Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội LÊ THU HÀ: Cần thành lập Quỹ phát triển hạ tầng số quốc gia
Để hỗ trợ các địa phương khó khăn thu hẹp khoảng cách số giữa vùng miền, cần thành lập Quỹ phát triển hạ tầng số quốc gia; cơ chế này không chỉ bảo đảm tính khả thi về tài chính mà còn thể hiện tư duy phát triển bao trùm, công bằng trong không gian số.
Nên ưu tiên chuyển đổi số trong quản trị nhà nước
Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật Chuyển đổi số hiện đang quá rộng, bao trùm cả Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Cách tiếp cận này tuy toàn diện nhưng dễ dẫn đến tình trạng luật chồng luật khi nhiều lĩnh vực đã hoặc sẽ được điều chỉnh bởi các luật khác, như Luật Dữ liệu, Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân…
ĐBQH Lê Thu Hà (Lào Cai) phát biểu. Ảnh: Hồ Long
Cần xác lập rõ vai trò của luật này như một luật khung, luật nền: luật khung vì định hình cấu trúc thể chế, nguyên tắc, quyền cũng như trách nhiệm chung về chuyển đổi số; luật nền vì kết nối và dẫn dắt các lĩnh vực chuyên ngành để tạo nên tính thống nhất trong toàn bộ hệ thống pháp luật số.
Phạm vi điều chỉnh nên ưu tiên tập trung vào khu vực công và hệ thống chính trị, tức là chuyển đổi số trong quản trị nhà nước, cung cấp dịch vụ công và tương tác giữa nhà nước với người dân và doanh nghiệp. Còn khu vực kinh tế và xã hội số thì nên được khuyến khích phát triển theo cơ chế chính sách mở, được điều chỉnh dần bằng các luật chuyên ngành khác.
Hiện nay, các khái niệm như nền tảng số, môi trường số, nhân lực số được dùng trong nhiều luật với những cách hiểu khác nhau. Điều quan trọng nhất là phải chuẩn hóa khái niệm chuyển đổi số - không chỉ là số hóa dữ liệu mà là quá trình tái cấu trúc toàn diện hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân dựa trên dữ liệu và công nghệ số.
Nếu định nghĩa này được thể chế hóa ngay trong Điều 3 dự thảo Luật sẽ trở thành điểm chuẩn để các văn bản pháp luật khác thống nhất về khái niệm.
Xác lập cơ chế bảo vệ người dùng và quyền công dân số
Về chính sách của Nhà nước đối với chuyển đổi số, mặc dù dự thảo Luật đã thể hiện được tinh thần hỗ trợ song còn khá dàn trải và thiếu công cụ đủ mạnh để thực hiện.
Chuyển đổi số cần tốc độ và tính linh hoạt nhưng trong thực tế cơ chế đầu tư công và đấu thầu đang trở thành một rào cản về thể chế.
Do đó, tôi đề nghị bổ sung Điều 4 dự thảo Luật một khoản riêng về cơ chế đặc thù cho phép thuê dịch vụ công nghệ thông tin áp dụng mô hình hợp tác công tư (PPP), triển khai cơ chế thử nghiệm chính sách (sandbox) trong lĩnh vực công nghệ số; đặc biệt là thành lập Quỹ phát triển hạ tầng số quốc gia để hỗ trợ các địa phương khó khăn thu hẹp khoảng cách số giữa vùng miền.
Cơ chế này không chỉ bảo đảm tính khả thi về tài chính mà còn thể hiện tư duy phát triển bao trùm, công bằng trong không gian số.
Cùng với đó, cần lưu ý một vấn đề mới nhưng rất cốt lõi là quản trị quyền lực số. Ai chịu trách nhiệm khi nền tảng số thao túng dữ liệu, khi thuật toán tạo thành định kiến và khi thông tin sai lệch lan truyền?
Dự thảo Luật chưa làm rõ trách nhiệm của chủ sở hữu, chủ quản nền tảng số cũng như chưa xác lập cơ chế bảo vệ người dùng và quyền công dân số.
Do vậy, cần bổ sung các hành vi bị cấm (Điều 5) như: lợi dụng nền tảng số, thuật toán, AI để thao túng dữ liệu, phân biệt đối xử gây ảnh hưởng sai lệch đến nhận thức xã hội hoặc không thực hiện yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm của cơ quan có thẩm quyền.
Cùng với đó, tại Chương IV về nền tảng số, dự thảo Luật cần quy định rõ trách nhiệm minh bạch thuật toán đối với nền tảng có quy mô lớn, cơ chế cung cấp dữ liệu khi được yêu cầu hợp pháp và bổ sung quyền công dân số, quyền được bảo vệ dữ liệu, quyền truy cập thông tin, quyền tham gia và giám sát hoạt động chính quyền số.
Xây dựng lòng tin của người dân trong không gian số chính là thước đo thành công của chuyển đổi số quốc gia.
