Phòng tránh rủi ro 'hàng bẩn' làm mất vị thế nông sản Việt trên thị trường xuất khẩu

Để ngăn chặn hiệu quả nguy cơ hồ tiêu nhiễm thuốc bảo vệ thực vật ngay từ khâu sản xuất ban đầu tại nông hộ, trong tháng 6/2025, Hiệp hội hồ tiêu Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA) đã phối hợp với các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu đã tổ chức chuỗi tập huấn tại các vùng trồng trọng điểm (gồm: Đắk Nông, Đắk Lắk, Gia Lai, Đồng Nai, Bình Phước, Bà Rịa – Vũng Tàu) nhằm nâng cao nhận thức của người nông dân về trồng trọt, chế biến và bảo quản.

Tránh “mất bò mới lo làm chuồng”

Trong đó, các nông hộ được tập trung hướng dẫn việc kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRLs) và phòng tránh rủi ro nhiễm các hóa chất khác như Sudan đỏ trong quá trình thu hái, phơi và bảo quản hồ tiêu.

Để tránh “hàng bẩn” thì các DN chế biến xuất khẩu rau quả cần kiểm soát chặt chẽ nguồn nguyên liệu đầu vào.

Không những vậy, các nông hộ, thành viên HTX còn được tiếp cận thông tin về tình hình MRLs trong hồ tiêu và những cảnh báo của các thị trường nhập khẩu. Họ cũng được nhận diện các loại bạt có nguy cơ gây nhiễm Sudan đỏ và hướng dẫn quy trình phơi và bảo quản hồ tiêu an toàn.

Có thể nói đây là việc rất cần thiết để không “mất bò mới lo làm chuồng” nhằm giữ vững uy tín và thương hiệu hồ tiêu Việt Nam, đảm bảo yêu cầu thị trường xuất khẩu (XK) khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản…Đặc biệt là hướng đến xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm an toàn và bền vững từ sản xuất đến chế biến, tiêu thụ.

Cũng nên nhắc lại, cách đây vài tháng, một vài lô hồ tiêu XK của Việt Nam sang Đài Loan (Trung Quốc) đã bị phát hiện nhiễm chất Sudan đỏ – một loại chất màu công nghiệp bị cấm sử dụng trong thực phẩm. Các lô hàng này đã bị trả về và cảnh báo rộng rãi trên các hệ thống kiểm tra quốc tế. Qua truy xuất nguồn gốc của các lô hồ tiêu này chủ yếu ở hai vùng sản xuất hồ tiêu trọng điểm của Việt Nam là tỉnh Gia Lai và Đắk Nông.

Như lưu ý của bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch VPSA, bất cứ sự hiện diện nào của Sudan đỏ trong hồ tiêu cũng đều bị coi là vi phạm quy định an toàn thực phẩm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng XK. Sudan đỏ là một loại hóa chất công nghiệp, hoàn toàn không được phép sử dụng trong chế biến thực phẩm. Không chỉ quốc tế mà ngay cả ở Việt Nam cũng nghiêm cấm việc sử dụng chất này.

Thực ra, việc hồ tiêu nhiễm Sudan đỏ được cho là vì một số nông hộ bảo quản hồ tiêu bằng bao bì có màu, hoặc dùng bạt phơi màu kém chất lượng, không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, dẫn đến chất màu bị thôi nhiễm vào sản phẩm.

Và mặc dù tình trạng nhiễm Sudan đỏ chỉ xảy ra nhỏ lẻ ở một vài lô hàng nhưng rất cần khuyến cáo kịp thời để ngăn ngừa rủi ro, qua đó bảo vệ uy tín của hồ tiêu Việt Nam trên thị trường quốc tế. Mặt khác, các doanh nghiệp XK hồ tiêu cũng nên kiểm tra định kỳ dư lượng Sudan trong lô hàng và vật dụng liên quan.

Ngoài vấn đề của hồ tiêu, EU vừa có kế hoạch cử một đoàn thanh tra đến Việt Nam để kiểm tra, giám sát việc kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên một số nông sản XK chủ lực của Việt Nam như sầu riêng, thanh long, ớt tại các địa phương Tiền Giang, Long An, Bình Thuận và Tp.HCM.

Đoàn thanh tra sẽ đến trực tiếp các vùng trồng, cơ sở chế biến đóng gói để kiểm tra việc khắc phục triệt để các lỗi về điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm của cơ sở theo quy định của pháp luật và trong báo cáo truy xuất.

Cần nhắc lại, tỷ lệ nông sản của Việt Nam XK vào EU đang phải kiểm tra tại cửa khẩu khá cao: Ớt chuông và đậu bắp ở mức 50%, thanh long 20%, sầu riêng 20%.

Hiện nay các quy định nghiêm ngặt về giới hạn dư lượng hóa chất đối với thuốc bảo vệ thực vật được áp dụng không chỉ tại EU mà còn tại nhiều quốc gia như Hoa Kỳ và Nhật Bản.

Chẳng hạn như Hoa Kỳ, ngoài hoạt động kiểm soát chặt chẽ của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) thông qua Đạo luật hiện đại hóa An toàn Thực phẩm (FSMA), đòi hỏi kiểm tra và chứng nhận an toàn đối với thực phẩm nhập khẩu. Hay như hệ thống “Positive List” của Nhật Bản, nghiêm cấm việc sử dụng các hóa chất chưa được kiểm chứng an toàn trong thực phẩm.

Không để “khoảng trống” trách nhiệm

Trong khi đó, với riêng ngành hàng rau quả, theo Ts. Đoàn Hữu Tiến (Viện Cây ăn quả miền Nam), một trong những thách thức hiện nay là khó kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc trái cây cung cấp cho thị trường. Diện tích cây ăn quả đạt chứng nhận GAP còn khiêm tốn. Diện tích cây ăn quả được cấp mã vùng trồng còn hạn chế.

Mặt khác, như lưu ý của Ts. Tiến, sự liên kết giữa người sản xuất với DN, nhà phân phối còn lỏng lẻo. Sự tuân thủ hợp đồng ký kết không nghiêm. Bên bán và bên mua khó thực hiện đúng chất lượng. Trong khi đó, các nước nhập khẩu ngày càng đưa ra nhiều hàng rào kỹ thuật (chất lượng, an toàn thực phẩm...) ảnh hưởng đến XK trái cây của Việt Nam.

Chính vì vậy, một trong những giải pháp được Ts. Tiến đưa ra, đó là phát triển mô hình HTX trồng cây ăn quả có sự hợp tác với DN, nhằm đẩy mạnh liên kết giữa sản xuất và thị trường, đồng thời kiểm soát tốt hơn nguồn gốc và chất lượng trái cây theo hướng an toàn thực phẩm.

Mặt khác, theo vị chuyên gia này, cần tăng cường kiểm soát chất lượng trái cây cung ứng cho thị trường thông qua các hình thức như xây dựng hệ thống kiểm tra giám sát sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất từ trang trại đến các cơ sở đóng gói, nhà máy chế biến. Đồng thời, nên hoàn thiện hệ thống bảo quản trái cây tại các vùng trồng có quy mô diện tích lớn và tập trung, giảm tổn thất sau thu hoạch và đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu.

Ngoài ra, xét về tình trạng có những lô hàng nông sản được ví như “hàng bẩn” bị quốc gia nhập khẩu trả về trong thời gian, sẽ thấy việc phòng tránh rủi ro, ngăn chặn, tránh tái diễn là rất quan trọng nhằm tránh ảnh hưởng đến uy tín, vị thế của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Điều này cũng thể hiện tầm quan trọng của việc kiểm soát dư lượng hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật và kháng sinh trong nông sản XK. Nhất là không để “khoảng trống” trách nhiệm trong chuyện này. Bởi thực tế, đây là trách nhiệm không chỉ của nông hộ, HTX mà còn là của các DN, cơ quan quản lý để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe.

Như lưu ý của ông Nguyễn Trung Dũng, Trưởng phòng Giải pháp an toàn thực phẩm Eurofins Sắc Ký Hải Đăng, việc đánh giá các yếu tố có thể gây mất an toàn vệ sinh thực phẩm phải mang tính toàn diện. Như với các DN cần được khuyến khích tập trung vào việc lựa chọn nhà cung cấp uy tín, tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chế biến và bảo quản, cũng như thiết lập hệ thống giám sát và lưu trữ hồ sơ đầy đủ.

Thế Vinh