Phó giáo sư trẻ điều hành thị trường đạo văn toàn cầu, dựng chỉ số học thuật

Theo The Insider, chuyên gia hóa dược, PGS Dmitry Bokov tại Đại học Y khoa số 1 Moscow (Đại học Sechenov) bị cáo buộc đã xây dựng một mạng lưới giao dịch đồng tác giả với quy mô quốc tế, nơi quyền xuất hiện trong các bài báo khoa học được mua bán như một loại hàng hóa.

Ngoài ra, ông còn tham gia vào việc đạo văn có hệ thống để đưa hàng trăm bài báo vào các tạp chí học thuật uy tín tại châu Âu và Mỹ.

Đại học Y khoa số 1 Moscow (Đại học Sechenov) nơi PGS Dmitry Bokov làm việc. Ảnh: Sechenov University

Theo điều tra của tạp chí khoa học Nga T-invariant và các nhà hoạt động chống đạo văn, Bokov đã xuất bản 260 bài báo trong vòng 5 năm, riêng năm 2022 đã có đến 100 bài, tức là trung bình mỗi tuần có 2 bài. Những con số ấn tượng này đã đưa h-index (chỉ số học thuật) của ông lên ngang tầm với nhiều nhà khoa học từng đoạt giải Nobel Vật lý.

Mua bán danh tiếng qua “sàn giao dịch học thuật”

Ban đầu, các nhà điều tra nghi ngờ Bokov làm việc này để nhận tiền tài trợ nghiên cứu từ trường. Tuy nhiên, đây chỉ là một phần nhỏ trong “cỗ máy xuất bản” ông đang điều hành. Từ việc trả tiền để được liệt kê làm đồng tác giả trong các bài viết sao chép đôi khi được chỉnh sửa sơ sài bởi phần mềm viết lại, Bokov dần trở thành một “nhà môi giới tác giả”, bán suất xuất hiện trong bài báo khoa học cho các học giả từ Trung Đông và Nam Á.

Nền tảng cho hoạt động này là các sàn giao dịch như Mezhdunarodny Izdatel’ (Nga), Latvian Science Publisher Company (Latvia) và một nền tảng chưa rõ tên có trụ sở tại Iran, Iraq. Bokov đã lợi dụng mối quan hệ với các nhà xuất bản này để “nhồi” tên mình và khách hàng vào các bài báo khoa học, tạo ấn tượng về hợp tác quốc tế.

Một điểm đáng chú ý là trích dẫn trong các bài của Bokov thường không liên quan đến nội dung chính hoặc trích dẫn những công trình kém chất lượng. Theo trang For Better Science, một hệ sinh thái “cò trích dẫn” đã hình thành, chuyên môn hóa việc cài cắm các trích dẫn giả vào bài viết của Bokov, giúp cả người thuê lẫn Bokov cùng thổi phồng chỉ số h-index để đôi bên cùng có lợi.

Những bài báo vô nghĩa

Sự gian lận được che đậy một cách tinh vi đến mức các phần mềm chống đạo văn phổ biến bó tay. Chỉ khi đối chiếu thủ công từng câu chữ, các nhà điều tra mới phát hiện nội dung bị sao chép.

Một ví dụ điển hình là bài báo đề cập đến khái niệm vô nghĩa “lao phổi chất lượng” - được cho là sản phẩm của phần mềm thay từ tự động, trong đó “hỗn dịch” (suspension) bị dịch nhầm thành “lao phổi” (tuberculosis).

PGS Dmitry Bokov điều hành một “thị trường đạo văn” toàn cầu. Ảnh: Sechenov University

Tính đến năm 2022, ít nhất 19 bài báo của Bokov đã bị rút do đạo văn, thuộc danh sách đồng tác giả đáng ngờ hoặc thao túng trích dẫn. Dù vậy, phần lớn các bài báo khác, đặc biệt ở các tạp chí xếp hạng thấp hoặc “dởm” vẫn chưa bị phát hiện và tiếp tục được tính vào hồ sơ học thuật.

Ngoài ra, điều tra hé lộ Bokov còn hoạt động dưới hai vai trò. Một mặt, ông là chuyên gia dinh dưỡng và hóa dược có uy tín tại Đại học Sechenov và gắn bó chặt chẽ với các nhóm nghiên cứu Nga và Đông Âu. Mặt khác, ông lại xuất hiện như một “đồng tác giả toàn cầu”, liên tục góp mặt trong hàng loạt công trình liên ngành cùng các tác giả đến từ châu Á và Bắc Phi, được công bố trên các tạp chí thuộc nhóm Q1-Q2 trong hệ thống Web of Science và Scopus.

Tuy nhiên, các tạp chí uy tín thường chỉ “mở cửa” cho một hoặc hai bài viết của Bokov trước khi phát hiện dấu hiệu bất thường và bắt đầu từ chối các bài tiếp theo. Sau đó, nhà nghiên cứu này tập trung vào các tạp chí Ấn Độ thuộc nhóm Q3 trở xuống với tiêu chuẩn biên tập lỏng lẻo hơn và dễ bị thao túng.

Trường Đại học Sechenov cũng được hưởng lợi: mỗi bài báo xuất hiện trên tạp chí danh tiếng kéo theo tài trợ từ ngân sách nhà nước, kèm phần thưởng nội bộ cho giảng viên đạt “thành tích cao”. Nếu bài bị rút lại thì phần lớn tác giả không bị để ý.

PGS Bokov không hành động một mình. Một trong những cộng sự thân cận nhất của ông là Rafael Luque - tác giả hơn 700 bài báo, từng bị Đại học Córdoba (Tây Ban Nha) sa thải vì nhận tiền bất hợp pháp từ Ả Rập Xê Út và Nga.

Hiện làm việc tại Đại học RUDN (Nga), Luque đang thực hiện điều tương tự Bokov đã làm: Xây dựng một mạng lưới xuất bản khoa học giả mạo có quy mô xuyên quốc gia. Cả Bokov và Luque đang bị chế giễu là biểu tượng cho hệ thống “công nghiệp xuất bản” tại Nga.

Tử Huy