Phú Quý xa mà gần

Mấy năm gần đây, nhóm bạn làm báo của chúng tôi ở miền Trung vẫn thường hẹn nhau tranh thủ khám phá những đảo xa trên mọi miền đất nước. Rồi cũng không hiểu từ lúc nào, sổ tay của tôi ngày một đầy hơn những trang ghi chép về đảo Phú Quý. Và rồi tôi hiểu chính hòn đảo này đã níu kéo bước chân tôi không chỉ một lần, mà nhiều lần, mỗi lần đến là mỗi lần khám phá ra những điều thú vị.

Ân tứ của thiên nhiên

Nhớ lần đầu xuống đảo, loanh quanh một hồi tôi vẫn không hết ngạc nhiên trước màu đất đỏ bazan tươi thắm giữa trùng khơi biển xanh sóng vỗ, cát trắng, hòa sắc tươi rói trong bức tranh hùng vĩ và sống động của Hóa Công. Thấy tôi thích thú, anh bạn công tác ở huyện đảo là Đỗ Châu Thọ bật mí: "Xưa đây là núi lửa nên mới có đất đỏ đặc trưng. Nhưng chưa hết đâu, cứ đi tiếp sẽ biết".

Thì ra đây như là ân tứ của thiên nhiên ban tặng con người. Phú Quý từng là đảo núi lửa, là nơi sau cùng núi lửa trào phun trên đất nước Việt Nam (năm 1923). Sự kiện này được các nhà hàng hải và khoa học phương Tây ghi nhận. Trong các hòn đảo nhỏ của quần đảo Phú Quý, có một đảo mang tên Hòn Tro, chính là nơi thoát thai núi lửa, cất giấu nhiều bí ẩn vào lòng đại dương xanh thẳm. Rồi tôi cũng từ đó mà biết trong hàng ngàn hòn đảo lớn nhỏ của Việt Nam, chỉ có 2 địa chỉ núi lửa lưu dấu, đó là Lý Sơn (Quảng Ngãi) và Phú Quý.

Tôi theo chân Thọ đi bộ khắp đảo suốt mấy ngày trời để thỏa lòng hưởng thụ những gì của thiên nhiên hoang sơ và kỳ thú. Ngoài màu đất đỏ tươi ngỡ như núi lửa vừa phun thì còn đá nữa, cũng mách bảo nhiều sự lạ khiến tôi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.

Nhớ một đêm trò chuyện về đất và đá nơi này, lão ngư Trần Quang Đắc nói một câu ngắn gọn: "Anh cứ nhìn kỹ đất và nhất là đá ở đây để hiểu rõ hơn về đảo Phú Quý".

Đúng là đảo có vô vàn khối đá lớn nhỏ trơ gan cùng năm tháng và đều có dạng xoáy trôn ốc, cứ như là trò tinh nghịch tạo hóa. Không! Đấy là những kiệt tác điêu khắc muôn hình vạn trạng mới đúng. Nắng, mưa, bão tố, thời gian đã kỳ công chạm khắc vào muôn vàn khối đá, tạo nên một công viên địa chất hiếm có. Thảo nào các bạn tôi ra Phú Quý là cứ say mê chụp ảnh đá. Tôi thì cứ mân mê từng mõm, cảm giác như được chạm vào quá khứ Hỏa Diệm Sơn còn nóng hổi, bất kể thời gian nguội lạnh.

Tàu thuyền tấp nập quanh đảo Phú Quý

Một chuyến tàu mang hàng hóa từ đất liền ra đảo Phú Quý

Giàu chất truyền kỳ

Rồi khi nghe người dân địa phương trò chuyện, tôi ngẩn tò te. Đã từng nghe tiếng Việt cổ ở đất Hà Tây (cũ), giọng biển Cảnh Dương, Lý Hòa (Quảng Bình), rồi Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa... nhưng giọng biển Phú Quý thì đúng là có một không hai.

Nhớ trên chuyến tàu ra đảo lần đầu, bạn tôi nói "tiếng dân Phú Quý nói cũng là đặc sản đó nghen". Tưởng anh đùa, ra đến đảo tôi mới biết là chuyện thực 100%.

Thật khó mô tả chất giọng của người dân Phú Quý. Không phải là ngữ điệu dân biển miền Nam hay miền Bắc thì hẵn rồi, nhưng ngay cả với giọng miền Trung thì cũng không giống một nơi nào cụ thể. Nghe thoáng như có giọng Quảng Ngãi, có khi là giọng Hội An (Quảng Nam), lại cả một chút giọng Cảnh Dương (Quảng Bình), rốt cuộc vẫn không lẫn vào đâu được và cũng không dễ gì hiểu.

Tất nhiên là tôi phải cậy đến người dân địa phương như Đỗ Châu Thọ để phiên dịch những biến âm không dễ cắt nghĩa. Ví như trên đảo, nổi tiếng sau Bàn Tranh Công Chúa và thầy Sài Nại là ông chánh tổng tên Bùi Quang Diệu, có công dám kiện cả thực dân Pháp đòi công lý, được dân tôn thờ và họ đọc tên ông nghe như là Deo - ông Tổng Deo, nghe rất thú vị.

Lạ nữa là Phú Quý đã hình thành lâu đời với 3 xã, 9 làng nên còn gọi là đảo Chín Làng và giọng nói của 9 làng này cũng khác nhau, dù rất hiểu nhau. Tôi hỏi thì cụ Nguyễn Lãn, nguyên là thủ từ đền thờ Bàn Tranh Công Chúa trên đảo. Cụ trả lời: "Giọng nói các làng khác nhau vì họ đến từ những địa phương khác nhau, thậm chí cách xa nhau nên con cháu nói theo giọng của cha ông, dù có pha loãng nhưng vẫn giữ phần nào gốc rễ". Nhưng lạ là qua bao đời chung sống giữa trùng khơi mà bản sắc giọng nói các làng vẫn không pha lẫn, không tạo nên một giọng nói chung của hòn đảo giàu chất truyền kỳ.

Trông một đêm vui Xuân trên đảo Phú Quý, một đồng nghiệp ở đài tiếp phát truyền thanh - truyền hình trên đảo tếu táo: "Nhân nói chuyện chất giọng đảo Phú Quý, tôi kể anh nghe. Huyện Phú Quý thuộc tỉnh Bình Thuận thì ai cũng biết. Nhưng có lần, đài tỉnh về Phú Quý thực hiện một phóng sự, đến các đoạn phỏng vấn người dân địa phương thì phải thêm phụ đề trên màn hình, nếu không thì đến cả khán giả tỉnh nhà cũng... chịu".

Tôi ồ lên. Thú vị quá chừng!

Bài và ảnh: Phạm Xuân Dũng