và khai thác phim được sản xuất bằng ngân sách nhà nước hoặc phim được Nhà nước nhận chuyển giao quyền sở hữu, quyền sử dụng nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị.

Đối tượng áp dụng bao gồm: tổ chức, cá nhân Việt Nam và nước ngoài tham gia hoạt động phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị; cơ quan quản lý nhà nước về điện ảnh; cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan khác

Dự thảo phân loại phim phục vụ nhiệm vụ chính trị gồm: phim sử dụng ngân sách nhà nước (sản xuất toàn bộ hoặc một phần từ ngân sách nhà nước); phim không sử dụng ngân sách nhà nước nhưng có nội dung phục vụ nhiệm vụ chính trị. Việc phân loại này làm cơ sở cho cơ chế quản lý, phát hành và phổ biến phù hợp với từng loại hình phim.

"Bình minh đỏ" được hai đạo diễn Nguyễn Thanh Vân và Trần Chí Thành dựng từ kịch bản của Nguyễn Thị Minh Nguyệt. Nội dung lấy cảm hứng từ những chiến công và gương chiến đấu anh dũng của trung đội nữ lái xe đầu tiên trên tuyến đường Trường Sơn.

Dự thảo cũng quy định quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân tham gia phát hành, phổ biến phim; quyền và nghĩa vụ của đại diện chủ sở hữu phim; tiêu chí lựa chọn tổ chức, cá nhân phát hành, phổ biến phim nhằm mục đích kinh doanh; phân chia doanh thu và cơ chế tài chính; phát hành, phổ biến phim không sử dụng ngân sách nhà nước…

Theo dự thảo, tỉ lệ phân chia doanh thu trên thị trường hiện nay là 30 - 50% cho chủ sở hữu phim, 8-15% cho đơn vị phát hành và 40-60% cho đơn vị phổ biến (tùy thuộc vào tuần chiếu và mức độ đầu tư truyền thông).

Đối với nền tảng trực tuyến, các mô hình chia sẻ doanh thu sau khi trừ chi phí mua bản quyền thường ở mức 40- 60% cho chủ sở hữu nội dung, còn lại cho đơn vị khai thác hoặc áp dụng hình thức mua trọn gói bản quyền.

Từ thực tế trên, Dự thảo đề xuất tỉ lệ phân chia doanh thu tối thiểu 30% (sau khi đã trừ các khoản thuế) cho đại diện chủ sở hữu phim để phù hợp thực tiễn thị trường và bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước (chủ sở hữu tài sản công) và các doanh nghiệp phát hành.

Doanh thu từ hoạt động phát hành, phổ biến phim bao gồm doanh thu từ bán vé, quảng cáo và các khoản thu khác có liên quan.

Trường hợp việc phát hành, phổ biến phim được sử dụng kèm theo dịch vụ khác, tỉ lệ phân chia được các bên thỏa thuận bảo đảm hài hòa lợi ích, đúng mục đích sử dụng phim.

Đáng chú ý, dự thảo Nghị định này không chỉ áp dụng cho phim sử dụng ngân sách nhà nước (toàn bộ hoặc một phần từ ngân sách nhà nước) mà còn dành cho phim không sử dụng ngân sách nhà nước nhưng có nội dung phục vụ nhiệm vụ chính trị.

Bạch Dương